Νέες διαστρώσεις πλατωμάτων και διαδρομών, νέο πωλητήριο και διαμορφώσεις εισόδων στην Ακρόπολη, χωρίς να έχει ενημερωθεί η UNESCO.
Σε πανηγυρικούς τόνους εγκαινιάστηκαν την 1η Ιουνίου από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη το νέο πωλητήριο του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ) στην Ακρόπολη καθώς και νέες διαμορφώσεις πλατωμάτων και διαδρομών στον χώρο. Οπως διαβάζουμε στο σχετικό δελτίο Τύπου: «Aποδόθηκαν στο κοινό, σήμερα, στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, εν χορδαίς και οργάνοις, το νέο Πωλητήριο του χώρου, το διαμορφωμένο πλάτωμα στα νότια του βράχου του Αρειου Πάγου, όπως και η πευκόφυτη πλαγιά στα νότια του πλατώματος, καθώς και η αποκατεστημένη διαδρομή στη Βόρεια Κλιτύ της Ακρόπολης, η οποία οδηγεί σε σημαντικά μνημεία, όπως η Κλεψύδρα, τα ιερά σπήλαια, η απόληξη της οδού των Παναθηναίων, το ιερό της Αφροδίτης και του Ερωτα».
Εκείνο που δεν λένε το υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και η υπουργός είναι πως οι εργασίες για την υλοποίηση των παρεμβάσεων αυτών πραγματοποιήθηκαν για μία ακόμη φορά εν κρυπτώ και χωρίς προηγούμενη σχετική ενημέρωση του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς (World Heritage Center WHC) της UNESCO, του αρμόδιου οργάνου παρακολούθησης της κατάστασης μνημείων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όπως η Ακρόπολη. Κι αυτό, παρότι οι συστάσεις της έκθεσης εμπειρογνωμόνων της Συμβουλευτικής Αποστολής της UNESCO και του ICOMOS, του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών, η οποία δημοσιεύτηκε το 2023, ήταν απολύτως σαφείς ως προς τις υποχρεώσεις της χώρας: Πριν από κάθε παρέμβαση πρέπει να συμπληρώνονται και να εγκρίνονται από τις ελληνικές αρχές μελέτες σε τρία στάδια: α. Προμελέτη, β. οριστική μελέτη, γ. μελέτη εφαρμογής.
Πριν από κάθε παρέμβαση πρέπει να διεξάγεται μελέτη των επιπτώσεων που θα μπορούσε να έχει η επέμβαση στη διατήρηση των χαρακτηριστικών που συνιστούν την Οικουμενική Αξία του μνημείου (Heritage Impact Assessment – HIA) βασισμένη σε λεπτομερή επιχειρήματα, κατόψεις και σχέδια.
Ο πλήρης φάκελος των σχεδιαζόμενων επεμβάσεων πρέπει να αποστέλλεται στο WHC, πριν από την έναρξη οποιωνδήποτε εργασιών προκειμένου να εξεταστεί σε συνεργασία με τους συμβουλευτικούς οργανισμούς όπως το ICOMOS.
Καθώς δεν έχουν ποτέ έως τώρα κατατεθεί Γενικό Διαχειριστικό Σχέδιο για την Ακρόπολη αλλά ούτε και σχέδιο ελέγχου της ροής επισκεπτών (Σχέδιο Διαχείρισης Τουρισμού) –θα έπρεπε να είναι ενσωματωμένο στο πρώτο–, είναι απόλυτη προτεραιότητα να καταρτιστούν τα σχέδια και οι όποιες μελλοντικές επεμβάσεις στην Ακρόπολη να ενταχθούν στο πλαίσιό τους.
Στην πραγματικότητα, οι συστάσεις της Συμβουλευτικής Αποστολής δεν έκαναν τίποτα περισσότερο από το να επισημαίνουν στην ελληνική πλευρά την υποχρέωσή της να συμμορφωθεί στο εξής με τις οδηγίες που συνέταξαν η UNESCO και οι οργανισμοί-σύμβουλοί της το 2002 και τις άλλες κατευθυντήριες γραμμές διαχείρισης της Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Με άλλα λόγια, ακριβώς ό,τι δεν έπραξε με τις αιφνιδιαστικές εργασίες τσιμεντoστρώσεων την περίοδο 20202022 προκαλώντας διεθνές κύμα διαμαρτυριών. Και ό,τι επαναλαμβάνει και σήμερα.
