Το χρονικό του αδιεξόδου μετά το αποικιοκρατικής αντίληψης «άδειασμα» από τον Ρίσι Σούνακ ήταν αποτέλεσμα μιας κρυφής ατζέντας του Ελληνα πρωθυπουργού.
Το αδικαιολόγητο και προσβλητικό «άδειασμα» του πρωθυπουργού της Βρετανίας Ρίσι Σούνακ προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη επανέφερε στην επικαιρότητα το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα και επιβεβαίωσε την ύπαρξη κρυφής ατζέντας και πολιτικών σκοπιμοτήτων και από τις δύο πλευρές. Ο Κυρ. Μητσοτάκης έχει επενδύσει τον δημόσιο λόγο του από το 2019 και έπειτα πάνω σε μια υποτιθέμενη συμφωνία με το Βρετανικό Μουσείο –την οποία δεν έχει αποκαλύψει ποτέ εν συνόλω, παρά μόνο με πανηγυρικές διαρροές στα ΜΜΕ– τη στιγμή που τα δημοσιεύματα του βρετανικού Τύπου έχουν φέρει στο φως μπαράζ κρυφών συναντήσεων και έχουν αναφερθεί ξεκάθαρα σε δανειακή συμφωνία με ανταλλάγματα. Η κυβέρνηση έχει διαχειριστεί το ζήτημα με όρους άτσαλης κομματικής «εκστρατείας», προσπαθώντας να κεφαλαιοποιήσει γόητρο και πολιτικά οφέλη από το μνημείο.
Η… διχοτόμηση της «Μόνα Λίζα»
Το σημείο που φαινομενικά ενόχλησε τη βρετανική πλευρά είναι η τοποθέτηση του πρωθυπουργού στο BBC με την οποία παρομοίασε την κλοπή των Γλυπτών και τη μεταφορά τους στο Λονδίνο με ενδεχόμενη… διχοτόμηση της «Μόνα Λίζα». Ο Κυρ. Μητσοτάκης πάντως δεν είπε κάτι διαφορετικό από αυτό που υποστήριξαν οι βρετανικοί «Times» τον Ιανουάριο του 2022. Σε ένα ιστορικό άρθρο μεταστροφής τής επί 50 χρόνια αρνητικής στάσης τους στο ζήτημα της ελληνικής διεκδίκησης των Γλυπτών του Παρθενώνα ανέφεραν: «Το να διαχωρίσουμε τμήματα ενός καλλιτεχνικού συνόλου είναι σαν να αποσπούμε τον “Αμλετ” από το “First Folio” (Πρώτο Βιβλίο) με τα 36 αυθεντικά έργα του Σαίξπηρ και να λέμε ότι μπορούν να υπάρξουν αυτόνομα».
Γιατί λοιπόν ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ ένιωσε τόση δυσφορία ακούγοντας για πολλοστή φορά τις ελληνικές θέσεις ώστε να ακυρώσει την προγραμματισμένη συνάντηση με τον Ελληνα ομόλογό του την ενδεκάτη ώρα; Η στάση του πυροδότησε διαφορετικές πολιτικές εκτιμήσεις. Κάποιοι υποστήριξαν ότι πρόκειται για επιθετική κίνηση εσωτερικής κατανάλωσης προερχόμενη από τις αρνητικές δημοσκοπήσεις, ενώ άλλοι ότι υπέκυψε σε συντηρητικούς κύκλους που θέλουν να «τελειώσουν» τον πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου Τζορτζ Οσμπορν και μαζί μια πιθανή συμφωνία προσωρινού δανεισμού των Γλυπτών. Ο Βρετανός πρωθυπουργός υπερασπίστηκε πάντως και σε δεύτερο χρόνο την απόφασή του να ακυρώσει τη συνάντηση, αναφέροντας ότι ο Κυρ. Μητσοτάκης κάνει φιγούρα, ενώ από την πλευρά της η ελληνική κυβέρνηση επιχείρησε να ηρωοποιήσει τη στάση του Ελληνα πρωθυπουργού. Στο βρετανικό κοινοβούλιο πάντως τοποθετήθηκε κι ο ηγέτης των Εργατικών Κιρ Στάρμερ, που αποκάλυψε ότι κι αυτός έριξε «πόρτα» στον Ελληνα πρωθυπουργό για το θέμα των Γλυπτών.
