Στον πρόεδρο της Βουλής και τον πρόεδρο της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας κατατέθηκε πριν λίγες ημέρες η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου αναφορικά με τον προσυμβατικό έλεγχο από την 1η Ιουλίου έως τις 31 Δεκεμβρίου του 2024 με τίτλο: «Ουσιώδεις πλημμέλειες στις διαδικασίες ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων». Παράλληλα, το ανώτατο δικαστήριο διαβίβασε στον Νικήτα Κακλαμάνη και τον Θανάση Μπούρα την ειδική έκθεση: «Ελέγχεται αποτελεσματικά από τους Δήμους η κατάληψη κοινόχρηστου χώρου από καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος για την ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων;», η οποία αποδεικνύει την αδυναμία των Δήμων να διαφυλάξουν τους κοινόχρηστους χώρους από την ανεξέλεγκτη επέκταση τραπεζοκαθισμάτων. Ενδεικτικό είναι ότι το ποσοστό παραβατικότητας φτάνει το 77%.
Ως προς τον προσυμβατικό έλεγχο, δεν υπάρχει πλημμέλεια που να μην εντοπίζουν τα τρία Κλιμάκια (Ε, ΣΤ και Ζ) του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ελέγχοντας συνολικά 2.601 φακέλους για δημόσιες συμβάσεις έργων, προμηθειών και υπηρεσιών με προϋπολογιζόμενη δαπάνη από 1,7 εκατ. ευρώ όταν η χρηματοδότηση προέρχεται από εθνικούς πόρους ή 5 εκατ. ευρώ για συμβάσεις που συγχρηματοδοτούνται από ενωσιακούς πόρους ή πόρους του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου ή συνάπτονται στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης.
Παράνομες εξαιρέσεις ανάθεσης μεικτών συμβάσεων, αδημοσίευτες τροποποιήσεις όρων διακήρυξης διαγωνισμού, αδικαιολόγητες απευθείας αναθέσεις, παράνομες τροποποιήσεις συμβάσεων, αδικαιολόγητοι αποκλεισμοί υποψηφίων από διαγωνιστικές διαδικασίες, αλλά και αποδοχή προσφορών που περνούσαν κάτω από τον πήχη των όρων που προβλέπονταν στον διαγωνισμό, είναι μερικές από τις πλημμέλειες που εντόπισαν τα μέλη των τριών Κλιμακίων και, μάλιστα, πολλές εξ αυτών ενέχουν το στοιχείο της επαναληψιμότητας.
Η σύνοψη των ευρημάτων είναι αν μη τι άλλο δηλωτική του τι συμβαίνει με τις δημόσιες συμβάσεις:
- Διαπιστώθηκε μη νόμιμη εξαίρεση των διαδικασιών ανάθεσης μεικτών συμβάσεων.
- Διαπιστώθηκε ότι δεν δημοσιεύθηκε ουσιώδης τροποποίηση όρων της διακήρυξης, ιδίως αναφορικά προς τα κριτήρια ποιοτικής επιλογής και τις τεχνικές προδιαγραφές.
- Διαπιστώθηκε η έλλειψη τις αναγκαίας χρηματοδότησης ή επαρκούς πίστωσης για την εκτέλεση της σύμβασης.
- Διαπιστώθηκε ελλιπής τεκμηρίωση της σκοπιμότητας και του προϋπολογισμού δημοσίων συμβάσεων σε βαθμό που δεν επέτρεψε να επιβεβαιωθεί ο εύλογος χαρακτήρας της δημοσιονομικής επιβάρυνσης και της διάθεσης των δημοσίων πόρων υπό όρους διαφάνειας.
- Διαπιστώθηκε αδικαιολόγητη παρέκκλιση από τον κανόνα της διενέργειας διαγωνισμού για τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων, χωρίς τη συνδρομή αναγκών που ανέκυψαν κατεπειγόντως εξαιτίας περιστάσεων απρόβλεπτων εκ μέρους μίας επιμελούς αναθέτουσας αρχής.
