Μία ειδική έκθεση ελέγχου για τις απευθείας αναθέσεις που δημοσίευσε το Ελεγκτικό Συνέδριο, αναδεικνύει το «πάρτι» των απευθείας αναθέσεων που γίνεται από δημόσιους φορείς, μεταξύ αυτών δημόσια νοσοκομεία της χώρας αλλά και φορείς της κεντρικής διοίκησης.
Τα στατιστικά στοιχεία από τον ιστότοπο της Ενιαίας Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων που παρατίθενται στην έκθεση αυτή δείχνουν πως τα έτη 2021 και 2022 , επί Κυβερνήσεως Κυριάκου Μητσοτάκη, καταχωρήθηκαν 314.006 συμβάσεις έργων (μόνο στους φορείς που ελέγχονται), που αφορούσαν απευθείας αναθέσεις ή αναθέσεις μέσω διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης με το αντίστοιχο ποσό που αποκομίσθηκε από τις συμβάσεις αυτές να ανέρχεται σε 4.454.188.568,00 ευρώ.
Ο εν λόγω έλεγχος έγινε στο πλαίσιο του ετήσιου προγράμματος ελέγχων που εκτελεί το Ελεγκτικό Συνέδριο και αποκάλυψε πως οι περισσότερες απευθείας αναθέσεις έγιναν στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας και τις 2 ΥΠΕ που ελέγχθηκαν, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως είναι κατεξοχήν το εργαλείο που χρησιμοποιούν.
Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση έλεγξε το ποσό των απευθείας αναθέσεων στις συμβάσεις έργων, καθώς και το κατά πόσο οι απευθείας αναθέσεις αλλά και οι αναθέσεις που πραγματοποιούνται έπειτα από σύντομες διαπραγματεύσεις, μπορούν επί της ουσίας να είναι δίκαιες και αντικειμενικές.
Αφετηρία του ελέγχου ήταν συμβάσεις που συνάφθηκαν από δημόσιους φορείς κατά την περίοδο από 1.1.2021 έως 30.4.2022 είτε με την μορφή απευθείας ανάθεσης είτε μετά από σύντομες διαπραγματεύσεις. Το δείγμα που χρησιμοποιήθηκε αφορούσε οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης α΄ και β΄ βαθμού αλλά και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και Νοσοκομεία.
Για την αντικειμενικότητα του ελέγχου, ώστε και το δείγμα να μπορεί να ληφθεί ως αντιπροσωπευτικό έγινε έλεγχος σε 31 ΟΤΑ α΄ βαθμού, 4 ΟΤΑ β΄ βαθμού και 2 νομικά πρόσωπα αυτών, 9 νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, 7 νοσοκομεία και 2 ΥΠΕ, 3 Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και 6 Υπουργεία, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση.
Το αποτέλεσμα ήταν πως το ποσοστό αυτό, δηλαδή των απευθείας αναθέσεων ανά ΟΤΑ α΄ βαθμού (το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος) κυμάνθηκε από 9,19% έως 98,73% , ενώ σε 5 εξ αυτών υπερβαίνει το 80%, ανά νοσοκομείο από 31,91% έως 80,50%, ανά ΑΕΙ από 6,45% έως 13,69%, ανά ΟΤΑ β΄ βαθμού από 3,65% έως 19,19%, ανά νπδδ από 9,53% έως 100,00% (σε ένα διαδημοτικό λιμενικό ταμείο) και ανά Υπουργείο από 7,93% έως 86,05%.
Ακόμη, όπως αναφέρει η έκθεση ελέγχθηκαν δειγματοληπτικά ορισμένες συμβάσεις που συνήφθησαν κατόπιν απευθείας ανάθεσης ή διαπραγμάτευσης, με το συνολικό αριθμό των συμβάσεων που ελέγχθηκαν να ανέρχεται σε 5.073 με συνολικό συμβατικό τίμημα 95.753.208,80 €.
Όπως προκύπτει από την πολυσέλιδη έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, που δημοσιεύτηκε πριν λίγες μέρες και έπειτα από τον ενδελεχή έλεγχο σε 64 δημόσιους φορείς και δείγμα 5.073 συμβάσεων, προκύπτει –μεταξύ άλλων- πως οι απευθείας αναθέσεις γίνονται ως επί το πλείστον στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας αλλά και πως αρκετά συχνά δεν καθορίζεται με σαφήνεια το αντικείμενο της σύμβασης ούτε προκύπτει ο τρόπος υπολογισμού της εκτιμώμενης δαπάνης.
Αναλυτικά τα 7 σημεία του πορίσματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου:
- Οι δημόσιοι φορείς δεν προγραμματίζουν εγκαίρως και ορθολογικά την κάλυψη των αναγκών τους. Προσαρμόζουν τις ανάγκες τους στο όριο των απευθείας αναθέσεων καλύπτοντας αυτές αποσπασματικά και προβαίνοντας σε κατατμήσεις.
- Δεν αιτιολογείται επαρκώς ο απρόβλεπτος και επείγων χαρακτήρας των αναγκών που καλύπτονται με προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση. Οι αναθέτοντες φορείς ταυτίζουν το «απρόβλεπτο» με το «επείγον».
- Σημαντικά περιθώρια ενίσχυσης υφίστανται στην ουσιαστική συμμετοχή των διοικητικών υπηρεσιών του φορέα κατά τη διαδικασία που προηγείται της τελικής απόφασης ώστε να μην δημιουργούνται υπόνοιες αυθαιρεσίας και αδιαφάνειας.
- Σε πολλές περιπτώσεις δεν καθορίζεται με σαφήνεια το αντικείμενο της σύμβασης ούτε προκύπτει ο τρόπος υπολογισμού της εκτιμώμενης δαπάνης. Δεν αποδεικνύεται προηγούμενη έρευνα αγοράς.
- Δεν παρέχονται εχέγγυα διαφάνειας ως προς την επιλογή του αναδόχου και τον καθορισμό του τιμήματος ιδίως όταν διενεργούνται επανειλημμένες αναθέσεις στον ίδιο ανάδοχο. Δεν υφίστανται προκαθορισμένα και επομένως επαληθεύσιμα κριτήρια επιλογής όσων καλούνται να υποβάλουν προσφορά. Δεν γίνεται διαπραγμάτευση του τιμήματος. Προσφέρονται χαμηλά έως μηδενικά ποσοστά έκπτωσης. Συστήματα ηλεκτρονικής αγοράς δεν εφαρμόζονται ευρέως.
- Το υψηλότερο ποσοστό απευθείας αναθέσεων παρατηρήθηκε στα νοσοκομεία. Μικρό ποσοστό των συμβάσεών τους ανατίθεται μέσω διαγωνιστικών διαδικασιών λόγω χρόνιων συστημικών αδυναμιών σε συνδυασμό με τις επιτακτικές ανάγκες προμήθειας φαρμάκων και λοιπών αναλωσίμων. Προσφυγή σε νομιμοποιητικές διατάξεις.
- Οι δημόσιοι φορείς δεν διαθέτουν σύστημα αξιολόγησης των καταγγελιών και αξιοποίησης αυτών για τη βελτίωση της ακεραιότητας της διαδικασίας των απευθείας αναθέσεων.
Εξαιτίας των ευρημάτων αυτών το Ελεγκτικό Συνέδριο προέβη και σε συστάσεις προς τους αρμόδιους φορείς, αναδεικνύοντας έτσι την ανάγκη του καθορισμού σαφών και αντικειμενικών κριτηρίων για την επιλογή του αναδόχου στις συμβάσεις έργων.