Υπόγειες διαβουλεύσεις
Το πιο σημαντικό ερώτημα που τίθεται –πέρα από την αποικιοκρατικής αντίληψης στάση της βρετανικής πλευράς– είναι αν η ελληνική κυβέρνηση έχει παραμείνει σταθερή στην πάγια διεκδίκηση και την εθνική κόκκινη γραμμή για τα Γλυπτά. Η μόνη επιστημονική, ηθική και διεθνώς αποδεκτή διεκδίκηση είναι η οριστική επανένωση του αρχιτεκτονικού μνημείου με τα Γλυπτά, τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις προστασίας και επιστροφής των κλεμμένων πολιτιστικών αγαθών και τις αρχές της UNESCO. Το ενδεχόμενο μιας δανειακής συμφωνίας όχι μόνο απαιτεί από την ελληνική πλευρά σημαντικά αρχαιολογικά ανταλλάγματα, αλλά ταυτόχρονα νομιμοποιεί την κλοπή και την κυριότητα του Βρετανικού Μουσείου πάνω στα Γλυπτά.
Το βασικό χαρακτηριστικό του τρόπου με τον οποίο η κυβέρνηση του Κυρ. Μητσοτάκη έχει διαχειριστεί από το 2019 το ζήτημα της επιστροφής –το οποίο απαιτεί απόλυτη διαφάνεια, διακομματική συνεργασία και διαβούλευση με την επιστημονική και διεθνή κοινότητα– είναι η μυστικοπάθεια. Το 2019 ο ίδιος ο πρωθυπουργός είχε παραδεχτεί δημόσια τον σχεδιασμό για δανειακή συμφωνία, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων. Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη είχε αναγκαστεί τότε να παρέμβει και να επαναφέρει την κόκκινη γραμμή της Ελλάδας περί μη αναγνώρισης της κυριότητας του Βρετανικού Μουσείου επί των Γλυπτών. Ενδεικτικά της στρατηγικής που ακολουθήθηκε από την κυβέρνηση είναι και το ντόμινο των μυστικών συνομιλιών που διεξήγαγαν το φθινόπωρο του 2021 ο Κυρ. Μητσοτάκης, ο Γιώργος Γεραπετρίτης και ο Νίκος Δένδιας με τον πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου αλλά και οι κρυφές συναντήσεις ανάμεσα στον πρωθυπουργό και τον Τζορτζ Οσμπορν σε πολυτελές ξενοδοχείο του Λονδίνου το επόμενο διάστημα, οι οποίες ήρθαν στο φως της δημοσιότητας από τον βρετανικό Τύπο. Την ίδια στιγμή σε αρκετά ελληνικά ΜΜΕ η συμφωνία διαφημιζόταν σχεδόν ως «κλεισμένη». Τα δημοσιεύματα όμως των ξένων ΜΜΕ και οι επίσημες δηλώσεις στη Βρετανία δημιουργούσαν σύγχυση. Η Βρετανίδα υπουργός Πολιτισμού Μισέλ Ντονελάν είχε δηλώσει ότι η επιστροφή των Γλυπτών είναι «πολύ επικίνδυνος και ολισθηρός δρόμος». Οι «Financial Times» είχαν υποστηρίξει σε άρθρο τους ότι «παρά το σκάνδαλο, ο Τζορτζ Οσμπορν και ο Κυριάκος Μητσοτάκης βρίσκονται σε συνομιλίες για μια πολιτιστική συμφωνία δανειοδότησης τμημάτων της ζωφόρου για περιορισμένο χρονικό διάστημα, με αντάλλαγμα ελληνικούς θησαυρούς που θα σταλούν στο Λονδίνο». Η ελληνική πλευρά πάντως δεν έχει επιβεβαιώσει επίσημα τη διαπραγμάτευση του δανεισμού, επιμένοντας στη γραμμή ότι «στρατηγική που ανακοινώνεται δεν είναι στρατηγική».
