Όταν οι τελευταίες μέρες του 2025 θα πλησιάζουν και τα κορυφαία στελέχη του BBC θα αποσυρθούν σε ένα πολυτελές σαλέ στις Άλπεις, ανοίγοντας μια σπάνια σαμπάνια που κοστίζει περισσότερο απ’ όσο βγάζει ο μέσος άνθρωπος σε έναν μήνα, θα αναρωτηθούν άραγε, καθώς υψώνουν τα ποτήρια τους -μέσα στη μαγεία του χιονισμένου τοπίου- αν η χρονιά που πέρασε πρέπει να απογραφεί ως θρίαμβος ή ως αποτυχία;
Ήταν μια χρονιά σημαδεμένη από τη λογοκρισία στον δυτικό κόσμο. Η δημόσια συζήτηση γύρω από τα όρια της ελευθερίας έκφρασης μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, με τη δεξιά να πρωτοστατεί στις επιθέσεις ενάντια σε κάθε φωνή που αμφισβητεί το κατεστημένο. Το καλοκαίρι, η αντιπαράθεση κορυφώθηκε στο πιο προβεβλημένο γεγονός του BBC, το φεστιβάλ Glastonbury, όταν τέθηκε ευθέως το ερώτημα: έχουν οι καλλιτέχνες το δικαίωμα να μιλούν για την αστυνομική βία, για τη φτώχεια και τις κοινωνικές ανισότητες, για τη γενοκτονία στη Γάζα ή για την κλιματική καταστροφή;
Καθώς οι διώξεις των αρχών εναντίον των Kneecap κλιμακώνονταν, το ερώτημα για το αν το ιρλανδικό τρίο θα ανέβαινε τελικά στη σκηνή γινόταν όλο και πιο εκρηκτικό. Η διοργάνωση -ορθώς- υπερασπίστηκε το δικαίωμα του συγκροτήματος να εκφραστεί ελεύθερα, έριξε κι άλλο λάδι στη φωτιά των συντηρητικών φόβων. Τότε εμφανίστηκε ο Μπομπ Βάιλαν από την «πίσω πόρτα», μετατρέποντας τη σπίθα σε κανονική πυρκαγιά δίνοντας ακόμη μεγαλύτερη πολιτική φόρτιση στη σκηνή του Glastonbury.
Όλη αυτή η ιστορία έθεσε το ερώτημα πότε και πού πρέπει να μπαίνει το όριο στη ραδιοτηλεοπτική λογοκρισία καθώς η πλήρης φίμωση μουσικών που προσπαθούν να φέρουν στο φως την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων μοιάζει με μια επικίνδυνη θολή ζώνη, όπου η κοινωνία καλείται να περιηγηθεί χωρίς σαφείς κανόνες.
Αν και η φετινή χρονιά επέδειξε μια πρωτόγνωρη έξαρση στην λογοκρισία της μουσικής, σίγουρα δεν ήταν η πρώτη φορά που το BBC καλείται να απαντήσει σε κάτι τέτοιο. Πολλά από τα πιο γνωστά τραγούδια στην ιστορία της μουσικής έχουν αποκλειστεί από τα ερτζιανά για τον αντισυστημικό τους λόγο. Και ποιο συγκρότημα φωνάζει πιο έντονα κατά του κατεστημένου από όλα τα άλλα; Μα, οι Sex Pistols φυσικά.
Όμως η λογοκρισία φαίνεται πως δεν απέδωσε, αφού το τραγούδι που απαγορεύτηκε από τα ραδιόφωνα είναι ίσως το πιο διάσημό τους: το «God Save The Queen». Όπως ήταν αναμενόμενο, ο κρατικός ραδιοτηλεοπτικός φορέας απαγόρευσε ένα τραγούδι που κατηγορούσε ανοιχτά τη βασίλισσα. Παρ’ όλα αυτά, ο Τζον Λάιντον τόνιζε πάντα ότι το τραγούδι στην πραγματικότητα ήταν πατριωτικό: «Δεν γράφεις το God Save The Queen επειδή μισείς την αγγλική φυλή. Γράφεις ένα τέτοιο τραγούδι επειδή τους αγαπάς και έχεις κουραστεί να τους βλέπεις να κακοποιούνται».
