Η απέλαση των Ρώσων διπλωματών φέρνει στο προσκήνιο τη σταθερή και μόνιμη επιδίωξη για άσκηση επιρροής στην Ελλάδα μέσω της θρησκείας.
Οι ιστορίες για έναν… υβριδικό πόλεμο ρωσικής προπαγάνδας που μυρίζει
λιβάνι και ας διεξάγεται με σύγχρονα μέσα δεν φαίνεται να εκπλήσσουν
διεθνολόγους και αναλυτές της διπλωματίας.
Το θρησκευτικό στοιχείο αποτελούσε από χρόνια για τη Μόσχα όπλο ήπιας ισχύος για άσκηση δημόσιας πολιτικής στον ορθόδοξο κόσμο, όπως κατ’ αντιστοιχία συμβαίνει με την αγγλική γλώσσα για τη Βρετανία ή τις υποτροφίες για τις ΗΠΑ… Ομως οι εξελίξεις με την απέλαση των Ρώσων διπλωματών, καθώς τελευταία και για πολλά χρόνια κάθε άλλο παρά συνηθισμένο περιστατικό είναι για τα ειωθότα του ελληνικού κράτους, λαμβάνουν μεγάλες πολιτικές διαστάσεις. Δεν είναι άνευ σημασίας οι επίσημες αιτιάσεις για «όρια που ξεπεράστηκαν».
Κι αυτό την ώρα που τα Βαλκάνια αποτελούν πεδίο ανταγωνισμών στο γεωπολιτικό παιχνίδι ΗΠΑ – Ρωσίας. Κάπου εκεί, μέλος του ΝΑΤΟ, η χώρα μας αποτελεί πεδίο διπλωματικής βολής όπου ασκούνται συμφέροντα και του «ξανθού κράτους» το οποίο καλλιεργεί ευσχήμως τις παραδόσεις για το «ξανθό γένος» και το «ομόδοξο». Στο συναπάντημα διασταυρώνεται η Ελλάδα της Ορθοδοξίας, των παλιννοστούντων από τη πρώην ΕΣΔΔ αλλά και οικονομικών κύκλων με πολιτικές αναμνήσεις που συνεπαίρνουν αυθεντικούς πατριώτες, ανακατωμένους με εθνικιστικούς κύκλους, για τον Μόσκοβο που όλο έρχεται στα δύσκολα (αλλά δεν φτάνει ποτέ). Σαν… λιτανεία όλα αυτά κάνουν στάση στο Φανάρι που δεν διαπραγματεύεται τον οικουμενικό του ρόλο, σε μια διαμάχη με τη Μόσχα από παλιά για την πρωτοκαθεδρία στον ορθόδοξο κόσμο. Η υπόθεση έχει γεωπολιτικά παιχνίδια, θρησκευτικό τουρισμό, μπίζνες με καλυμμαύχι και πολιτιστικά δρώμενα με σκηνικό επιρροής…
Εξωτερική πολιτική με όλα τα μέσα
Η Ρωσία από τον 19ο αιώνα έχτισε την εξωτερική της πολιτική επιχειρώντας να πρωτοστατήσει ως θρησκευτικός ταγός. Περί το 1880-85 κάνουν την εμφάνισή τους στα Βαλκάνια και στη χριστιανική Ανατολή η Ρωσική Ατμοπλοϊκή και Εμπορική Εταιρεία, το Ρωσικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στην Κωνσταντινούπολη και η Ορθόδοξη Αυτοκρατορική Παλαιστίνεια Εταιρεία. «Πρόκειται για τρεις οργανισμούς που ιδρύθηκαν για να εξυπηρετήσουν τα ρωσικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο με κάλυψη εμπορική, επιστημονική και θρησκευτική» ( «O Πορφύριος Ουσπένσκι και η Ανατολή» του Θόδωρου Ιωαννίδη, «Καθημερινή» 20.09.2005).
Είναι εντυπωσιακό για την… ανθεκτικότητά της ότι η Αυτοκρατορική Ορθόδοξη Παλαιστινιακή Ενωση εμφανίζεται και σήμερα, με αφορμή την απέλαση των Ρώσων διπλωματών, ως οργάνωση που προωθεί ρωσικά συμφέροντα στην Ελλάδα.