Μπούμερανγκ η ατζέντα των δανεισμών
Οι πολιτικές της κυβέρνησης πάνω στα ζητήματα της πολιτιστικής κληρονομιάς και της διαχείρισης αρχαιοτήτων έχουν δημιουργήσει πολλές γκρίζες ζώνες και έχουν διαταράξει την εμπιστοσύνη της επιστημονικής και αρχαιολογικής κοινότητας. Δεν είναι λίγοι όσοι υποστηρίζουν ότι η αναγνώριση της συλλογής Στερν (και η νομιμοποίηση της αρχαιοκαπηλίας) άνοιξε τον δρόμο για αντίστοιχη στρατηγική σε σχέση με τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Με τον συγκεκριμένο σχεδιασμό είναι πιθανό να συνδέεται και η διάταξη που ψηφίστηκε από την κυβέρνηση της ΝΔ για τη μακροχρόνια (25+25 χρόνια) εξαγωγή ελληνικών αρχαιοτήτων στο εξωτερικό για έκθεση.
Η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να προχωρήσει στην κατάρτιση και έγκριση του καταλόγου με τα αμετακίνητα ευρήματα των ελληνικών κρατικών αρχαιολογικών μουσείων, όπως προβλέπει ο αρχαιολογικός νόμος και έχει ζητήσει με ψήφισμά του και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων. Αρκετά ερωτήματα έχουν τεθεί από την αρχαιολογική κοινότητα σε σχέση με τα Γλυπτά του Παρθενώνα. «Διαπραγματεύεται η κυβέρνηση την προσωρινή έκθεση στο Μουσείο Ακρόπολης κάποιων θραυσμάτων των γλυπτών του Παρθενώνα με αντάλλαγμα τον δανεισμό στο Βρετανικό Μουσείο της χρυσής προσωπίδα από τις Μυκήνες ή του Δία του Αρτεμισίου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ή του Ηνίοχου από το Μουσείο των Δελφών, ή του Ερμή του Πραξιτέλη από το Μουσείο της Ολυμπίας, ή μινωικών τεχνουργημάτων που εκτίθενται στο Μουσείο Ηρακλείου ή εκθεμάτων από μακεδονικούς βασιλικούς τάφους από τα Μουσεία της Θεσσαλονίκης και της Βεργίνας; Διαπραγματεύεται οποιαδήποτε συμφωνία ανταλλαγής αρχαιοτήτων και με ποια εξουσιοδότηση το κάνει αυτό;» διερωτάται ο ΣΕΑ σε ανακοίνωσή του.
Με το αζημίωτο;
Εντύπωση προκαλεί και η στάση του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο παρά τις δυσμενείς εξελίξεις είχε δηλώσει μέσω εκπροσώπου του την περασμένη Τετάρτη ότι «οι συζητήσεις με την Ελλάδα σχετικά με μια σύμπραξη για τον Παρθενώνα συνεχίζονται και είναι εποικοδομητικές». Και δεν είναι η πρώτη φορά που ισχυρίζεται κάτι τέτοιο, υπονοώντας ότι υπάρχουν μυστικές συνεννοήσεις για συμφωνία δανεισμού με την ελληνική κυβέρνηση. Το Βρετανικό Μουσείο πάντως πρόσφατα ταρακουνήθηκε και από το πρωτοφανές σκάνδαλο εκτεταμένης κοπής χιλιάδων αντικειμένων (μεταξύ των οποίων και αρχαία ελληνικά νομίσματα, από έφορο ειδικό στις ελληνικές αρχαιότητες), το οποίο οδήγησε στις παραιτήσεις του διευθυντή Χάρτγουικ Φίσερ και του αναπληρωτή διευθυντή Τζόναθαν Ουίλιαμς, ανοίγοντας τη συζήτηση για την ασφάλεια και για τις πρακτικές του μουσείου. Είναι γνωστό ότι η πολιτική του είναι να νοικιάζει αίθουσες για κοσμικές και επιχειρηματικές δεξιώσεις και συγκεντρώσεις. Από την πρακτική αυτή δεν εξαιρέθηκε ούτε η αίθουσα Duveen που φιλοξενεί τα Γλυπτά, όπως ενημερώνεται κανείς από την επίσημη μπροσούρα του μουσείου. Σύμφωνα με τον τιμοκατάλογο, οι τιμές ξεκινούν από 7.000 λίρες για απλή δεξίωση, ενώ υπάρχει και η επιλογή του καθιστού δείπνου που κοστίζει 12.000 λίρες. Η προσφορά περιλαμβάνει επίσης πακέτα των 250 ατόμων. Αν και κατά τη διάρκεια αυτών των δεξιώσεων το κάπνισμα δεν επιτρέπεται, δεν ισχύει το ίδιο για την κατανάλωση φαγητού και ποτού με θέα τις… κλεμμένες αρχαιότητες.