Αλαζονική στάση
Η γενική κατακραυγή και η κινητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας διεθνώς προκάλεσαν τότε την έλευση στην Αθήνα της Συμβουλευτικής Αποστολής UNESCO / ICOMOS που έδωσε στη δημοσιότητα την 70σέλιδη έκθεσή της το 2023. Σε δελτίο Τύπου που εξέδωσε για το θέμα το ΥΠΠΟ ερμήνευσε την έκθεση της Αποστολής ως… έπαινο, προβάλλοντας επιλεκτικά κάποια σημεία της και αγνοώντας επιδεικτικά τις παρατηρήσεις για τον προβληματικό σχεδιασμό του έργου και τις κακοτεχνίες, όπως και τη σαφέστατη προτροπή να μην υλοποιηθούν η δεύτερη φάση των τσιμεντένιων διαστρώσεων, αλλά ούτε η ανακατασκευή της δυτικής πρόσβασης της Ακρόπολης, αν δεν έχουν εγκριθεί σε επίπεδο οριστικής μελέτης στην Ελλάδα κι αν δεν έχουν σταλεί σε επίπεδο οριστικής μελέτης στην UNESCO.
Το ΥΠΠΟ επέλεξε, κατά τα ειωθότα, την οδό της επικοινωνιακής διαχείρισης του θέματος αντί για την ενδεδειγμένη προσαρμογή στις αρχές δεοντολογίας και στους κανόνες που θεσπίστηκαν με τη Χάρτα της Βενετίας του 1964 και τη Χάρτα του ICOMOS του 2003. Η αμετροέπεια και η αλαζονική στάση των εμπλεκομένων από ελληνικής πλευράς σκιαγραφούνται με ενάργεια και στην αποστροφή του Μανόλη Κορρέ, προέδρου της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης (ΕΣΜΑ), σε διάλεξή του τον Ιούλιο του 2023, κατά την οποία είπε επί λέξει: «…ποτέ πριν δεν είχε έρθει η UNESCO για να δει αν κάνουμε καλά τη δουλειά μας. Ηταν αυτονόητο ότι κάνουμε καλά τη δουλειά μας […]. Κι οι συνομιλητές μας της UNESCO δεν ήταν καλύτεροι από εμάς. Ούτε είχαν τη δική μας ειδικότητα, ούτε τα δικά μας διδακτορικά έχουν κάνει, ούτε τα δικά μας βιβλία, ούτε τη δική μας εμβέλεια στην παγκόσμια επιστήμη έχουν. Είναι στελέχη της UNESCO και έρχονται παρ’ όλα αυτά να μας κρίνουν. Ταπεινωθήκαμε όταν ήρθαν! Εγώ αισθάνθηκα ταπείνωση. Ηξερα ότι ήμουν καλύτερος […]. Και η UNESCO να είχε διαφορετικές απόψεις, δεν είμαστε προτεκτοράτο. Θα κάναμε αυτά που πιστεύουμε».
Είναι πολλά τα λεφτά
Το ΥΠΠΟ συνέχισε στην πράξη, αν και περισσότερο χαμηλόφωνα και με βραδύτερους ρυθμούς, την οικοδομική δραστηριότητα στον Βράχο και στις γύρω περιοχές, παραβλέποντας τις συστάσεις της Συμβουλευτικής Αποστολής. Οπως κατέγραψε το ελληνικό τμήμα του ICOMOS τον Μάρτιο του 2024 –και επικαιροποίησε τον επόμενο Οκτώβριο– πραγματοποιήθηκαν εκ νέου διαστρώσεις με οπλισμένο σκυρόδεμα, δημιουργήθηκε πυκνό αποστραγγιστικό δίκτυο με ογκώδεις κατασκευές από μπετόν αρμέ τόσο μέσα στην Ακρόπολη όσο και στους πρόποδες του Bράχου, καθώς και εγκατάσταση κτισμάτων, όπως το νέο πωλητήριο νοτίως του Αρειου Πάγου με θεμέλια και τοίχους από μπετόν αρμέ. «Το χειρότερο είναι» σημείωνε το ελληνικό ICOMOS «ότι αντί συστηματικών ανασκαφών που απαιτούνται πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση σε αρχαιολογικό χώρο, ο συνήθης τρόπος προεργασίας είναι εκσκαφές με μηχανικά μέσα».
