Το 1972 ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον δήλωνε χαρακτηριστικά στον Χένρι Κίσιντζερ: «Ο Τύπος είναι ο εχθρός. Το κατεστημένο είναι ο εχθρός. Οι καθηγητές είναι ο εχθρός. Γράψ’ το αυτό στον πίνακα εκατό φορές». Πενήντα χρόνια αργότερα ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζέι Ντι Βανς επαναλαμβάνει σχεδόν λέξη προς λέξη την ίδια ρητορική μιλώντας στο Εθνικό Συνέδριο Συντηρητισμού το 2021: «Τα πανεπιστήμια είναι ο εχθρός (…), οι καθηγητές είναι ο εχθρός». Καλώντας σε μια συντονισμένη και γενικευμένη επίθεση στην ανώτατη εκπαίδευση, παρουσιάζει ως πρότυπο τον Ούγγρο ακροδεξιό πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπάν, ο οποίος συστηματικά αποδόμησε την ακαδημαϊκή αυτονομία και επέβαλε κομματικό έλεγχο στα πανεπιστήμια μέσω νομοθετικών παρεμβάσεων, διώξεων, οικονομικών πιέσεων και ιδεολογικής χειραγώγησης.
Ο στόχος, ήδη από τότε, ήταν σαφής: σε περίπτωση επικράτησης των Ρεπουμπλικανών, τα αμερικανικά πανεπιστήμια θα μετατραπούν σε ιδεολογικούς «θαλάμους ηχούς» (echo chambers) της (ακρο)δεξιάς ατζέντας, με μέσο τον φόβο, την παραπληροφόρηση και τον αυταρχικό έλεγχο. Ολα αυτά σε απόλυτη σύμπλευση με το δυστοπικό «Project 2025» – ένα λεπτομερές σχέδιο αναδιάρθρωσης της ομοσπονδιακής κυβέρνησης που συντάχθηκε το 2023 από δεξαμενές σκέψης της αμερικανικής Δεξιάς για να τεθεί σε εφαρμογή μετά την πιθανή εκλογή Ρεπουμπλικανού προέδρου το 2025.
Από τους προεκλογικούς ισχυρισμούς του Ντόναλντ Τραμπ ότι τα πανεπιστήμια ελέγχονται από «μαρξιστές, μανιακούς και τρελούς» μέχρι τη δημόσια στρατηγική του υπερσυντηρητικού ακτιβιστή Κρίστοφερ Ρούφο για την καλλιέργεια «υπαρξιακού τρόμου» στον ακαδημαϊκό χώρο με στόχο την αποδόμηση της «κυριαρχίας της Αριστεράς», η επίθεση δεν είναι απλή ρητορική. Είναι συνειδητά οργανωμένη, νομοθετική, διοικητική και πειθαρχική.
Αυτού του είδους οι επιθέσεις δεν είναι πρωτοφανείς. Αντανακλούν τον αντιδιανοουμενισμό της εποχής ΜακΚάρθι, όταν πανεπιστημιακοί με υποψίες αριστερών πεποιθήσεων οδηγούνταν ενώπιον ανακριτικών επιτροπών ή απομακρύνονταν διακριτικά. Οι σύγχρονες πρακτικές είναι πιο σύνθετες και οργανωμένες και, κυρίως, καλύτερα χρηματοδοτημένες.
Μια έκθεση του 2023 από την Αμερικανική Ενωση Πανεπιστημιακών Καθηγητών (AAUP), με τίτλο «Κατασκευάζοντας αντίδραση: Δεξιές δεξαμενές σκέψης και νομοθετικές επιθέσεις στην ανώτατη εκπαίδευση», τεκμηριώνει τη συνεργασία δεξιών και φιλελεύθερων δεξαμενών σκέψης με πολιτειακούς νομοθέτες για την κατάθεση άνω των 150 νομοσχεδίων τα έτη 2021-2023 με στόχο τον περιορισμό της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Σχεδόν 100 από αυτά αποτελούν «εντολές φίμωσης» (gag orders), απαγορεύοντας τη διδασκαλία θεμάτων όπως η φυλή, η έμφυλη ταυτότητα και οι σκοτεινές πτυχές της αμερικανικής ιστορίας – όλα ενταγμένα στο θολό και σκόπιμα διφορούμενο πλαίσιο των λεγόμενων «διχαστικών εννοιών». Εντεκα τέτοιες δεξαμενές σκέψης έχουν συγκροτήσει ένα αυτοτροφοδοτούμενο οικοσύστημα νομοθεσίας και ενημέρωσης, παράγοντας πρότυπα νομοσχέδια, άρθρα και δελτία Τύπου που παρουσιάζουν τα πανεπιστήμια ως ριζοσπαστικά και ελιτίστικα ιδρύματα τα οποία πρέπει να αποχρηματοδοτηθούν, ενώ οι διδάσκοντες στοχοποιούνται και δαιμονοποιούνται συστηματικά.