Το Μουσείο της Ακρόπολης σφυρίζει κλέφτικα
Εν τω μεταξύ, στο Μουσείο της Ακρόπολης παρουσιάζεται η μεγάλη έκθεση «ΝοΗΜΑΤΑ. Προσωποποιήσεις και αλληγορίες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα», η οποία περιλαμβάνει και δανεικά εκθέματα από το Βρετανικό Μουσείο. Σε μια τέτοια κρίσιμη καμπή των διπλωματικών σχέσεων Ελλάδας και Βρετανίας ο δανεισμός αυτός αποδεικνύεται όχι μόνο άκαιρος αλλά και επικίνδυνος, αφού αποφασίστηκε σε μια περίοδο ευαίσθητη για τις ελληνικές διεκδικήσεις και εν μέσω φημών περί συζητήσεων δανεισμού μέρους των Γλυπτών από το Βρετανικό Μουσείο. Η έκθεση εγκρίθηκε πάντως από το ΚΑΣ ομόφωνα και μετ’ επαίνων, με το αιτιολογικό ότι πρόκειται για επιστημονική συνεργασία. Τα 160 εκθέματα είναι έργα γλυπτικής, κεραμικής, ζωγραφικής, μεταλλοτεχνίας από ελληνικά και ξένα μουσεία. Μεταξύ των αριστουργημάτων του Μποτιτσέλι και του Ρούμπενς εκτίθεται και η «Υδρία του Μειδία», αρχαίο ελληνικό αγγείο εξαιρετικής τέχνης του 420 π.Χ. που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο μαζί με άλλα οκτώ έργα από το μουσείο. Το αρχαίο αγγείο που βρέθηκε σε ανασκαφή στην Ιταλία και αποκτήθηκε από το Βρετανικό Μουσείο το 1772 βγαίνει για πρώτη φορά από το μουσείο έπειτα από 250 χρόνια.
Η στάση της διοίκησης του Μουσείου της Ακρόπολης πάντως φαίνεται να ταυτίζεται με την κυβερνητική γραμμή και τους μυστικούς χειρισμούς που έχουν υιοθετηθεί μέχρι τώρα για τα Γλυπτά. Η ανακοίνωση που εξέδωσε για τις τελευταίες εξελίξεις δεν παίρνει ουσιαστικά καμία θέση για τις κρυφές διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης για δανεισμό και σφυρίζει… αδιάφορα. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Με αφορμή επετειακή εκδήλωση για τα 14 χρόνια λειτουργίας του Μουσείου της Ακρόπολης, ο γενικός διευθυντής του, καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης, σε συνέντευξη Τύπου το καλοκαίρι όταν ρωτήθηκε για τα Γλυπτά του Παρθενώνα προτίμησε να απαντήσει διπλωματικά: «Μας συγχωρείτε όταν αδυνατούμε να σας δώσουμε τέτοιου είδους πληροφορίες. Το μουσείο εποπτεύεται από το υπουργείο Πολιτισμού και οποιαδήποτε μυστική κυβερνητική διπλωματία απορρέει από την εκάστοτε κυβέρνηση» είχε πει, υπονοώντας όμως ότι οι διαπραγματεύσεις βρίσκονταν σε εξαιρετικό σημείο.
Τα φάουλ, η UNESCO, τα ΜΜΕ και οι Βρετανοί
Σεπτέμβριος 2019: Ο Κυρ. Μητσοτάκης δηλώνει ότι θα ζητήσει δανεισμό των Γλυπτών από το Βρετανικό Μουσείο για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του ’21. Το μουσείο απαντά ότι προϋπόθεση είναι η αναγνώρισή του ως νόμιμου ιδιοκτήτη τους. Η Λίνα Μενδώνη τρέχει να «μαζέψει» τις πρωθυπουργικές δηλώσεις.
Μάρτιος 2021: Ο Μπόρις Τζόνσον αρνείται τον επαναπατρισμό των Γλυπτών στην Ελλάδα, δηλώνοντας ότι είναι νομίμως αποκτηθέντα από τον λόρδο Ελγιν και αποτελούν νόμιμη ιδιοκτησία του Βρετανικού Μουσείου. Η Ευρωπαϊκή Ενωση παρεμβαίνει υποστηρίζοντας τις ελληνικές θέσεις.
Σεπτέμβριος 2021: Η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Προώθηση της Επιστροφής Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσής τους για πρώτη φορά αναγνωρίζει ότι το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα, επομένως δεν αφορά μόνο το Βρετανικό Μουσείο και η Ελλάδα νομίμως και δικαίως διεκδικεί την επιστροφή τους.
Νοέμβριος 2021: Ο πρωθυπουργός θέτει το ζήτημα στον τότε ομόλογό του Μπόρις Τζόνσον. Μετά τη συνάντηση ο Τζόνσον δηλώνει ότι ο Κυρ. Μητσοτάκης θα πρέπει να απευθυνθεί στο Βρετανικό Μουσείο, πετώντας την μπάλα στην εξέδρα.
Ιανουάριος 2022: Θεαματική στροφή των βρετανικών «Times» υπέρ της ελληνικής διεκδίκησης σε ιστορικό κύριο άρθρο τους που προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση. Η βρετανική πλευρά δέχεται μεγάλο ράπισμα εκ των έσω.
Ιούνιος 2022: Ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου Τζορτζ Οσμπορν δηλώνει υπέρ μιας συμφωνίας με την ελληνική πλευρά χωρίς κόκκινες γραμμές και ότι τα Γλυπτά θα μπορούσαν να επιστρέψουν για ένα διάστημα στην Αθήνα και μετά να γυρίσουν στη Βρετανία.
Ιανουάριος 2023: Η Λίνα Μενδώνη απαντά στη Βρετανίδα ομόλογό της –η οποία απέκλεισε κάθε πρόθεση επιστροφής– ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να διεκδικεί την επιστροφή και επανένωση των Γλυπτών.
Αύγουστος 2023: Ξεσπά το τεράστιο σκάνδαλο κλοπής αρχαιοτήτων επί σειρά ετών από το Βρετανικό Μουσείο. Βροχή παραιτήσεων. Οι «Financial Times» υποστηρίζουν ότι παρά το σκάνδαλο ο Τζορτζ Οσμπορν και ο Κυρ. Μητσοτάκης βρίσκονται σε συνομιλίες. Ακολουθεί πλήθος δημοσιευμάτων για ύπαρξη κρυφής ατζέντας.
Οκτώβριος 2023: Ο Τζορτζ Οσμπορν δηλώνει στο Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου ότι είναι σε άμεση επαφή με την ελληνική κυβέρνηση για μια συμφωνία που θα επέτρεπε τον δανεισμό μέρους των Γλυπτών στην Ελλάδα, με αντάλλαγμα ελληνικούς θησαυρούς που θα εκτεθούν στη Βρετανία.
Νοέμβριος 2023: Ο Κυρ. Μητσοτάκης δίνει συνέντευξη στο BBC για τα Γλυπτά και αναρωτήθηκε τι θα συνέβαινε «αν κόβαμε στη μέση τη Μόνα Λίζα και η μισή ήταν στο Λούβρο». Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ ακυρώνει την επίσημη συνάντηση μαζί του.