- Διαπιστώθηκε μη νόμιμη ουσιώδης τροποποίηση σύμβασης χωρίς να συντρέχουν οι σωρευτικά απαιτούμενες προϋποθέσεις εξαιρέσεων από τη διεξαγωγή διαγωνισμού είτε λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων είτε, ειδικά στις δημόσιες συμβάσεις έργων, λόγω ανάγκης να εκτελεστούν συμπληρωματικές εργασίες.
- Διαπιστώθηκαν αδικαιολόγητοι αποκλεισμοί προσφερόντων λόγω μη προσκόμισης δικαιολογητικών συμμετοχής συμμετοχής ελλείψει σαφήνειας στους όρους της διακήρυξης.
- Διαπιστώθηκε ότι τα κριτήρια ποιοτικής επιλογής σε διαγωνιστικές διαδικασίες είτε περιόριζαν τον κύκλο των δυνητικών προσφερόντων είτε εισήγαγαν αδικαιολόγητες διακρίσεις αυτών.
- Διαπιστώθηκαν μη νόμιμοι αποκλεισμοί από διαγωνιστικές διαδικασίες οικονομικών φορέων, οι οποίοι επιθυμούσαν να στηριχθούν στις ικανότητες τρίτων, ενώ αποδείκνυαν ότι θα έχουν στη διάθεση τους τους αναγκαίους πόρους, ιδίως, με την προσκόμιση της σχετικής δέσμευσης των τρίτων φορέων για τον σκοπό αυτόν.
- Διαπιστώθηκε ότι η αξιολόγηση των τεχνικών προσφορών δεν έφερε την απαιτούμενη πλήρη και επαρκή αιτιολογία.
- Διαπιστώθηκε αποδοχή προσφορών και κατακύρωση κατά παράβαση της διακήρυξης.
- Διαπιστώθηκε αποδοχή εναλλακτικών προσφορών χωρίς να απαιτείται ή να επιτρέπεται στη διακήρυξη ή υποβολή εναλλακτικών προσφορών.
- Διαπιστώθηκαν πλημμέλειες στα στάδια ελέγχου των δικαιολογητικών είτε συμμετοχής είτε κατακύρωσης, με αποτέλεσμα την παράνομη απόρριψη προσφοράς οικονομικών φορέων που προηγούνταν στη σειρά μειοδοσίας από τους αναδειχθέντες αναδόχους δημοσίων έργων.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα
Για κάθε ένα από τα 13 σημεία των βασικών διαπιστώσεων περιλαμβάνονται συγκεκριμένα παραδείγματα, τα οποία καταδεικνύουν την έκταση του προβλήματος. Σε σχέση με τη μη δημοσίευση ουσιωδών τροποποιήσεων όρων διακήρυξης διαγωνισμών, παρατίθεται -μεταξύ άλλων- το εξής:
«Σε διαδικασία σύναψης συμφωνίας – πλαισίου με αντικείμενο την προμήθεια αντιδραστηρίων και συνοδού εξοπλισμού δημοσίων νοσοκομείων, δεν δημοσιεύθηκαν προσηκόντως ουσιώδεις τροποποιήσεις επιμέρους όρων της διακήρυξης τόσο αναφορικά με τις τεχνικές προδιαγραφές ορισμένων από τα προς προμήθεια είδη όσο και, κυρίως, με τις απαιτούμενες προϋποθέσεις οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας των υποψηφίων για τη συμμετοχή τους στον διαγωνισμό, καθώς και οι διαδοχικές μεταθέσεις της καταληκτικής ημερομηνίας υποβολής των προσφορών. Η παράλειψη προσήκουσας δημοσίευσης των τροποποιήσεων της διακήρυξης κρίθηκε κατά τον έλεγχο, ουσιώδης πλημμέλεια, ως σχετιζόμενη με παραβίαση θεμελιακών κανόνων του ενωσιακού δικαίου περί ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων, διότι μετέβαλε τις δυνατότητες συμμετοχής των ενδιαφερομένων οικονομικών φορέων στο διαγωνισμό καθόσον διευκρινίστηκαν ασαφείς όροι της διακήρυξης, τροποποιήθηκαν άλλοι όροι και τεχνικές προδιαγραφές και παρατάθηκε (δις και σχεδόν κατά δύο μήνες συνολικά) η προθεσμία υποβολής προσφορών».
