Λόγω της επαγγελματικής μου ενασχόλησης με έργα και συμβάσεις ήδη από την αρχή της επαγγελματικής σταδιοδρομίας μου, φροντίζω να παρακολουθώ συστηματικά την καθημερινή δραστηριότητα του Δημοσίου στον τομέα αυτόν.
Και η εικόνα που διαμορφώθηκε ιδιαίτερα κατά το πρώτο εξάμηνο του 2024, προκαλεί εύλογο προβληματισμό.
Το ελληνικό Δημόσιο υπέγραψε μέσα στο διάστημα αυτό έργα και συμβάσεις συνολικής αξίας που εκτιμάται πως κυμαίνεται από 6 έως και 8 δισεκατομμύρια ευρώ.
Πίσω όμως από αυτά τα εντυπωσιακά μεγέθη, αναδύεται μια λιγότερο τιμητική πραγματικότητα: η εδραίωση της αδιαφάνειας και η σχεδόν καθολική εφαρμογή των απευθείας αναθέσεων ως μηχανισμός εκτέλεσης του μεγαλύτερου μέρους των έργων.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους και των δημόσιων ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων, καταγράφηκαν περισσότερες από 70.000 συμβάσεις, αριθμός που αντιστοιχεί σε περίπου το 72% του συνόλου, χωρίς διαγωνιστική διαδικασία.
Αν και προβλέπεται η δυνατότητα τέτοιων αναθέσεων σε ειδικές περιπτώσεις (επείγον, τεχνική ιδιαιτερότητα, περιορισμένος χρόνος), η τόσο γενικευμένη χρήση τους κάθε άλλο παρά «εξαίρεση» υποδηλώνει. Αντιθέτως, φαίνεται να καθιερώνεται ως συνήθης διοικητική πρακτική.
Ακόμη και στους υπόλοιπους διαγωνισμούς, η εικόνα δεν είναι ιδανική. Πλήθος διαδικασιών προκήρυξης εμφανίζουν τεχνικές προδιαγραφές που ουσιαστικά φωτογραφίζουν συγκεκριμένες εταιρείες ή προϊόντα.
Έτσι, υπονομεύεται ο ανταγωνισμός και δημιουργείται ένα περιβάλλον περιορισμένης πρόσβασης, με τους ίδιους οικονομικούς φορείς να επανεμφανίζονται ως ανάδοχοι σε διαδοχικά έργα.
Η κατάσταση αυτή φέρνει στο νου –και όχι άδικα– μια άλλη περίοδο “εκσυγχρονιστικής επιτάχυνσης”, εκείνη της διακυβέρνησης Σημίτη, στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και στις αρχές του 2000. Οι ομοιότητες είναι πολλαπλές:
1. Έργα μεγάλης κλίμακας με ταχύτητα και “ευελιξία”
– Τότε: Ολυμπιακά έργα, Εγνατία Οδός, Ρίο–Αντίρριο, Αεροδρόμιο Σπάτων.
– Τώρα: ΕΣΠΑ, Ταμείο Ανάκαμψης, Πράσινη Μετάβαση, Ψηφιακή Διακυβέρνηση.
2. Απευθείας αναθέσεις ή προσχηματικοί διαγωνισμοί
– Τότε: Οι «προγραμματικές συμβάσεις» λειτούργησαν ως όχημα για απευθείας αναθέσεις.
– Τώρα: Οι αναθέσεις επανέρχονται, βαπτισμένες “επιτάχυνση”, χωρίς ουσιαστικό έλεγχο.
3. Στενές σχέσεις κράτους – εργοληπτών
– Και στις δύο περιόδους διαμορφώθηκαν συμπαγείς εργολαβικές ελίτ, συνδεδεμένες με τα κέντρα εξουσίας.ο
4. Αντίληψη “εκσυγχρονισμού” που παρακάμπτει θεσμικά φίλτρα
– Τότε: Ο εκσυγχρονισμός έθετε σε δεύτερη μοίρα τη λογοδοσία χάριν ταχύτητας.
– Τώρα: Το «επιτελικό κράτος» λειτουργεί με ρυθμούς ιδιωτικής εταιρείας, συχνά χωρίς επαρκείς μηχανισμούς ελέγχου.
Αναρωτιέται κανείς αν βρισκόμαστε πάλι σε μια κατάσταση προ χρεοκοπίας — όχι μόνο δημοσιονομικά, αλλά και θεσμικά.
Γιατί η διαφθορά δεν ξεκινά από την κατάρρευση των αριθμών, αλλά από τη διάβρωση των κανόνων.
Η διαφάνεια, η πραγματική αξιοκρατία και η ισότιμη πρόσβαση σε δημόσιους πόρους δεν είναι πολυτέλειες ούτε τροχοπέδη. Είναι προϋποθέσεις για την επιβίωση της δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής.
Και αν συνεχίσουμε να συνηθίζουμε στη λογική «έτσι γίνεται η δουλειά», τότε σύντομα ούτε η δουλειά θα γίνεται, ούτε η κοινωνία θα αντέχει.
* Ο Κώστας Ζωντανός είναι πρώην αναπληρωτής γραμματέας της ΠΕ της ΝΔ και πρώην πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΔΕΔΔΗΕ
