Ο θεσμός του «προστατευόμενου μάρτυρα» εισήχθη στην εσωτερική έννομη τάξη με το άρ. 9 του ν. 2928/2001 και προβλέπεται σήμερα στο άρ. 218 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, ενώ ο θεσμός του «μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος», για τα αδικήματα της δωροδοκίας/ δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων και υπαλλήλων, εισήχθη με τον ν. 4254/2014 και προβλέπεται στο άρ. 47 του ΚΠΔ.
Αρμόδιες να αποδώσουν σε κάποιον μάρτυρα τις ως άνω δύο ιδιότητες είναι μόνο οι εισαγγελικές αρχές, συγκεκριμένα ο εισαγγελέας διαφθοράς και ο εποπτεύων την Εισαγγελία Διαφθοράς αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου. Και μόνο αυτές δύνανται να τις άρουν. Δυνατότητα αποκάλυψης των πραγματικών στοιχείων του προστατευόμενου μάρτυρα υφίσταται και κατά τη διάρκεια της ποινικής δίκης, εάν ζητηθεί από τον εισαγγελέα ή από έναν διάδικο ή ακόμη αν διαταχθεί αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο, κατόπιν βέβαια αιτιολογημένης απόφασης για τη αποκάλυψη ή μη (άρ. 218 παρ. 5 ΚΠΔ).
Στην περίπτωση δε που αποκαλυφθούν τα στοιχεία ταυτότητας του μάρτυρα, τότε μόνο η κατάθεσή του αρκεί για την καταδίκη του κατηγορουμένου. Εάν δεν αποκαλυφθούν, τότε η κατάθεσή του απλώς συνεκτιμάται με τα υπόλοιπα αποδεικτικά στοιχεία (άρ. 218 παρ. 6 ΚΠΔ).
Εν προκειμένω, η Ειδική Κοινοβουλευτική Επιτροπή της Βουλής (άρ. 86 παρ. 3 του συντάγματος) συγκροτήθηκε για να διεξαγάγει προκαταρκτική εξέταση προς διερεύνηση τυχόν τέλεσης αδικημάτων από τον τέως αναπληρωτή υπουργό Δικαιοσύνης. Σύμφωνα με το άρ. 156 παρ. 4 του Κανονισμού της Βουλής, η εν λόγω επιτροπή έχει όλες τις αρμοδιότητες ενός εισαγγελέα πρωτοδικών κατά τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης. Συνεπώς, ως οιονεί εισαγγελική αρχή, έχει τη δυνατότητα να ζητήσει τη λήψη καταθέσεων από τους προστατευόμενους μάρτυρες της υπόθεσης Novartis (ως σχετική με την υπό εξέταση υπόθεση του τέως αναπληρωτή υπουργού Δικαιοσύνης) αλλά και να διατάξει τη βίαιη προσαγωγή τους σε περίπτωση άρνησής τους.
Ρητά και απαρέγκλιτα, όμως, μια τέτοια κατάθεση δύναται να πραγματοποιηθεί νομίμως μόνο με βάση όσα ορίζονται στο άρθρο 218 παρ. 4 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και στα άρθρα 2 & 11 της ΥΑ 429/2018 (ΥΑ 42926οικ. ΦΕΚ Β 2194 2018), ήτοι διαμέσου της Υπηρεσίας Προστασίας Μαρτύρων της ΓΑΔΑ, χωρίς θεατή παρουσία ή τρόπο που ενδεχομένως θα αποκαλύψει έστω και εμμέσως την ταυτότητά τους, αλλά με μηχανικά μέσα, όπως η χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων ηχητικής μετάδοσης, αλλοίωσης φωνής κ.λπ.
Σημειώνεται ότι η μη προσέλευση των εν λόγω μαρτύρων στο στάδιο της προκαταρκτικής εξέτασης ουδόλως συνιστά λόγο άρσης του καθεστώτος προστασίας, καθώς ουδεμία ποινική ευθύνη υπέχουν. Σε κάθε δε περίπτωση, για να αρθεί η προστασία των τεθέντων υπό το καθεστώς προστασίας μαρτύρων απαιτείται αίτημα της επιτροπής της Βουλής προς τις αρμόδιες εισαγγελικές αρχές, οι οποίες είναι οι μόνες που μπορούν σε αυτό το στάδιο να κρίνουν και αποφανθούν επί του ζητήματος.
Ο Νίκος Δ. Δρακουλάκος είναι δικηγόρος.
