Οι «Αρχαιολογικοί Διάλογοι», ένας θεσμός που προσανατολίζεται στον κριτικό και αναστοχαστικό διάλογο για τις αρχαιότητες και την αρχαιολογία στη σημερινή κοινωνία, προγραμματίζει την όγδοη συνάντησή του στο Ρέθυμνο, σε συνεργασία με το τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. «Οι “Αρχαιολογικοί Διάλογοι” κέρδισαν το στοίχημα του χρόνου, καθώς έκλεισαν ήδη την πρώτη δεκαετία τους» λέει στο Documento ο καθηγητής Αρχαιολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μπράουν Γιάννης Χαμηλάκης, ένα από τα ιδρυτικά μέλη των ΑΔ.
«Τα ετήσια συνέδρια διακόπηκαν για τρία χρόνια λόγω πανδημίας, αλλά συνέχισαν δυναμικότερα. Δεδομένου ότι ο θεσμός στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην εθελοντική εργασία και την όρεξη της κοινότητας των αρχαιολόγων αλλά και ανθρώπων από άλλες ειδικότητες όπως ανθρωπολόγων, ιστορικών, αρχιτεκτόνων, καλλιτεχνών, από πεποίθηση χωρίς χορηγούς και πάτρονες και χωρίς τις γνωστές ιεραρχίες και τον νεποτισμό, τότε μιλάμε για ένα μικρό θαύμα» τονίζει.
Οι όψεις του νομίσματος
Η τριήμερη φετινή συνάντηση συγκεντρώνει όπως πάντα πανεπιστημιακούς καθηγητές και φοιτητές, εργαζόμενους και ανέργους, στελέχη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και συμβασιούχους, καλλιτέχνες, μέλη κινημάτων και συλλογικοτήτων σε ένα κοινό τραπέζι ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών. «Η φετινή θεματική των “Αρχαιολογικών Διαλόγων” “Χρήσεις του παρελθόντος στον λαβύρινθο της ανάπτυξης”» επιλέχθηκε επειδή η Κρήτη βρίσκεται στην καρδιά μιας αντιφατικής πραγματικότητας» λέει στο Documento η αρχαιολόγος και νομικός Δέσποινα Μαρκάκη εκ μέρους της οργανωτικής επιτροπής των ΑΔ2025.
«Από τη μια, μεγάλα έργα υποδομών –όπως το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλλι, οι ΒΑΠΕ (Βιομηχανικές Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) ή οι εξορύξεις στο Λιβυκό– προβάλλονται ως απαραίτητα για την “ανάπτυξη” του νησιού» εξηγεί η Δ. Μαρκάκη «και από την άλλη, το νησί να βιώνει ήδη τις επιπτώσεις του υπερτουρισμού και της διαρκούς πίεσης στο φυσικό και πολιτισμικό τοπίο. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον η “ανάπτυξη” δεν είναι αυτονόητη ούτε αθώα. Είναι ένα πολιτικό και κοινωνικό διακύβευμα που αφορά άμεσα το πώς νοηματοδοτούμε το παρελθόν, τι προστατεύουμε και για ποιους». Oπως συμπληρώνει η Δ. Μαρκάκη: «Η Κρήτη, με την έντονη ιστορική της παρουσία και τη σύγχρονη εμπλοκή της σε “αναπτυξιακά” σενάρια, προσφέρει το κατάλληλο πλαίσιο για έναν ουσιαστικό διάλογο: σε ποιους απευθύνεται η “πολυπόθητη” ανάπτυξη και με ποιο τίμημα».
Τo ζήτημα της σχέσης της αρχαιολογίας και της ανάπτυξης είχε ανοίξει δημόσια και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) ήδη από το 2017 με την επικοινωνιακή του καμπάνια «Μνημεία, ανάπτυξη και τοπικές κοινωνίες: “ασύμβατη σχέση” ή διαχρονική συνύπαρξη;». Ηταν τότε που η Αρχαιολογική Υπηρεσία και οι «εμμονικοί» αρχαιολόγοι δέχονταν επιθέσεις με βασικό αφήγημα ότι οι αρχαιότητες αποτελούν τροχοπέδη της «ανάπτυξης». Γιατί; Επειδή δίνονταν οι μεγάλοι αγώνες για το μετρό Θεσσαλονίκης και το Ελληνικό. «Από τότε μέχρι σήμερα η σχέση αρχαιολογίας και “ανάπτυξης” παραμένει στον δημόσιο διάλογο, συχνά με έντονες αντιπαραθέσεις και επιθέσεις στους αρχαιολόγους και όχι μόνο λεκτικά. Αρκεί να θυμηθούμε την τραγική περίπτωση του συναδέλφου μας που δέχτηκε επίθεση από τη μαφία της Μυκόνου» επισημαίνει στο Documento η πρώην πρόεδρος του ΣΕΑ Oλγα Σακαλή, η οποία θα συντονίσει τη σχετική συνεδρία που οργανώνει ο ΣΕΑ με τίτλο «Αρχαιολογία και λόγος περί ανάπτυξης».
