Εύθραυστη ειρήνη πάνω στα ερείπια της Γάζας

Σε τεντωμένο σχοινί μοιάζει να κρέμεται η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας, που υπογράφηκε στο Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου από τους ηγέτες των ΗΠΑ, Κατάρ, Αιγύπτου και Τουρκίας. Το Ισραήλ μπορεί να υποχώρησε μερικώς στο ζήτημα της παράδοσης ανθρωπιστικής βοήθειας στους Παλαιστινίους που λιμοκτονούν, ωστόσο ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση στην περιοχή, που στη μεγαλύτερη έκτασή της καλύπτεται από ερείπια.

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, εκκρεμούν κρίσιμα βήματα για την ολοκλήρωση της διαδικασίας ειρήνευσης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ο αφοπλισμός της Χαμάς, η ανάπτυξη διεθνούς σταθεροποιητικής δύναμης στη Γάζα και η θέσπιση νέων δομών διακυβέρνησης για ένα παλαιστινιακό κράτος χωρίς την εμπλοκή της ισλαμιστικής παλαιστινιακής οργάνωσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κι ενώ η διεθνής προσοχή επικεντρώνεται στην εύθραυστη ειρήνη της Γάζας, σε απόσταση μικρότερη των 33 χιλιομέτρων οι Ισραηλινοί έποικοι, συχνά με στρατιωτική υποστήριξη, συνεχίζουν τις καθημερινές επιθέσεις και επιδρομές σε όλη την κατεχόμενη Δυτική Οχθη.

Το σχέδιο των 20 σημείων με το οποίο ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ καυχιέται ότι τερμάτισε ακόμη έναν πόλεμο –τον όγδοο στη λίστα του μέσα στους τελευταίους οκτώ μήνες– παρουσιάζει κενά και προκαλεί σοβαρά ερωτήματα ως προς την επόμενη μέρα στη Γάζα. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η υπομονή του δισεκατομμυριούχου ενοίκου του Λευκού Οίκου για την παραδοσιακή διπλωματία είναι περιορισμένη. Αντιθέτως, προτιμά να υιοθετεί μια προσέγγιση που θυμίζει περισσότερο τον τρόπο με τον οποίο έκλεινε συμφωνίες ακινήτων στη Νέα Υόρκη: εστιάζει στη γενική εικόνα, αφήνοντας τις λεπτομέρειες σε άλλους. Ο Αμερικανός πρόεδρος ευθυγραμμίστηκε με το 65% των Ισραηλινών οι οποίοι θεωρούσαν την επιστροφή των ομήρων προτεραιότητα σε σχέση με την πλήρη ήττα της Χαμάς. Αυτή η κατεύθυνση ενίσχυσε την πίεση προς τον «φίλο και σύμμαχο» Μπενιαμίν Νετανιάχου, περιορίζοντας εν μέρει τα περιθώρια ελιγμών του. Παράλληλα, εξασφάλισε την ενεργή στήριξη πληθώρας αραβικών και μουσουλμανικών κρατών, ενισχύοντας τη διαπραγματευτική πίεση προς τη Χαμάς. Ομως μετά την απελευθέρωση των εναπομεινάντων Ισραηλινών ομήρων η Χαμάς παρέδωσε το τελευταίο διαπραγματευτικό χαρτί της, γεγονός που εγείρει σοβαρές ανησυχίες για ενδεχόμενη επανέναρξη της σφαγής. Το Ισραήλ έχει ήδη παραβιάσει τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, με τις αρχές στη Γάζα να ανακοινώνουν τον θάνατο έξι Παλαιστινίων από ισραηλινά πυρά μέσα στην εβδομάδα. Τα θύματα έρχονται να προστεθούν στους πάνω από 67.000 νεκρούς που έχουν καταγραφεί στα δύο χρόνια του γενοκτονικού πολέμου, στην πλειονότητά τους γυναίκες και παιδιά. Από την πλευρά τους, οι Ισραηλινές Ενοπλες Δυνάμεις (IDF) υποστήριξαν ότι «ύποπτοι» είχαν διασχίσει τη γραμμή κατάπαυσης του πυρός στην ανατολική Σετζάγια και πλησίαζαν τα στρατεύματά τους, ισχυρισμός που απορρίφθηκε από την Παλαιστινιακή Πολιτική Αμυνα, σύμφωνα με την οποία τα θύματα σκοτώθηκαν εντός της κίτρινης ζώνης ασφαλείας (καλύπτει περίπου 155 τετ. χλμ., αφήνοντας υπό ισραηλινό έλεγχο τα υπόλοιπα 210 τετ. χλμ., δηλαδή περίπου το 58% της Λωρίδας της Γάζας).

