Συχνά ακούγεται ότι οι Έλληνες δεν διαβάζουν αρκετά. Ισχύει; Επίσης, τι ποσοστό των αναγνωστών είναι σταθεροί αναγνώστες και τι διαβάζουν; Ποιο είναι το μορφωτικό και οικονομικό τους προφίλ; Προτιμούν τα χάρτινα βιβλία ή τα e-books;
Σε όλα αυτά τα ερωτήματα απαντά η μεγάλη έρευνα «Αναγνώσεις, αναγνώστες και αναγνώστριες: Το βιβλίο και το κοινό του στην Ελλάδα» που διενεργήθηκε ύστερα από πρωτοβουλία και με χρηματοδότηση του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου, (ΟΣΔΕΛ) στο πλαίσιο των πολιτιστικού και κοινωνικού έργου που υλοποιεί προς όφελος των συμβασιούχων του. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες έρευνες που έχουν γίνει για το βιβλίο η οποία έρχεται δώδεκα χρόνια έπειτα από εκείνη που είχε κάνει το ΕΚΕΒΙ όχι μόνο για να αναλύσει την κατάσταση αλλά για να προτείνει μια σειρά από δράσεις οι οποίες θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της σχέσης των Ελλήνων αναγνωστών με τα βιβλία.
Η έρευνα η οποία διενεργήθηκε από τον Ιανουάριο του 2021 έως τον Φεβρουάριο του 2022 έχει διπλό χαρακτήρα, ποσοτικό και ποιοτικό. Τα στοιχεία που αφορούν το ποσοτικό μέρος συγκεντρώθηκαν από τη Metron Analysis υπό την επίβλεψη του Στέλιου Φαναρά ενώ εκείνα από αφορούν το ποιοτικό από τον επιστημονικό διευθυντή της έρευνας, Νίκο Παναγιωτόπουλο, καθηγητή Κοινωνιολογία στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η έρευνα δομήθηκε στη βασική προβληματική σύμφωνα με την οποία αν και η ανάγνωση, ως πολιτισμική, δηλαδή κοινωνική πρακτική, είναι κοινωνικά καθορισμένη, δεν αποτελεί απλώς μία πολιτισμική πρακτική, όπως οι άλλες.
Σύμφωνα με την έρευνα
- Το διάμεσο πλήθος βιβλίων ανά νοικοκυριό είναι 90 και το αντίστοιχο πλήθος βιβλίων στις βιβλιοθήκες των παιδικών χρόνων είναι 30. Το πλήθος βιβλίων που είχαν οι ερωτώμενοι στην παιδική και εφηβική βιβλιοθήκη τους συναρτάται με την εκπαίδευση και την κοινωνικοοικονομική τάξη τους: όσο ανώτερη είναι η εκπαίδευση και η τάξη τόσο περισσότερα ήταν τα βιβλία τους κατά την παιδική και εφηβική τους ηλικία.
- Οι μη αναγνώστες ανέρχονται στο ποσοστό του 35%, οι μη εντατικοί αναγνώστες στο 34% και οι εντατικοί αναγνώστες στο 31%. Το μέσο πλήθος βιβλίων ανάγνωσης στον πληθυσμό είναι 5 βιβλία.
- 82% των βιβλίων που διαβάστηκαν ήταν έντυπα, 15% βιβλία ηλεκτρονικής μορφής (e-books), κυρίως από άνδρες νεαρής ηλικίας και μόνο το 3% audiobooks.
- Η πρόθεση ανάγνωσης για τον επόμενο χρόνο αφορά κυρίως έντυπα βιβλία (65%) αλλά αρχίζουν να εδραιώνονται και τα βιβλία σε ψηφιακή μορφή, με το 1⁄4 του κόσμου να απαντά πως είναι αρκετά πιθανό να διαβάσει κάποιο e-book.
- H ελληνική λογοτεχνία βρίσκεται στην πρώτη θέση προτίμησης (60%), ακολουθούν η ξένη λογοτεχνία (47%), η ιστορία (40%) και η αστυνομική λογοτεχνία (39%). Εντοπίζονται διαφοροποιήσεις ανάλογα με το φύλο των ερωτώμενων.
- Πηγές ενημέρωσης: φίλοι και γνωστοί 50%, επίσκεψη σε βιβλιοπωλεία 44%, άλλες ιστοσελίδες (40%), κοινωνικά δίκτυα/ιστοσελίδες βιβλιοπωλείων 32%, τύπος 31%.
- Κριτήρια επιλογής: Κατά σειρά το θέμα του βιβλίου, ο συγγραφέας, η περίληψη, οι κριτικές, οι βραβεύσεις και οι συστάσεις από φίλους διαμορφώνουν την απόφαση του αναγνώστη.