Οπως μαθαίνουμε από τις ανακοινώσεις του υπουργείου Πολιτισμού, το νέο πωλητήριο του ΟΔΑΠ στην Ακρόπολη στοίχισε €600.000, ποσό που φαίνεται δυσανάλογα υψηλό για το μέγεθος της κατασκευής, και μάλιστα «με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, στο πλαίσιο της συνολικής πράξης για την κατασκευή και τον εξοπλισμό δεκατεσσάρων νέων πωλητηρίων σε αρχαιολογικούς χώρους συνολικού προϋπολογισμού 6.300.000 €». Με άλλα λόγια, ο ΟΔΑΠ, που είναι ο φορέας διαχείρισης των εσόδων από όλους τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία αρμοδιότητας ΥΠΠΟ της χώρας ακριβώς για να υλοποιεί έργα όπως αυτό, χρειάζεται να… δανειστεί έναν πακτωλό χρημάτων –διότι δάνειο και όχι ευρωπαϊκή ενίσχυση είναι περισσότερο από το 40% της χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάκαμψης– για να κάνει αυτό που είναι η δουλειά του! Αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, να τρέχει να προλάβει με βιαστικούς σχεδιασμούς τις προθεσμίες που επιβάλλει το Ταμείο Ανάκαμψης στην υλοποίηση έργων.
Αντίστοιχα, συνολικό προϋπολογισμό €5.800.000, πάλι από το Ταμείο Ανάκαμψης, έχουν οι εργασίες που πραγματοποιούνται στους αρχαιολογικούς χώρους της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών και του Κεραμεικού, με ορίζοντα ολοκλήρωσης το τέλος του τρέχοντος έτους. Σημειώνουμε πως η Αρχαία Αγορά περιλαμβάνεται στη ζώνη προστασίας (buffer zone) της Ακρόπολης. Επομένως οι επεμβάσεις που σχεδιάζονται στον χώρο (αποκατάσταση των αρχαίων διαδρομών κίνησης και προσθήκη νέων, δαπεδοστρώσεις και ράμπες, διαμόρφωση νέων χώρων στάσης, ανάπαυσης και θέασης, αντικατάσταση του υπάρχοντος κτιρίου εκδοτηρίων στην κύρια είσοδο της οδού Αδριανού, μεταλλικά στέγαστρα, εργασίες διευθέτησης ομβρίων υδάτων, αντικατάσταση δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, νέοι στύλοι περισχοίνισης, νέα καθιστικά, νέα κιγκλιδώματα κ.ο.κ.) οφείλουν να ακολουθούν τις ίδιες διαδικασίες σχετικά με την ενημέρωση της UNESCO όπως και για την Ακρόπολη.
Αναπάντητα ερωτήματα
Το πρώτο ερώτημα που ανακύπτει είναι μέχρι πότε το υπουργείο Πολιτισμού σκοπεύει να συνεχίσει να αγνοεί τις συστάσεις της UNESCO και τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας, προχωρώντας τις εργασίες που έχει εξαγγείλει για την επόμενη περίοδο, συμπεριλαμβανομένης και της αναμόρφωσης της δυτικής πρόσβασης της Ακρόπολης, η οποία έχει επίσης ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης και προβλέπεται να καλύψει πρακτικά όλη την περιοχή μεταξύ Προπυλαίων, πύργου της Νίκης και βάθρου του Αγρίππα, καθώς και το νότιο μισό της κάτω περιοχής, στην πύλη Beulé. Οι εκεί προτεινόμενες επεμβάσεις περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και μόνιμες εγκαταστάσεις μηχανικών εξοπλισμών μεγάλης κλίμακας που, σύμφωνα με το ελληνικό ICOMOS, «εγγυώνται μόνον βλάβες και παραμόρφωση της αρχιτεκτονικής του μνημείου […], είναι αντίθετες με τη Χάρτα της Βενετίας του 1964 και του ICOMOS του 2003, ενώ προϋποθέτουν μεγάλες αναδιατάξεις στους αρχαιολογικούς χώρους βόρεια, δυτικά και νότια της Ακρόπολης».
Οι εκθέσεις του ελληνικού ICOMOS απεστάλησαν στο World Heritage Center της UNESCO κι εκείνο με τη σειρά του –όπως και είχε υποχρέωση– ζήτησε από την ελληνική πλευρά, με επιστολή του τον Οκτώβριο του 2024 προς τον αντιπρόσωπο της Ελλάδας στην UNESCO Γιώργο Κουμουτσάκο, διευκρινίσεις για τα καταγγελλόμενα. Το δεύτερο λοιπόν ερώτημα που προκύπτει είναι τι έχει απαντήσει η ελληνική πλευρά. Αν έχει μπει στον κόπο να απαντήσει βέβαια μέσα στη φούρια των εργασιών. Εκτός κι αν τα εγκαίνια του πωλητήριου «εν χορδαίς και οργάνοις» εκλαμβάνονται και ως έμμεση απάντηση στην UNESCO.