Το 2002, ο Τζον Λάιντον συνέχισε να υπερασπίζεται την πρόθεση του τραγουδιού: «Το τραγούδι έχει γραφτεί για πλάκα. Το «God Save The Queen» έχει κάτι το υπερβολικά θεατρικό, με έναν τρόπο». Και συμπλήρωσε: «Σίγουρα δεν περίμενα ποτέ ότι θα εκληφθεί ως κάλεσμα σε εμφύλιο πόλεμο».
Ποια άλλα τραγούδια έχουν απαγορευτεί από το BBC
Αν και μπορούμε να κατανοήσουμε τους λόγους που οι αρχές μπορεί να τα «πάρουν» τόσο άσχημα με την περίπτωση των Sex Pistols, η αλήθεια είναι ότι δεν χρειάστηκε όλα τα τραγούδια να εκφράσουν τόσο αντισυστημικό και προκλητικό λόγο για να εξαφανιστούν ως διά μαγείας από τη σφαίρα των ερτζιανών. Στην πραγματικότητα, ο πήχης του BBC για τις απαγορεύσεις φαίνεται να είναι αρκετά χαμηλός.
Η λογοκρισία του BBC στα τραγούδια της δεκαετίας του 1970 και 1980 δεν περιοριζόταν μόνο σε προκλητικά ή αμφιλεγόμενα θέματα, συχνά αφορούσε τραγούδια που αναδείκνυαν κοινωνικές και πολιτικές ανισότητες ή υποστήριζαν μειονότητες. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικά παραδείγματα:
Τραγούδια που απαγορεύτηκαν από το BBC για πολιτικούς -και μη- λόγους
1. Ντέιβιντ Μπόουι – «Space Oddity» (1969): Το τραγούδι γράφτηκε ενόψει της προσσελήνωσης και του ενδιαφέροντος των ακροατών για το διάστημα. Παρά την ευκαιρία για διαφημιστική προβολή λόγω του Apollo 11, το BBC απαγόρευσε την μετάδοση του μέχρι την ασφαλή επιστροφή των αστροναυτών. Μετά την άρση της απαγόρευσης, το τραγούδι σκαρφάλωσε στη κορυφή των charts και καθιέρωσε τον Μπόουι ως τον iconic «Starman».
2. The Who – «My Generation» (1965): Παρά την αντισυστημική του διάθεση, η απαγόρευση οφειλόταν στο φόβο ότι η μίμηση του τραυλισμού του Roger Daltrey εκεί που λέει δλδ «people try to put us dodododownnn…», θα μπορούσε να προσβάλει άτομα με τραυλισμό. Η απαγόρευση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις και το τραγούδι τελικά έγινε ύμνος της νεολαίας.
3. Τομ Ρόμπινσον – «Glad to Be Gay» (1976): Αυτό το τραγούδι έγινε σύμβολο της LGBTQ+ κοινότητας. Το BBC το απαγόρευσε λόγω των ανοιχτά ομοφυλοφιλικών στίχων του. Ωστόσο, ο Θεός των ερτζιανών, Τζον Πιλ το έπαιξε στον αέρα, παρακάμπτοντας την απαγόρευση. Αργότερα, ο Ρόμπινσον πρόσθεσε έναν επιπλέον στίχο που αναφερόταν στην προσωπική του ζωή και την αποδοχή της ταυτότητάς του.
4. Gang of Four – «I Love A Man In Uniform» (1982): Η απαγόρευση συνδέθηκε με τον πόλεμο των Φόκλαντς, καθώς το τραγούδι θεωρήθηκε πολιτικά ακατάλληλο εν μέσω στρατιωτικής σύγκρουσης.
5. The Kinks – «Lola» (1970): Αν και το τραγούδι πραγματευόταν τη διεμφυλική ταυτότητα, η απαγόρευση οφειλόταν σε εμπορική διαφήμιση, καθώς αναφερόταν σε προϊόντα όπως η Coca-Cola, αναγκάζοντας τους The Kinks να επανηχογραφήσουν το στίχο ως «cherry cola».
6. Blondie – «Atomic» (1980): Απαγορεύτηκε κατά τη διάρκεια του Πρώτου Πολέμου του Κόλπου λόγω της σύνδεσής του με τον πόλεμο, αν και δεν υπήρχαν άμεσα πολιτικά μηνύματα.
7. Ελίζα Ντουλίτλ – «Walking On Water» (2010): Η αναφορά στον Ιησού προκάλεσε την απαγόρευση του τραγουδιού, λόγω θρησκευτικής ασέβειας.
8. Σίρλεϊ Μπάσι – «Burn My Candle» (1953): Η αναφορά στη λέξη «sex» στην εποχή της έκανε το τραγούδι ακατάλληλο για μετάδοση.
9. Heaven 17 – (We Don’t Need This) «Fascist Groove Thang». Απαγορεύτηκε λόγω της αναφοράς στον πρόεδρο Ρόναλντ Ρίγκαν ως «φασιστικό θεό σε κίνηση», κάτι που θεωρήθηκε δυσφημιστικό και νομικά επικίνδυνο.
10. Sex Pistols – «Anarchy in the U.K.» (1976) και «God Save The Queen» (1977): Είναι σαφές ότι οι Sex Pistols έγιναν διάσημοι για το ότι τα τραγούδια τους απαγορεύονταν το ένα μετά το άλλο. Μετά την εμφάνισή τους στο «Today Show» με τον Μπιλ Γκράντι, όπου χρησιμοποίησαν πληθώρα βωμολοχιών, τα τραγούδια τους «Anarchy in the U.K.» και «God Save The Queen» απαγορεύτηκαν από το BBC. Παρά την απαγόρευση, τα τραγούδια ανέβασαν τον πυρετό του punk και γνώρισαν τεράστια επιτυχία στα charts.
11. Ζερζ Γκενσμπούρ & Τζέιν Μπίρκιν – «Je T’aime… Moi Non Plus»: Απαγορεύθηκε λόγω σαφούς σεξουαλικού περιεχομένου. Αρχικά γράφτηκε για την Μπριζίτ Μπαρντό, αλλά κυκλοφόρησε με τη Τζέιν Μπίρκιν, προκαλώντας σκάνδαλο.
12. Radiohead -«Creep”(1992): Απαγορεύτηκε επειδή κρίθηκε «πολύ καταθλιπτικό» και λόγω της χρήσης βωμολοχιών. Αργότερα επανακυκλοφόρησε και έφτασε στο Νο 7 των charts.
13. The Beatles – «A Day in the Life» (1967): Απαγορεύθηκε λόγω αναφορών σε ναρκωτικά. Ο διευθυντής του BBC Φρανκ Γκίλαρντ θεώρησε ότι οι στίχοι θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως προτροπή στη χρήση ουσιών, παρόλο που οι δημιουργοί είχαν αθώα πρόθεση.
Παρά τις αλλαγές στην κοινωνία και την τεχνολογία, η λογοκρισία στη μουσική παραμένει πιο επίκαιρη από ποτέ. Σήμερα, παρατηρούμε περιπτώσεις όπου τραγούδια με βίαιη ή ακραία ρητορική που μιλούν για όπλα και ναρκωτικά προβάλλονται από τα μέσα ενημέρωσης, την ώρα που τραγούδια πολιτικά που μιλούν για την Παλαιστίνη και την κοινωνική ανισότητα λογοκρίνονται, προκαλώντας αντιδράσεις και ερωτήματα για τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης. Η σύγκριση με τη θατσερική εποχή αναδεικνύει τις συνεχείς διαπραγματεύσεις μεταξύ καλλιτεχνών, θεσμών και κοινωνίας για τον καθορισμό των ορίων της ελευθερίας της έκφρασης.