Όλες οι συστάσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου:
Σύσταση πρώτη: Οι δημόσιοι φορείς οφείλουν να παρακολουθούν συστηματικά τα αποθέματά τους και την εκτέλεση των τρεχουσών συμβάσεων ώστε να είναι σε θέση να γνωρίζουν τις πραγματικές ανάγκες τους και να προγραμματίζουν εγκαίρως την κάλυψή τους με την κατάλληλη διαδικασία. Οφείλουν να εγκαταστήσουν σύστημα καταγραφής των αναγκών τους αξιοποιώντας και τις δυνατότητες που πλέον παρέχονται από τα πληροφοριακά συστήματα. Για πάγιες, περιοδικές και επαναλαμβανόμενες συμβάσεις, θα μπορούσε να εξετασθεί η λύση του διαγωνισμού με ορίζοντα υλοποίησης πέραν του ενός οικονομικού έτους. Θα μπορούσαν επίσης να αξιοποιηθούν τα συστήματα ηλεκτρονικών αγορών και η δυνατότητα σύναψης συμφωνιών – πλαίσιο.
Σύσταση δεύτερη: Η προκήρυξη των διαγωνισμών πρέπει να γίνεται προ ευλόγου χρονικού διαστήματος ανάλογα με τον μέσο όρο διάρκειας αντίστοιχων διαγωνισμών στο παρελθόν, ώστε να καταλείπεται ο αναγκαίος χρόνος για την ολοκλήρωσή τους. Οι καθυστερήσεις που οφείλονταν σε δικαστικές προσφυγές πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν
Σύσταση τρίτη: Να ακολουθούνται αυστηρά οι εσωτερικές διαδικασίες για την ολοκλήρωση της σύμβασης και να τηρείται ο διακριτός ρόλος κάθε οργάνου. Να ανατίθενται στο υπηρετούν προσωπικό διακριτά και συγκεκριμένα καθήκοντα κατά τρόπο ώστε να μην εμπλέκεται με όλα τα αντικείμενα εργασίας το ίδιο πρόσωπο. Γενικώς επιβάλλεται να ενσωματώνονται στο σύστημα θεσμικά αντίβαρα που να αποκλείουν την κυριαρχία επί της όλης διαδικασίας από ένα και μόνο πρόσωπο.
Σύσταση τέταρτη: Να λαμβάνεται μέριμνα για τη διαρκή ενημέρωση και εκπαίδευση του αρμόδιου προσωπικού σε θέματα που άπτονται των
δημοσίων συμβάσεων με συστηματική παρακολούθηση της νομολογίας του Ελεγκτικού Συνεδρίου και έμφαση στις έννοιες του «απροβλέπτου και του επείγοντος».
Σύσταση πέμπτη: Να καθορίζονται εκ των προτέρων σαφή και αντικειμενικά κριτήρια για την επιλογή του αναδόχου ανάλογα με τη φύση της σύμβασης και να αποδεικνύεται ότι η επιλογή έγινε βάσει των κριτηρίων αυτών.
Σύσταση έκτη: Να αιτιολογείται ειδικώς η εκτιμώμενη δαπάνη της σύμβασης και να τεκμηριώνεται η προηγούμενη διενέργεια έρευνας αγοράς. Να υφίσταται διακριτή φάση διαπραγμάτευσης ως προς το τίμημα και να φυλάσσονται τα σχετικά στοιχεία.
Σύσταση έβδομη: Να αναπτυχθεί σύστημα ενδογενούς ελέγχου εντός του οποίου θα αξιοποιούνται και τυχόν καταγγελίες και να υιοθετηθούν οι ασφαλιστικές δικλίδες για την ακεραιότητα της διαδικασίας των απευθείας αναθέσεων, ώστε και να αξιοποιηθεί η δυνατότητα που παρέχεται από το άρθρο 4 της ΦΓ8/55081 Κανονιστκής Απόφασης της Ολομέλειας του Ελεκγτικού Συνεδρίου (Β΄ 4938/2020), για τη συνδρομή του αρμόδιου Επιτρόπου του Ελεγκτικύυ Συνεδρίου σε περίπτωση εμπλοκής.