- Έντονη η επίδραση της προφορικής φήμης (word-of-mouth) στην αγορά του βιβλίου, αλλά και η ανάγκη για επαφή με το βιβλίο μέσω επισκέψεων στα βιβλιοπωλεία. Σημαντικό και το μερίδιο του διαδικτύου (ιδιαίτερα στους νέους αναγνώστες).
- Η έλλειψη χρόνου (51%) είναι ο κύριος λόγος μη ανάγνωσης βιβλίων, αλλά και η μη ελκυστικότητα του διαβάσματος (22%). Το 16% απαντά πως δεν έχει βρει κάτι ενδιαφέρον που να θέλει να το διαβάσει, το 13% πως δεν διαβάζει λόγω κάποιου προβλήματος υγείας, το 11% επειδή ασχολείται με το internet ή δεν έχει διάθεση, και μόνο το 1% επειδή δεν ξέρει να διαβάζει.
- Το μεγαλύτερο ποσοστό (48%) απαντά πως παρακολουθεί τηλεόραση περισσότερο από 2,5 ώρες την ημέρα. Το 28% των ερωτώμενων απαντά πως βλέπει τηλεόραση λιγότερο από 1,5 ώρα, ενώ το 24% βλέπει τηλεόραση 1,5-2,5 ώρες κάθε μέρα. Υψηλότερα ποσοστά εντοπίζονται στις νοικοκυρές, στις μεγαλύτερες ηλικίες και στην κατώτερη τάξη.
- 6 στους 10 είναι τακτικοί ακροατές ραδιοφώνου, 1 στους 2 είναι τηλεθεατής (ελεύθερης ή συνδρομητικής τηλεόρασης) και 1 στους 3 είναι αναγνώστης εντύπων (ιδιαίτερα οι μεγαλύτερες ηλικίες).
- Το 14% των ερωτώμενων δηλώνει πως δεν χρησιμοποιεί καθόλου το internet, ενώ μόνο ένα 9% δηλώνει πως το χρησιμοποιεί σπάνια. Η συντριπτική πλειοψηφία, συγκεκριμένα 8 στα 10 άτομα, είναι καθημερινοί χρήστες του internet. (ακόμα και 4 στους 10 στις ηλικίες 65+).
- Συχνότητα χρήσης κοινωνικών δικτύων: Το 50% του συνόλου του πληθυσμού χρησιμοποιεί κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης καθημερινά (υψηλή ένταση), το 17% σπανιότερα (μέτρια ένταση) και το 34% σχεδόν ποτέ (χαμηλή ένταση). Στις νεαρές ηλικίες η συχνότητα αγγίζει το απόλυτο.
- 8 στους 10 πολίτες (80%) μιλούν έστω μία ξένη γλώσσα, και η πλειονότητα αυτών την αγγλική. Η πολλαπλή ξενογλωσσία εντοπίζεται στις νεαρές ηλικίες και στη μεσοανώτερη και στην ανώτερη κοινωνικοοικονομική τάξη.
- Το μεγαλύτερο ποσοστό (47%) απαντά πως πηγαίνει στην εκκλησία μερικές φορές τον χρόνο, το 23% σχεδόν ποτέ, το 16% δύο έως τρεις φορές τον μήνα και το 14% τουλάχιστον κάθε Κυριακή.
Ολόκληρη η έρευνα θα είναι ελεύθερα προσβάσιμη στον ιστότοπο του ΟΣΔΕΛ (osdel.gr), ενώ μια εμπλουτισμένη εκδοχή με το σύνολο των συνεντεύξεων και την πλήρη θεωρητική ανάλυση θα κυκλοφορήσει σε βιβλίο από τις εκδόσεις Gutenberg.
Οι δράσεις θα κορυφωθούν με τη διοργάνωση εκδήλωσης, ανοιχτής για το κοινό, την Τρίτη 8 Νοεμβρίου, στις 7 μ.μ., στο αμφιθέατρο «Ιωάννης Δεσποτόπουλος» του Ωδείου Αθηνών (Ρηγίλλης και Βασ. Γεωργίου Β΄ 17-19). Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα της έρευνας και θα ακολουθήσει συζήτηση, στην οποία θα συμμετάσχουν η Λένα Διβάνη, συγγραφέας και τ. καθηγήτρια στη Νομική Σχολή Αθηνών, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, συγγραφέας και πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η σκηνοθέτρια Όλγα Μαλέα και ο καθηγητής Νίκος Παναγιωτόπουλος. Τη συζήτηση θα συντονίσει η δημοσιογράφος Ξένια Κουναλάκη.
Η εκδήλωση θα μεταδοθεί ζωντανά στο κανάλι Youtube και στη σελίδα στο Facebook του ΟΣΔΕΛ.