Κατά τη δεύτερη θητεία του ο Τραμπ έχει προχωρήσει σε μετωπική σύγκρουση με την ανώτατη εκπαίδευση. Μέσα στις πρώτες 100 ημέρες διακυβέρνησης έχει προκαλέσει εκτεταμένη ανασφάλεια και απορρύθμιση, κάνοντας σημαντικά βήματα προς τον εκφασισμό του αμερικανικού πανεπιστημίου.
Ποινικοποίηση της διαφωνίας και καταστολή στα πανεπιστήμια. Με πρόφαση την καταπολέμηση του αντισημιτισμού –ή, σε άλλες περιπτώσεις, την «προστασία του γυναικείου αθλητισμού»– η κυβέρνηση Τραμπ στοχοποίησε πανεπιστήμια όπως το Κολούμπια και το Χάρβαρντ. Υστερα από έναν χρόνο φοιτητικών κινητοποιήσεων υπέρ της Παλαιστίνης και κατά της γενοκτονίας στη Γάζα, το Κολούμπια έχασε 400 εκατ. δολάρια ομοσπονδιακής χρηματοδότησης. Ομοσπονδιακοί πράκτορες εισέβαλαν σε πανεπιστημιακούς χώρους με αβάσιμες κατηγορίες, ενώ δεκάδες φοιτητές αποβλήθηκαν. Το Χάρβαρντ, αρνούμενο να υποκύψει στον εκβιασμό, είδε να αποσύρονται 2,2 δισ. δολάρια σε επιχορηγήσεις.
Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση αποδυνάμωσε τα θεσμικά εργαλεία της ομοσπονδιακής εκπαιδευτικής πολιτικής και ενίσχυσε τον κρατικό κατασταλτικό μηχανισμό, καλλιεργώντας κλίμα νομικού εκφοβισμού και οικονομικής εξάρτησης. Πανεπιστήμια πιέζονται να καταργήσουν γραφεία DEI (Diversity, Equity and Inclusion), να περιορίσουν την υποστήριξή τους προς τρανς φοιτητές και να φιμώσουν οποιαδήποτε φιλοπαλαιστινιακή φωνή. Ιδρύματα όπως το Πρίνστον και το Χάρβαρντ αντιστέκονται, πληρώνοντας βαρύ τίμημα προς το παρόν. Το Κολούμπια, αν και συμμορφώθηκε αρχικά, διαπίστωσε ότι η υποταγή δεν εγγυάται ανοχή – μόνο πιο αυστηρό έλεγχο.
Αποδόμηση του υπουργείου Παιδείας. Τον Μάρτιο, ο Τραμπ υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα για τη «διάλυση» του υπουργείου Παιδείας. Αν και η νομική κατάργηση απαιτεί έγκριση του Κογκρέσου, μέσω αποχρηματοδότησης και μαζικών απολύσεων το υπουργείο έχει καταστεί σχεδόν ανενεργό. Το Γραφείο Πολιτικών Δικαιωμάτων αποδεκατίστηκε, ενώ κρίσιμες υπηρεσίες όπως η συλλογή δεδομένων για εκπαιδευτική πολιτική έχουν εξαφανιστεί.
