Ο Πολ Ρίτσαρντσον, επίκουρος καθηγητής Ανθρωπογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, στο βιβλίο του «Μύθοι της γεωγραφίας» (εκδ. Ψυχογιός, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος) που μόλις κυκλοφόρησε καταπιάνεται με τις φαντασιακές γεωγραφίες. Μελετά δηλαδή τον τρόπο που έχει καταγραφεί ο κόσμος στο μυαλό μας, καταρρίπτοντας οκτώ μύθους τους οποίους έχουμε αφομοιώσει σε τέτοιο βαθμό ώστε τις περισσότερες φορές ούτε καν μας περνάει από το μυαλό να αμφισβητήσουμε.
Ίσως ο μεγαλύτερος γεωγραφικός μύθος όπως αναφέρει είναι οι ήπειροι και εξηγεί ότι ο διαχωρισμός τους δεν είναι τόσο απλός όσο φαίνεται στους χάρτες. Ο Ρίτσαρντσον ανατρέχει στους γεωγράφους της αρχαίας Ελλάδας και του ρωμαϊκού κόσμου, καθώς και στις προσπάθειες που έκαναν να σχεδιάσουν πιστά το σχήμα και τα περιγράμματα των ηπείρων. Περιγράφει τον τρόπο που οι ιδέες αυτές συγχωνεύτηκαν με τη θρησκευτική και πνευματική γεωγραφία του Μεσαίωνα η οποία εστίαζε στους ιερούς τόπους, καθώς και την αλλαγή οπτικής την περίοδο της Αναγέννησης. Υπενθυμίζει πως την περίοδο εκείνη, κατά την οποία ο άνθρωπος θεωρήθηκε το μέτρο των πάντων, υπήρξαν χάρτες που απεικόνιζαν την Ευρώπη ακόμη και με τη μορφή βασίλισσας.
«Μια εικόνα που αναπαρήγαγε και ενίσχυε την αίσθηση της ανωτερότητας, του πολιτισμού, της ισχύος και της υπεροχής έναντι των “αδερφών” ηπείρων, οι οποίες απεικονίζονταν να αποτίνουν φόρο τιμής στην Ευρώπη πεσμένες σε ένα γόνυ. […] Αυτού του είδους ο χαρτογραφικός εκθειασμός στις απεικονίσεις του κόσμου αντικατόπτριζε και πράγματι διαμόρφωνε την κυριαρχία και την εξουσία που άρχιζαν οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες να ασκούν στον κόσμο από τον 16ο αιώνα» εξηγεί ο Ρίτσαρντσον. Στόχος του μεταξύ άλλων είναι να αντικρούσει την αντίληψη ότι το κλίμα και το φυσικό περιβάλλον μπορούν να επηρεάσουν τη νοημοσύνη και την κοινωνική ανάπτυξη. Όπως σημειώνει η ντετερμινιστική αυτή αντίληψη ήταν πολύ βολική για τον ρατσισμό και τις ιεραρχίες που παγιώθηκαν τη μακρά περίοδο της αποικιοκρατίας.
Ο Βρετανός γεωγράφος καταπιάνεται με άλλους επτά μύθους. Ένας από αυτούς αφορά τα σύνορα: «Όλοι οι αρχιτέκτονες των συνόρων και των τειχών τους βρίσκονται αντιμέτωποι με το γεγονός ότι είναι αδύνατον να είσαι βέβαιος πως έχεις απομονώσει στην εντέλεια μια ξεχωριστή κοινότητα ή περιοχή από μιαν άλλη». Σχετικά με την έννοια του έθνους, το οποίο σε κάθε περίπτωση μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου, ο Ρίτσαρντσον διευκρινίζει ότι παρότι τα έθνη είναι επινοημένα (η δημιουργία του έθνους βασίζεται στην επινόηση της παράδοσης) και ευμετάβλητα δεν μπορεί να αμφισβητηθεί η ισχύς τους. Αποτελούν ένα είδος καθρέφτη της αυτοεικόνας μας, προσωπικής και συλλογικής, και διαμορφώνουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και νιώθουμε.
Στο βιβλίο εξετάζονται επίσης οι μύθοι της κυριαρχίας, της μέτρησης της ανάπτυξης, του ρωσικού επεκτατισμού, του Νέου Δρόμου του Μεταξιού, καθώς και ο μύθος ότι η Αφρική είναι καταδικασμένη να αποτύχει. «Αντί για ένα μέρος που φαίνεται μέσα από τη μονοδιάστατη οπτική της αυτοκρατορίας, ή ως μια φτωχή γη που χρειάζεται απεγνωσμένα φιλανθρωπική παρέμβαση, η Αφρική θα πρέπει να ιδωθεί με ζωντανά και έντονα χρώματα – ένας ζωντανός και περίπλοκος τόπος που αναπνέει. […] Είναι μια περιοχή με τολμηρές καινοτομίες σε μετα-εθνικές μορφές κυριαρχίας που εμφανίστηκαν κατά την περίοδο αμέσως μετά την αποικιοκρατία» αναφέρει ο Ρίτσαρντσον. Ο ίδιος προτείνει μια προσέγγιση της γεωγραφίας πέρα από τους μύθους η οποία βασίζεται στα επιστημονικά δεδομένα αλλά και στην προσπάθεια θέασης του κόσμου από διαφορετικές, μη οικείες, οπτικές.
Διαβάστε επίσης
Συρία: Στα χέρια των ανταρτών η Δαμασκός, ο Ασαντ φέρεται να εγκατέλειψε τη χώρα (Videos)
Μπασάρ αλ Άσαντ: Από οφθαλμίατρος, αυταρχικός πρόεδρος και τώρα φυγάς
Η Παναγία των Παρισίων ξαναγεννήθηκε – Όλα όσα έγιναν στα θυρανοίξια
Οι Εσκομπάρ της ΕΛΑΣ – Στο Documento που κυκλοφορεί – Μαζί το Docville