Σαν να μην πέρασε μια μέρα από τότε –κοντά εκατόν τριάντα χρόνια– που η Μόσχα, αυτοπροβαλλόμενη ως τρίτη Ρώμη, ανέπτυξε δράση στην περιοχή της Αντιόχειας και των Αγίων Τόπων με τη στήριξη του τσάρου Αλέξανδρου Γ΄ και με σκοπό την ιεραποστολική παρουσία στα Ιεροσόλυμα και στην Παλαιστίνη. Κομβικός ήταν ο ρόλος της Ορθόδοξης Αυτοκρατορικής Παλαιστίνειας Εταιρείας, η οποία πορεύτηκε «ερεθίζοντας» τον αραβικό εθνικισμό με σκοπό τον έλεγχο του Πατριαρχείου στην Αντιόχεια ( στα τέλη του 19ου αιώνα οι Αραβόφωνοι είχαν επικρατήσει). Μετά την επανάσταση του 1917 και την επικράτηση των κομμουνιστών στη Ρωσία χάνει τη ζωτικότητά της.
Ομως, μετά τις ανατροπές στην ΕΣΔΔ και ιδιαίτερα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ανακάμπτει. Αναλαμβάνει επικεφαλής της επονομαζόμενης, πλέον, Αυτοκρατορικής Ορθόδοξης Παλαιστινιακής Ενωσης ο πρώην πρωθυπουργός της ΕΣΔΔ (την περίοδο 1999) Σεργκέι Β. Στεπάσιν που έως σήμερα έχει συνεχή παρουσία και στα Ιεροσόλυμα και στη χώρα μας. Μόλις πριν από έναν χρόνο, τον Ιούλιο του 2017, ύστερα από διαβουλεύσεις με το Ισραήλ στις οποίες μετείχε το 2008 και ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, πέρασε ξανά στα χέρια της κτίριο ρωσικής ιδιοκτησίας το οποίο χρησιμοποιούσε το Ισραήλ (διώροφο κτίριο της Αποστολής του Αγίου Σέργιου το οποίο είχε ανεγερθεί στα Ιεροσόλυμα το 1890 από την Αυτοκρατορική Ορθόδοξη Παλαιστινιακή Ενωση). Οι σχέσεις Ρώσων και Πατριαρχείου Ιεροσολύμων είναι αγαστές.
Το πέτρινο κτίριο κοντά στον Ναό της Αναστάσεως ξαναγίνεται «ξενώνας για τους ορθόδοξους προσκυνητές, κυριακάτικο σχολείο, μουσείο και βιβλιοθήκη» δήλωσε ο πρώην Ρώσος πρωθυπουργός και δίπλα του ήταν ο πρόεδρος του ελληνικού παραρτήματος της Αυτοκρατορικής Ορθόδοξης Παλαιστινιακής Ενωσης Σίμος Παναγιωτίδης.
Δήμαρχοι και μητροπολίτες
Με διακηρυγμένο στόχο την προάσπιση της ορθόδοξης πολιτιστικής κληρονομιάς είχε επισήμως εγκαινιαστεί το παράρτημα της Αυτοκρατορικής Ενωσης με έδρα τη Θεσσαλονίκη το 2016 και η τελετή πραγματοποιήθηκε στη Βέροια στην Ιερά Μονή Παναγίας Δοβρά. Οπως έγραφε ο Τύπος είχε «την ευλογία του σεβασμιότατου μητροπολίτη Βεροίας, Ναούσης & Καμπανίας κ. Παντελεήμονος. Ανάμεσα στους καλεσμένους που παρευρέθηκαν στην τελετή ήταν ο δήμαρχος Βέροιας Δημήτρης Βοργιαζίδης, γενικός πρόξενος της Ρωσίας στη Θεσσαλονίκη και πολλοί άλλοι φίλοι της Ενωσης».