Κατηγορώντας τη Χαμάς ότι κωλυσιεργεί και παραβιάζει τη συμφωνία –μετά την παράδοση τεσσάρων σορών, εκ των οποίων μόνο οι τρεις ανήκαν σε ομήρους– ο ακροδεξιός υπουργός Εσωτερικής Ασφάλειας Ιταμάρ Μπεν Γκβιρ κάλεσε ξανά τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου να μπλοκάρει ολοκληρωτικά τις παραδόσεις ανθρωπιστικής βοήθειας στον παλαιστινιακό θύλακα. Σε ανακοίνωσή της η Χαμάς δήλωσε πως «έχει δεσμευτεί σε ό,τι συμφωνήθηκε», παραδίδοντας όλους όσοι ήταν ζωντανοί και όσες διέθετε όσον αφορά τις σορούς που μπόρεσε να ανακτήσει. Τόνισε όμως ότι χρειάζεται «ειδικό εξοπλισμό» για να βρει και να ανακτήσει τα λείψανα των υπόλοιπων νεκρών αιχμαλώτων προσθέτοντας ότι «καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες».

«Αόρατος» πόλεμος

Τα τελευταία δύο χρόνια της αιματοχυσίας στη Γάζα, όσο οι άμαχοι δοκιμάζονταν από λιμό και αλλεπάλληλους εκτοπισμούς, αποκαλύφθηκε μια λιγότερο ορατή διάσταση του πολέμου: ο Νετανιάχου παραδέχτηκε ότι το Ισραήλ είχε υποστηρίξει και εξοπλίσει παλαιστινιακές πολιτοφυλακές και τοπικές ομάδες που αντιτίθεντο στη Χαμάς, σύμφωνα με το Al Jazeera. Η τακτική αυτή, σύμφωνα με ισραηλινές και διεθνείς πηγές, αποσκοπούσε στη δημιουργία εσωτερικών αντιστάσεων μέσα στη Γάζα, – ενός μηχανισμού αποσταθεροποίησης που θα υπονόμευε την ενότητα και τη νομιμοποίηση της παλαιστινιακής αντίστασης.

Μεταξύ των ομάδων που φέρεται να είχαν λάβει υποστήριξη ήταν η πολιτοφυλακή του Γιάσερ Αμπού Σαμπάμπ στη Ράφα, ο οποίος έχει κατηγορηθεί για λεηλασία και μεταπώληση ανθρωπιστικής βοήθειας. Ο ίδιος αρνείται οποιαδήποτε συνεργασία με το Ισραήλ, υποστηρίζοντας ότι οι κατηγορίες στοχεύουν στη δυσφήμηση της ομάδας του, η οποία –όπως υποστηρίζει– δρούσε ενάντια στη διαφθορά και την αδικία. Ωστόσο μαρτυρίες, συμπεριλαμβανομένων εργαζομένων σε ανθρωπιστικές αποστολές, τον εμπλέκουν σε περιστατικά αρπαγής φορτίων την ώρα που η Γάζα βρισκόταν στα όρια ανθρωπιστικής κατάρρευσης. Η Χαμάς τελικά δολοφόνησε τον αδελφό του, ενώ ο Σαμπάμπ διέφυγε της σύλληψης.

Εκθεση ανεξάρτητης οργάνωσης παρακολούθησης συγκρούσεων αναφέρει ότι από την παραβίαση της εκεχειρίας τον Μάρτιο του 2025 τα περιστατικά ενδοπαλαιστινιακής βίας έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Η διαρροή όπλων, η δράση συμμοριών και η αδυναμία κεντρικού ελέγχου έχουν διαμορφώσει ένα περιβάλλον παρατεταμένης ανασφάλειας, το οποίο ευνοεί τις ισραηλινές επιχειρήσεις και καθιστά δυσκολότερη την ανθρωπιστική πρόσβαση. Σύμφωνα με αναλυτές, η πολιτική του «εσωτερικού διχασμού» επιχειρεί να καταστήσει αδύνατη την ανάδυση μιας ενιαίας, αυτόνομης παλαιστινιακής διοίκησης και κατά συνέπεια να διατηρεί τη Γάζα υπό την επιρροή ξένων δυνάμεων.