Για την ελλιπή τεκμηρίωση της σκοπιμότητας και του προϋπολογισμού δημοσίων συμβάσεων, υπογραμμίζονται οι παρακάτω περιπτώσεις:
«Ελλιπής τεκμηρίωση διαγνώστηκε κατά τον έλεγχο διαδικασιών προμήθειας υγρών καυσίμων και λιπαντικών κατά διακριτά τμήματα αυτών, λόγω μη προσκόμισης στοιχείων προς τεκμηρίωσης της ανάγκης αυξημένων ποσοτήτων σε ετήσια βάση κατά 50% και 42,86% αντίστοιχα, όπως τούτο προέκυπτε από τις ποσότητες για τα ίδια είδη της ακριβώς προηγούμενης διακήρυξης της ίδιας αναθέτουσας αρχής, καθώς και κατά τα τμήματα για τα οποία οι προϋπολογιζόμενες τιμές μονάδας τέθηκαν κατ΄επίκληση έρευνας αγοράς από μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο την περίοδο που συντάχθηκε η μελέτη του διαγωνισμού, χωρίς να υποβληθεί στοιχείο τεκμηρίωσης των τιμών αυτών.
«Κατά τον έλεγχο προμήθειας αναλώσιμων ειδών διαπιστώθηκε ότι η αναθέτουσα αρχή δεν είχε προβεί σε οποιαδήποτε, έστω στοιχειώδη, ενέργεια, ερειδόμενη επί προσφορών αντικειμενικών στοιχείων προκειμένου να τεκμηριώσει την προϋπολογιζόμενη δαπάνη των προς προμήθεια ειδών, όπως συγκριτική έρευνα αγοράς ή λήψη μη δεσμευτικών προσφορών. {…}».
Αναφορικά με τη μη νόμιμη τροποποίηση σύμβασης χωρίς να συντρέχουν οι σωρευτικά απαιτούμενες προϋποθέσεις εξαιρέσεων από τη διεξαγωγή διαγωνισμού, αναφέρεται:
«Το Κλιμάκιο εξετάζοντας την επιχειρηθείσα τροποποίηση σύμβασης με αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών ανάπτυξης ή τροποποίησης λογισμοί ή/και μεταφοράς δεδομένων στο υπάρχον στην αναθέτουσα αρχή Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα και σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες μέσω διαδικτύου έκρινε ότι οι περιστάσεις των οποίων γινόταν επίκληση συνιστούσαν εφαρμογή των προβλεπόμενων ήδη στην αρχική σύμβαση δημόσιων πολιτικών και λοιπών κανονιστικών ρυθμίσεων, επομένως δεν ήταν απρόβλεπτες. Επιπροσθέτως, έκρινε ότι η αρχική σύμβαση ως εκ της φύσης και του αντικειμένου της, όπως είχε προσδιοριστεί, προοριζόταν να καλύψει αόριστο αριθμό αιτημάτων τροποποίησης λογισμικού, ήτοι παγίων αναγκών της αναθέτουσας αρχής, όπως και η τροποποίησή της {…}».
Ως προς τους αδικαιολόγητους αποκλεισμούς προσφερόντων από διαγωνιστικές διαδικασίες, επισημαίνεται:
«Σε διαδικασία προμήθειας λιπαντικών ειδών για τις ανάγκες δήμου, το κλιμάκιο έκρινε ότι μη νομίμως απορρίφθηκε τεχνική προσφορά προσφέροντος, με αιτιολογία ότι δεν υπέβαλε υπόδειγμα τεχνικής προσφοράς σύμφωνα με το οικείο παράρτημα της διακήρυξης, στην οποία, όμως, δεν καθίστατο σαφές ότι η συμπλήρωση και υποβολή του υποδείγματος ήταν υποχρεωτική και επί ποινή αποκλεισμού. {…}».