Η ανάπτυξη του θρησκευτικού και του αθλητικού τουρισμού βρίσκει τη Βέροια στο κέντρο του ρωσικού ενδιαφέροντος, με αιχμή το μοναστήρι της Παναγίας Δοβρά, όπου φυλάσσεται τμήμα λειψάνων του Αγίου Λουκά του Ιατρού
(αρχιεπίσκοπος Συμφερουπόλεως και Κριμαίας, ανακηρύχτηκε άγιος το 1995 με απόφαση της ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας). Είναι υπό ανέγερση ναός του νεόκοπου αγίου και προ μηνός τελέστηκε λειτουργία προεξάρχοντος του μητροπολίτου Λβιβ κ. Φιλάρετου, από την εκκλησία της Ουκρανίας, με την παρουσία και του μητροπολίτη Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου κ. Στεφάνου.
Τον Ιούνιο του 2013 ο πατριάρχης Μόσχας κ. Κύριλλος είχε κάνει τα αποκαλυπτήρια μνημείου στο λεγόμενο «Βήμα του Απ. Παύλου», λίγα μόλις μέτρα μακριά από την πλατεία Ωρολογίου στο κέντρο της πόλης.
Τα ταξίδια στη Ρωσία είναι συχνά για τον μητροπολίτη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμονα, ο οποίος πηγαίνει σε διάφορες μονές, όπως στο Αικατερίνμπουργκ αλλά και στη Μόσχα.
Ελληνες στην Κριμαία
Η Ευπατορία είναι πόλη της Κριμαίας που προσελκύει Ελληνες αυτοδιοικητικούς αλλά και επιχειρηματικούς παράγοντες. Τον Ιανουάριο του 2017 υπογράφηκε μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ της πόλης αυτής και του Δήμου Φυλής με προοπτική κοινές αναπτυξιακές δράσεις στον τομέα της τεχνολογίας, του περιβάλλοντος, της πολιτικής προστασίας κ.ά.
Είχε προηγηθεί έναν χρόνο πριν εκδήλωση στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας υπό την αιγίδα της ομοσπονδίας ελληνικών συλλόγων των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Πρόεδρος της οποίας είναι ο Ιβάν Σαββίδης. Εκεί είχε βρεθεί ο δήμαρχος Φυλής Χρήστος Παππούς και ο δημοτικός σύμβουλος Βασίλης Γεωργιάδης, με την παρουσία εκπροσώπων της κυβέρνησης της Ρωσικής Ομοσπονδίας αλλά και του μητροπολίτη Συμφερουπόλεως και Κριμαίας κ. Λάζαρου. Στην Ευπατορία είχε βρεθεί σε άλλη εκδήλωση ο κ. Παναγιωτίδης –μάνατζερ και επικεφαλής του ομίλου ΕΛΛΑΚΤΟΡ στη Ρωσία– όταν μαζί με απογόνους των Ρομανόφ έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του τσάρου Νικολάου Β΄, ο οποίος έχει αγιοποιηθεί από τη ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Πέρυσι τον Ιούνιο, στην Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος στη Συμφερούπολη όπου βρίσκεται το σκήνωμα του Αγίου Λουκά του Ιατρού είχαν δώσει το παρών ο μητροπολίτης Αργολίδος κ. Νεκτάριος και ο μητροπολίτης Αρτης κ. Καλλίνικος. Κόσμος πάει και έρχεται…
Φανάρι – Μόσχα – Αγιος Ορος, η αιώνια διαμάχη
Στην Κωνσταντινούπολη το Οικουμενικό Πατριαρχείο αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τις εξελίξεις. Η χρόνια αντιπαράθεση Φαναρίου – Μόσχας έχει τις ρίζες της στο ποιος θα έχει τον πρώτο λόγο στον χώρο των ορθοδόξων. Το πατριαρχείο της Μόσχας διατείνεται για να στηρίζει τη θέση του περί πρωτοκαθεδρίας στον ορθόδοξο κόσμο ότι «εμείς είμαστε οι πολυπληθέστεροι, εσείς μια χούφτα». Το Οικουμενικό Πατριαρχείο από την άλλη, με βάση τις Συνόδους της Εκκλησίας, ξεκαθαρίζει με κάθε τρόπο ότι «είμαστε οι πρωτόθρονοι».
Στο πλαίσιο αυτό διεξάγεται μια… υπόγεια μάχη για το Αγιο Ορος, η οποία κορυφώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, όπου εκτός των άλλων μονών υπάρχουν τρία μοναστήρια (βουλγαρικό, σερβικό και ρωσικό) τα οποία ιστορικά έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις. Στο επίκεντρο είναι η λεγόμενη ρωσική Μονή Παντελεήμονος.
Η Ρωσία επιδιώκει με κάθε τρόπο την αύξηση της επιρροής της στο Αγιο Ορος. Στο πλαίσιο αυτό πολλοί ερμήνευσαν την προσέγγιση του Βλαντίμιρ Πούτιν με τον ηγούμενο της Μονής Βατοπεδίου Εφραίμ. Ο ηγούμενος Εφραίμ είχε γίνει δεκτός με τιμές όταν επισκέφτηκε τη Μόσχα, συνοδεύοντας την Αγία Ζώνη την οποία προσκύνησαν εκατομμύρια Ρώσοι πιστοί.
Υβριδικός πόλεμος
Κάποιου είδους ηχηρή αντίδραση από πλευράς Ρωσίας αναμένει ύστερα από τις απελάσεις ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής Ερευνητικών Προγραμμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και επικεφαλής του Κέντρου Ρωσίας-Ευρασίας και ΝΑ Ευρώπης. Οπως τονίζει στο Documento θα του προκαλέσει έκπληξη αν η Ρωσία κρατήσει σε βάθος χρόνου χαμηλά το θέμα και ακολουθήσει ήπια τακτική, εκτός εάν εκτιμήσει ότι έτσι θα απομακρύνει ακόμη περισσότερο την Ελλάδα. Κρίνει ότι «η Ρωσία έχει υποστεί μεγάλο πλήγμα, καθώς μια χώρα όπως η Ελλάδα με αρκετά ισορροπημένη στάση, η οποία ενδεικτικά δεν επέβαλλε κυρώσεις για την υπόθεση Σκριπάλ σε αντίθεση με άλλες κυβερνήσεις, η οποία επίσης δεν είναι ρωσοφοβική, όπως η Πολωνία, προχώρησε σε απελάσεις. Βέβαια η Μόσχα θα “διαβάσει” την ελληνική στάση ως επιβεβαίωση ότι είναι προσδεδεμένη στο αμερικανικό άρμα». Παράλληλα σημειώνει ότι μένει να φανεί αν θα υπάρξει επίδραση σε ζητήματα ελληνικού ενδιαφέροντος, επί παραδείγματι σχετικά με την Τουρκία, με την οποία η Μόσχα έχει ενδυναμώσει ουσιαστικά τις σχέσεις της.
Ο κ. Φίλης εξηγεί ότι η Δύση κατηγορεί τη Ρωσία εν γένει ότι «διεξάγει ένα υβριδικό πόλεμο για την προώθηση των συμφερόντων της, κατασκευάζοντας ψεύτικες ειδήσεις, αναμειγνυόμενη στα εσωτερικά άλλων χωρών (βλ. αμερικανικές εκλογές), χακάροντας συστήματα αερομεταφορών και τηλεπικοινωνιών (bαλτικές και sκανδιναβικές χώρες), δηλητηριάζοντας πράκτορες (υπόθεση Σκριπάλ και Λιτβινένκο). Η Μόσχα επίσης κατηγορείται ότι ως αναθεωρητική δύναμη θέλει να προκαλεί σύγχυση ώστε να την εκμεταλλεύεται, ότι άλλαξε τα σύνορα ευρωπαϊκής χώρας (προσάρτηση Κριμαίας), ακόμη και για παρέμβαση υπέρ των αποσχιστικών δυνάμεων στην Ισπανία».