Κατάργηση των πολιτικών διαφορετικότητας, ισότητας και συμπερίληψης. Το τελειωτικό πλήγμα στις πολιτικές διαφορετικότητας, ισότητας και συμπερίληψης ήρθε τον Φεβρουάριο, όταν το Γραφείο Πολιτικών Δικαιωμάτων ανακοίνωσε ότι τα φυλετικά κριτήρια στα προγράμματα σπουδών είναι αντισυνταγματικά. Τα πανεπιστήμια είχαν προθεσμία 14 ημερών για να συμμορφωθούν ή να αντιμετωπίσουν διακοπή της ομοσπονδιακής χρηματοδότησης. Παρότι ορισμένοι δικαστές ανέστειλαν προσωρινά την εφαρμογή του μέτρου, οι συνέπειες ήταν άμεσες: πανεπιστημιουπόλεις έκλεισαν γραφεία DEI, ακύρωσαν υποτροφίες για υποεκπροσωπούμενες ομάδες και διέλυσαν κοινότητες ένταξης.
Στοχοποίηση διεθνών φοιτητών. Σε μια από τις πιο ωμές εκδηλώσεις ξενοφοβίας, χιλιάδες φοιτητικές βίζες ανακλήθηκαν χωρίς προειδοποίηση. Οι φοιτητές απελάθηκαν ή εκδιώχθηκαν χωρίς αιτιολόγηση, παγώνοντας την ακαδημαϊκή και οικονομική ζωή πολλών ιδρυμάτων.
Περικοπές στην έρευνα και την καινοτομία. Η κυβέρνηση πάγωσε ή ακύρωσε δισεκατομμύρια δολάρια σε επιχορηγήσεις, πλήττοντας ερευνητικά προγράμματα στους τομείς των STEM, της υγείας, του περιβάλλοντος και της εκπαίδευσης. Ακόμα και κλινικές δοκιμές σε εξέλιξη ή μακροπρόθεσμες μελέτες ακυρώθηκαν χωρίς προειδοποίηση.
Καθώς τα πανεπιστήμια δίνουν αγώνα επιβίωσης, το αυταρχικό εγχειρίδιο εφαρμόζεται μεθοδικά: καλλιέργεια σύγχυσης, διάδοση φόβου, περικοπές πόρων, ποινικοποίηση της διαφωνίας. Είναι το «χάος ως στρατηγική».
Τι συμβαίνει όταν μια κυβέρνηση κηρύσσει πόλεμο στα ίδια της τα πανεπιστήμια; Το βιώνουμε σε πραγματικό χρόνο: όταν μας καλούν ως καθηγητές σε εκπαιδεύσεις για το ενδεχόμενο εμφάνισης πρακτόρων της ICE (Immigration and Customs Enforcement) στις πανεπιστημιουπόλεις μας· όταν αγωνιούμε για τους φοιτητές μας σε καθεστώς DACA1· όταν οι φοιτητές μας βλέπουν τις βίζες τους να ανακαλούνται· όταν τροποποιούν τους τίτλους εργασιών και διατριβών για να συνεχίσουν σιωπηλά τις σπουδές τους· όταν οι αίθουσες διδασκαλίας μένουν άδειες από φόβο· όταν χάνεται κρίσιμη χρηματοδότηση.
Τα πανεπιστήμια δεν είναι απλώς χώροι μάθησης. Οι πολιτικές διαμαρτυρίες στους πανεπιστημιακούς χώρους συνιστούν πράξεις δημόσιας παιδαγωγικής – μια προσπάθεια κατανόησης, ευαισθητοποίησης και συλλογικής διαμόρφωσης συνείδησης. Ο στόχος της κυβέρνησης Τραμπ δεν είναι απλώς να αποδομήσει την ανώτατη εκπαίδευση, αλλά να αναδομήσει ριζικά το φαντασιακό που τη συνοδεύει: τι επιτρέπεται να διδάσκεται, να μαθαίνουμε, να θυμόμαστε και να ονειρευόμαστε.
Οπως δήλωσε τον Αύγουστο του 2024 ο πρόεδρος της AAUP, Τοντ Γούλφσον, απαντώντας στον Βανς: «Οι καθηγητές δεν είναι ο εχθρός. Οι φασίστες είναι».
Η Παναγιώτα Γούναρη είναι καθηγήτρια Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, Βοστώνη