Για τα κριτήρια ποιοτικής επιλογής σε διαγωνιστικές διαδικασίες, τα οποία είτε περιόριζαν τον κύκλο των δυνητικών προσφερόντων είτε εισήγαγαν αδικαιολόγητες διακρίσεις αυτών, περιλαμβάνεται το παρακάτω παράδειγμα:
«Στη διαδικασία σύναψης σύμβασης με αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών ελέγχου των εσωτερικών και εξωτερικών δικτύων ύδρευσης και των σημείων υδροληψίας και συντήρησης, επισκευής και ρύθμισης λειτουργίας του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού των αντλιοστασίων ύδρευσης και των εγκαταστάσεων επεξεργασίας νερού (φίλτρα), καθώς και σε παρεμφερούς αντικειμένου διαδικασία συντήρησης και αναβάθμισης εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων και δικτύων αποχέτευσης, διαπιστώθηκε ότι με τη διακήρυξη απαιτήθηκε να αποδεικνύεται υψηλός μέσος δείκτης βιωσιμότητας του προσφέροντος οικονομικού φορέα κατά τις τρεις τελευταίες δημοσιευμένες χρήσεις, ειδικότερα, το κυκλοφορούν ενεργητικό να είναι τουλάχιστον διπλάσιο από τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις των διαγωνιζομένων. Συνεκτιμώντας ότι η απαίτηση αναφορικά προς το δείκτη ρευστότητας δεν ήταν η μοναδική αναφορικά προς την απόδειξη της οικονομικής και χρηματοοικονομικής ικανότητας των υποψήφιων οικονομικών φορέων, ότι η απαίτηση αντιστοιχούσε στο διπλάσιο του απλώς θετικού δείκτη, ότι η απαίτηση ήταν αυστηρότερη συγκριτικά προς όμοιου φυσικού αντικειμένου διαγωνιστικές διαδικασίες παρελθόντων οικονομικών ετών, καθώς και ότι σε έκαστη των διαδικασιών υποβλήθηκε μόνο μία προσφορά και ότι ο προσφέρων οικονομικός φορέας ήταν ανάδοχος των δύο προηγούμενων διαδικασιών, το Κλιμάκιο έκρινε ότι συνέτρεχε ουσιώδης πλημμέλεια διότι δεν τεκμηριώθηκε η ανάγκη που υπαγόρευσε την επιλογή ιδιαίτερα υψηλού αριθμοδείκτη γενικής ρευστότητας και μάλιστα για τρεις οικονομικές χρήσεις, συνακόλουθα, δεν τεκμηριώθηκε η ότι η απαίτηση της διακήρυξης τελούσε σε εύλογη σχέση αναλογίας προς το φυσικό και οικονομικό αντικείμενο της υπό ανάθεση σύμβασης, δεδομένου ότι δεν προσδιορίστηκε με πληρότητα και σαφήνεια ούτε προέκυπτε ο λόγος για τον οποίο δεν μπορούσε η σύμβαση, ενόψει του οικονομικού αντικειμένου της, να εκτελεσθεί προσηκόντως με τη συνδρομή λιγότερο αυστηρών απαιτήσεων».
Σχετικά με την αποδοχή προσφορών κατά παράβαση της διακήρυξης, παρατίθεται:
«Το Κλιμάκιο έκρινε μη νόμιμη την απόφαση κατακύρωσης ειδών προμήθειας υγειονομικού υλικού και μέσω ατομικής προστασίας κατά το μέρος κατακύρωσης σε οικονομικούς φορείς, οι οποίοι υπέβαλαν προσφορές καθ΄ υπέρβαση της προϋπολογισθείσας, ανά είδους, δαπάντης, το οποίο είχε τεθεί με τη διακήρυξη ως αυτοτελής λόγος απόρριψης οικονομικής προσφοράς.
»Κατά παράβαση του τεθέντος με τη διακήρυξη κριτηρίου ανάθεσης, δηλαδή της πλέον συμφέρουσας από οικονομική άποψη προσφοράς αποκλειστικά βάσει τιμής, διαπιστώθηκε κατά τον έλεγχο ουσιώδης πλημμέλεια διότι τμήμα προμήθειας υλικών σπονδυλοδεσίας κατακυρώθηκε σε προσφέροντα, η προσφορά του οποίου δεν ήταν οικονομικότερη αυτής έτερου παραδεκτώς συμμετέχοντος».