Τίποτα στη διπλωματία δεν είναι μόνιμο
Για κραδασμούς που προκαλεί στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης, η σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ της Ουάσινγκτον – ΝΑΤΟ και της Μόσχας μιλά στο Documento ο καθηγητής Γεωπολιτικής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Ιωάννης Θ. Μάζης. Κρίνει κρίσιμη παράμετρο στην αντιπαράθεση αυτή, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη στα Βαλκάνια, ότι τα συμφέροντα της Μόσχας δεν επιτρέπουν την αποδοχή της εισδοχής της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ.
-Τι σημαίνει η βαλκανική ζώνη για τη Μόσχα και τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα;
Η βαλκανική ζώνη αποτελεί μέρος του λεγόμενου κρηπιδώματος ή ανασχετικού δακτυλίου (Rimland), ο οποίος αναλόγως με τον διαχειριστή του, είτε αποκλείει την κάθοδο της πρώην Σοβιετικής Ενωσης και μετέπειτα Ρωσικής Ομοσπονδίας προς τη θερμή θάλασσα της Μεσογείου είτε τη διευκολύνει. Συνεπώς ο ανταγωνισμός των θαλάσσιων δυνάμεων (Βρετανία, ΗΠΑ – ΝΑΤΟ) και Μόσχας είναι σαφής, συνεχής, ιστορικά αποδειγμένος και αναμενόμενος για τον έλεγχο της ζώνης αυτής.
Στην περίπτωσή μας τα συμφέροντα της Μόσχας δεν επιτρέπουν την αποδοχή της εισδοχής της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ. Απεναντίας η εισδοχή αυτή εξυπηρετεί πλήρως τη στρατηγική προσέγγιση της άλλης πλευράς, δηλαδή Βρετανίας και ΗΠΑ.
Είναι λοιπόν ευνόητο ότι όλα τα δυνατά μέσα στους τέσσερεις πυλώνες ισχύος (άμυνα-ασφάλεια, οικονομία, πολιτική, πολιτισμός-πληροφορία) θα χρησιμοποιηθούν και από τις δυο πλευρές για την εξυπηρέτηση της δικής τους γεωστρατηγικής πολιτικής».
Πάντως, δεν είναι σύνηθες για την Ελλάδα να βρίσκεται ή σωστότερα να δημοσιοποιείται ότι είναι στη δίνη μιας εμπλοκής με τη ρωσική διπλωματία. Ετσι δεν είναι;
Η πολιτική της Ελλάδας, σε ένα σημαντικό ποσοστό της, χαρακτηρίζεται από τη συμμετοχή της στο συλλογικό σύστημα ασφαλείας του ΝΑΤΟ, αλλά πάντοτε η Ελλάς προσπαθούσε να διατηρεί διαύλους επικοινωνίας (π.χ. κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή και εντεύθεν έως σήμερα) με τη δεύτερη χερσαία ηγεμονική ανατολική δύναμη, είτε ήταν η Σοβιετική Ενωση είτε είναι η Ρωσική Ομοσπονδία. Δυστυχώς αυτό δεν είναι πάντα δυνατό.
Θεωρείτε ότι αυτή η εμπλοκή θα αφήσει τα σημάδια της στις σχέσεις Ρωσίας – Ελλάδας ή έχει πρόσκαιρο χαρακτήρα;
Τίποτε στη διπλωματία δεν είναι μόνιμο, αρκεί και οι δύο πλευρές να δείχνουν ωριμότητα και κατανόηση.
Είναι τέτοιο το γεωπολιτικό σκηνικό σήμερα που να επιτρέπει την εκτίμηση περί αλληλοκατανόησης ως αναμενόμενη;
Η ωριμότητα και η κατανόηση είναι αποτελέσματα ορθολογικής εκτίμησης των εκάστοτε εθνικών συμφερόντων των συμβαλλόμενων ή αντιτιθέμενων εθνικοκρατικών δρώντων. Όπως έλεγε ο λόρδος Πάλμερστον, πρώην πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών της γηραιάς Αλβιώνος, στην εξωτερική πολιτική δεν υπάρχουν διαρκείς φίλοι, ούτε διαρκείς εχθροί, υπάρχουν διαρκή συμφέροντα…».