Μια ακόμη λιγότερο ορατή αλλά εξίσου παρασκηνιακή τακτική του Ισραήλ, σύμφωνα με έρευνα του ισραηλινού περιοδικού «+972 Magazine», υπήρξε η χρήση της «3D προπαγάνδας», μέσω ψηφιακών τρισδιάστατων σκηνικών που απεικόνιζαν δήθεν αρχηγεία της Χαμάς σε νοσοκομεία και σχολεία της Γάζας, όπου είχαν βρει καταφύγιο οι εκτοπισμένοι, προκειμένου να «νομιμοποιηθούν» στα μάτια της διεθνούς κοινότητας οι βομβαρδισμοί εναντίον αμάχων.

Απόγνωση στα ερείπια

Ακόμη και με το άνοιγμα του περάσματος της Ράφα η προοπτική πραγματικής βελτίωσης της αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης στη Γάζα παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη. Οι οργανώσεις βοήθειας προειδοποιούν ότι η πρόσβαση στις βόρειες περιοχές, εκεί όπου η πείνα και η καταστροφή έχουν φτάσει στο αποκορύφωμα, είναι σχεδόν αδύνατη. Οι βασικοί οδικοί άξονες έχουν ισοπεδωθεί ή βρίσκονται υπό τον έλεγχο των ισραηλινών δυνάμεων, καθιστώντας κάθε διανομή προμηθειών εγχείρημα υψηλού ρίσκου. Αν κάποιο φορτηγό παρουσιάσει βλάβη, κινδυνεύει να λεηλατηθεί άμεσα.

Το πέρασμα του Ζικίμ, το μοναδικό στα βόρεια του θύλακα, παραμένει κλειστό εδώ και εβδομάδες. Η ισραηλινή πλευρά έχει ενημερώσει τις ΜΚΟ ότι δεν προβλέπεται άνοιγμα σύντομα. Η πόλη της Γάζας, που βρέθηκε στο επίκεντρο της χερσαίας ισραηλινής επίθεσης «Αρματα του Γεδεών», η οποία ξεκίνησε τον Αύγουστο και συνεχίστηκε έως την κατάπαυση του πυρός πριν από λίγες ημέρες, θυμίζει περισσότερο σκηνικό πολέμου παρά περιοχή όπου μπορεί κανείς να ζήσει.

Το βόρειο τμήμα της Γάζας έχει μετατραπεί σε ζώνη ερειπίων. Πόλεις όπως η Μπέιτ Λαχίγια και η Μπέιτ Χανούν έχουν σχεδόν σβηστεί από τον χάρτη, ενώ οι περίπου 300.000 Παλαιστίνιοι που επέστρεψαν στα συντρίμμια αυτών που κάποτε ήταν τα σπίτια τους έστησαν σκηνές ή πρόχειρα καταλύματα ανάμεσα στα ερείπια. Ερευνα έχει αποκαλύψει ότι τα εκατομμύρια από τόνους ερειπίων που καλύπτουν τώρα τη Λωρίδα της Γάζας δεν είναι μόνο σωροί από μπετόν και κατεστραμμένα μέταλλα. Περιέχουν επίσης ανθρώπινα υπολείμματα και βόμβες που δεν έχουν εκραγεί.

Η εκπρόσωπος της UNICEF Τες Ινγκραμ περιέγραψε το σκηνικό ως «απόγνωση», τονίζοντας ότι «επείγει το άνοιγμα όλων των περασμάτων». Στην ίδια γραμμή ο Αμτζάντ αλ Σάουα, επικεφαλής του δικτύου παλαιστινιακών ΜΚΟ στη Γάζα, τόνισε ότι «οι ανάγκες είναι τεράστιες, αλλά η βελτίωση ανύπαρκτη» προσθέτοντας μεταξύ άλλων: «Υπάρχει ακόμη ελπίδα για τους ανθρώπους, όμως η πραγματικότητα παραμένει αδυσώπητη».

Χωρίς νερό και ρεύμα

Την ίδια στιγμή το καθαρό νερό αποτελεί άμεση και επιτακτική ανάγκη για τους κατοίκους της Γάζας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της UNICEF, πάνω από το 70% των 600 εγκαταστάσεων ύδρευσης και αποχέτευσης της περιοχής έχει υποστεί ζημιές ή έχει καταστραφεί από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Επιπλέον, η επεξεργασία λυμάτων είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της συσσώρευσης αποβλήτων και της εξάπλωσης ασθενειών.

Μείζον ζήτημα αποτελεί και το ηλεκτρικό δίκτυο της Γάζας, το οποίο βρισκόταν υπό πίεση πριν από τον τρέχοντα πόλεμο. Οι διακοπές ρεύματος ήταν συχνές και οι περισσότεροι κάτοικοι της Γάζας ζούσαν με περιορισμένες ώρες ηλεκτρικού ρεύματος κάθε μέρα. Σχεδόν από την αρχή της σφαγής η Γάζα βιώνει σχεδόν πλήρη διακοπή ρεύματος, όταν το Ισραήλ διέκοψε την εξωτερική παροχή ηλεκτρικής ενέργειας.

Εξαίρεση αποτελούσε η άμεση τροφοδοσία του εργοστασίου αφαλάτωσης της νότιας Γάζας, το οποίο παρέχει καθαρό πόσιμο νερό. Το Ισραήλ επανασύνδεσε την τροφοδοσία στις 14 Νοεμβρίου 2024 αλλά στη συνέχεια τη διέκοψε ξανά στις 9 Μαρτίου 2025, προτού την επανασυνδέσει άλλη μία φορά τώρα. Ο σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Γάζας είναι εκτός λειτουργίας λόγω έλλειψης καυσίμων, ενώ οι ηλιακές εγκαταστάσεις έχουν υποστεί εκτεταμένες καταστροφές.

Το πρόσωπο -κλειδί για την επόμενη μέρα

Η Χαμάς απαίτησε την ένταξη του πιο εμβληματικού ηγέτη της Φατάχ στη συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων, με το ενδεχόμενο της απελευθέρωσής του να αναδιαμορφώνει τις ισορροπίες στο εσωτερικό της Φατάχ και της Παλαιστινιακής Αρχής. Η παρουσία του ονόματος του Μαρουάν Μπαργκούτι στις λίστες των κρατουμένων, σε μια περίοδο έντονων ενδοπαλαιστινιακών εντάσεων, εκλαμβάνεται ως στρατηγικό βήμα για την ενίσχυση της εικόνας εσωτερικής ενότητας και την αναζωογόνηση της ιδέας του εθνικού σχεδίου ανάμεσα σε ένα ευρύ τμήμα του παλαιστινιακού λαού. «Παλαιστίνιος Μαντέλα» και «ο πιο σημαντικός κρατούμενος στον κόσμο» είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς για τον 66άχρονο βαρυποινίτη, ο οποίος το 2004 καταδικάστηκε σε πέντε φορές ισόβια για ανθρωποκτονίες κατά τη διάρκεια της δεύτερης Ιντιφάντα (2000-05). Παρά τον εγκλεισμό του, ο Μπαργκούτι παραμένει η δημοφιλέστερη παλαιστινιακή πολιτική προσωπικότητα. Ανήκει στη Φατάχ (το κυρίαρχο κίνημα της Παλαιστινιακής Αρχής στη Δυτική Οχθη), όμως θεωρείται σύμβολο εθνικής ενότητας, με την αντίπαλη Χαμάς να τον συμπεριλαμβάνει σταθερά στην κορυφή της λίστας κρατουμένων που απαιτεί να απελευθερωθούν. Αυτή η ευρεία αποδοχή και από τις δύο μεγάλες παρατάξεις τον καθιστά τον επικρατέστερο για να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των παλαιστινιακών οργανώσεων και να ηγηθεί της επόμενης μέρας. Κι αυτοί είναι οι πιθανοί λόγοι που το Ισραήλ αρνείται να τον απελευθερώσει.