Oπως σημειώνει η Ολ. Σακαλή: «Στο επίκεντρο του προβληματισμού μας θα βρεθούν τα σύνθετα ζητήματα που ανακύπτουν από διάφορα μοντέλα “ανάπτυξης” και επιχειρηματικότητας, τα οποία επιχειρούν μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις σε έναν ολοένα συρρικνούμενο /καταργούμενο δημόσιο χώρο».
Ζητήματα προς συζήτηση
Πολλά είναι τα επίκαιρα ζητήματα που θα απασχολήσουν τους ΑΔ 2025, όπως προκύπτει και από την απλή μόνο ανάγνωση των θεματικών ενοτήτων: «Αρχαιολογία, φυσικό περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη», «Αρχαιολογία, τουρισμός και τοπικές κοινωνίες: Παρελθόν και παρόν μιας πολυκύμαντης σχέσης», «Ανάπτυξη, απο-ανάπτυξη, μετα-ανάπτυξη στην πολιτισμική διαχείριση», «Αντιφάσεις στις προσλήψεις της πολιτισμικής κληρονομιάς», «Αρχαιολογικές αναζητήσεις και κινήματα πολιτών», «Επιστημολογικές και αναστοχαστικές προσεγγίσεις στην αρχαιολογία της Κρήτης», «Αρχαιολογία στα άκρα: Πόλεμοι, γενοκτονίες, μεταναστεύσεις, πολιτισμικές και περιβαλλοντικές καταστροφές».
Στην τελευταία ενότητα, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η συζήτηση για την Παλαιστίνη, για την καταστροφή της αρχαιολογικής κληρονομιάς της Γάζας ως κεντρικό μέρος της προσπάθειας πολιτιστικής εξάλειψης της Παλαιστίνης και για τις ευθύνες των διεθνών θεσμών, με τη συμμετοχή της ομάδας Crete for Falastin και της ομάδας BDS Ελλάδας με συντονιστή τον καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ Γιώργο Μαργαρίτη. Στην ίδια ενότητα εντάσσεται και η συζήτηση «Μια αρχαιολογία της σύγχρονης μετανάστευσης: Δέκα χρόνια μετά τη Λέσβο». Ο εκ των διοργανωτών της Γ. Χαμηλάκης μάς εξηγεί ότι «η αρχαιολογία της σύγχρονης μετανάστευσης διερευνά το φαινόμενο μέσα από τις υλικές του διαστάσεις: τα υλικά κατάλοιπα που αφήνει η ενσώματη εμπειρία των ανθρώπων εν κινήσει που διασχίζουν τα σύνορα, αλλά και την υλικότητα που δημιουργείται λόγω της μετανάστευσης από ποικίλους δρώντες. Η διερεύνηση και μελέτη αυτής της υλικότητας αλλά και η σχέση της με τον χρόνο και τη χρονικότητα βρίσκονται στον πυρήνα της αρχαιολογίας της μετανάστευσης. Το “νεκροταφείο σωσιβίων” στον Μόλυβο και το καμένο καμπ της Μόριας ήταν και είναι αρχαιολογικοί χώροι, φωτίζουν πλευρές τις οποίες άλλοι επιστημονικοί κλάδοι αφήνουν απέξω».
Με ενδιαφέρον, εξάλλου, αναμένονται και οι τοποθετήσεις των προσκεκλημένων ομιλητών στην εναρκτήρια εκδήλωση των ΑΔ2025, την Παρασκευή στις 7 μ.μ., με την αρχιτέκτονα μηχανικό και μέλος του Παγκρήτιου Δικτύου αγώνα κατά των ΒΑΠΕ Βάνα Σφακιανάκη, που θα αναπτύξει το θέμα «Η χωροταξία της “ανάπτυξης”», και τον Αγγελο Χανιώτη, καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Institute for Advanced Study στο Πρίνστον, με θέμα «Μνημειακός πολιτισμός και δημογραφική εξέλιξη».
INFO
Η όγδοη συνάντηση των «Αρχαιολογικών Διαλόγων» πραγματοποιείται στο Ρέθυμνο από τις 30 Μαΐου έως την 1η Ιουνίου.