Ανίκανοι οι Δήμοι να περιφρουρήσουν τους κοινόχρηστους χώρους
Στην έκθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου για την κατάληψη κοινόχρηστων χώρων από τραπεζοκαθίσματα καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, περιγράφεται η ανικανότητα των Δήμων να πράξουν τα στοιχειώδη. Ειδικότερα, ελέγχθηκαν 14 Δήμοι και πραγματοποιήθηκαν επιτόπιοι έλεγχοι σε 476 καταστήματα. Εντοπίστηκαν 237 καταστήματα (ποσοστό 50%) που κατελάμβαναν κοινόχρηστο χώρο χωρίς άδεια και 129 (ποσοστό 27%) που κατελάμβαναν κοινόχρηστο χώρο καθ΄ υπέρβαση της σχετικής άδειας, με το συνολικό ποσοστό παραβατικότητας να ανέρχεται στο 77%.
Κατά το Ελεγκτικό Συνέδριο, οι μηχανισμοί ελέγχου, οι οποίοι εφαρμόζονται από τους Δήμους, δεν συμβάλλουν αποτελεσματικά στη διαφύλαξη των κοινόχρηστων χώρων για τους ακόλουθους λόγους:
- Δεν υφίσταται ενιαίο και συγκροτημένο κανονιστικό πλαίσιο σε τοπικό επίπεδο: Κανονιστικές αποφάσεις δήμων της περιφέρειας, με τις οποίες καθορίζονται οι κοινόχρηστοι χώροι που μπορούν να παραχωρηθούν σε ιδιώτες και οι όροι της παραχώρησης, είναι ανεπίκαιρες, ελλιπείς και αποσπασματικές.
- Δεν υφίσταται ενιαίο και πλήρως ενημερωμένο ηλεκτρονικό αρχείο ούτε διαλειτουργικότητα με τα λοιπά εμπλεκόμενα στην ελεγκτική διαδικασία τμήματα (εσόδων και δημοτικής αστυνομίας).
- Κατά το στάδιο έκδοσης των αδειών δεν προκύπτει ότι τηρείται η νόμιμη διαδικασία και ότι γίνεται ουσιαστικός έλεγχος, ώστε να προλαμβάνονται φαινόμενα αυθαίρετης κατάληψης κοινόχρηστου χώρου.
- Ο ελεγκτικός μηχανισμός δεν λειτουργεί αποτελεσματικά. Δεν υφίσταται ορθολογικός προγραμματισμός ελέγχων βάσει αξιολόγησης του κινδύνου αυθαίρετης κατάληψης κοινόχρηστου χώρου ανάλογα με την περιοχή, τη χρονική περίοδο και την επιχείρηση. Σε δήμιους της περιφέρειας διενεργούνται ελάχιστοι ή και μηδενικοί έλεγχοι. Η δικαιολογία της έλλειψης προσωπικού δεν κρίνεται πειστική.
- Δεν υφίσταται εύχρηστο σύστημα ενημέρωσης των πολιτών σχετικά με τους όρους παραχώρησης ώστε να διασφαλίζεται η ενεργός συμμετοχή τους στην προστασία των κοινόχρηστων χώρων. Η ανάπτυξης της εφαρμογής «mystreet» είναι καθοριστικής σημασίας.
- Για τις παραβάσεις που διαπιστώνονται διατυπώνονται συστάσεις ή επιβάλλονται κυρίως χρηματικές κυρώσεις χωρίς να παρακολουθείται η αποκατάσταση του κοινόχρηστου χώρου. Η απομάκρυνση σταθερών κατασκευών αποδεικνύεται ιδιαίτερα δυσχερής λόγω της εμπλοκής περισσότερων φορέων και σημαντικών καθυστερήσεων (ενίοτε πολλών ετών) στα επιμέρους στάδια της διαδικασίας. Παρατηρείται μεγάλη απόκλιση μεταξύ του ποσού των βεβαιωθέντων προστίμων και του ποσού που τελικά εισπράττεται.
H έκθεση:
Διαβάστε επίσης
Ελεγκτικό Συνέδριο: Απόφαση – σταθμός φέρνει αυξήσεις σε νέους συνταξιούχους
