Γάζα: «Χειρότερο από το να ξεκινάς από το μηδέν» – Πόσο δύσκολη είναι η ανοικοδόμηση

Με τη λήξη του πολέμου όσοι έχουν επιζήσει επιστρέφουν στα συντρίμμια της Γάζας, με την ελπίδα πως θα συνεχίσουν τη ζωή που είχαν αφήσει. Ωστόσο, τα συγκλονιστικά στοιχεία που έρχονται στο φως καταδεικνύουν την κολοσσιαία κλίμακα των ζημιών που προκάλεσε ο ισραηλινός στρατός. Την ώρα που πολλοί εκτοπισμένοι επέστρεφαν στις γειτονιές τους, ήδη γνώριζαν βαθιά μέσα τους πως θα αντικρίσουν συντρίμμια, καθώς τίποτα δεν έχει μείνει όρθιο.

Όπως υπογραμμίζει στο BBC ο καθηγητής Andreas KriegΗ, «η προοπτική της ανοικοδόμησης των σπιτιών, των επιχειρήσεων και όλων των θεσμών και υπηρεσιών που απαιτούνται για την επιστροφή στην κανονική ζωή στη Γάζα είναι αποθαρρυντική από κάθε άποψη: ο ΟΗΕ εκτιμά ότι οι ζημίες ανέρχονται σε 70 δισεκατομμύρια δολάρια». «Είναι χειρότερο από το να ξεκινάς από το μηδέν – εδώ δεν ξεκινάς από την άμμο, ξεκινάς από τα ερείπια», πρόσθεσε.

Για το επίπεδο καταστροφής στη Λωρίδα της Γάζας έκανε λόγο ο Jaco Cilliers, ειδικός εκπρόσωπος του Προγράμματος Ανάπτυξης του ΟΗΕ για τους Παλαιστινίους, λέγοντας: «αυτή τη στιγμή της τάξης του 84%. Σε ορισμένα μέρη της Γάζας, όπως στην πόλη της Γάζας, φτάνει ακόμη και το 92%».

Εκτιμήσεις του BBC Verify με βάση πρόσφατα δορυφορικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι μπορεί να υπάρχουν πάνω από 60 εκατομμύρια τόνοι ερειπίων που περιμένουν να απομακρυνθούν στη Γάζα. Κάθε διαδικασία ανασυγκρότησης μετά τον πόλεμο πρέπει να ξεκινά με την απομάκρυνση των υπολειμμάτων του πολέμου.

Σχέδιο για την απομάκρυνση των συντριμμιών

Έρευνα έχει αποκαλύψει πώς τα εκατομμύρια τόνοι ερειπίων που καλύπτουν τώρα τη Λωρίδα της Γάζας δεν είναι μόνο σωροί από μπετόν και κατεστραμμένα μέταλλα. Περιέχουν επίσης ανθρώπινα υπολείμματα και βόμβες που δεν έχουν εκραγεί. «Από άποψη ασφάλειας και ανθρωπιάς, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνετε είναι να ασφαλίσετε τις περιοχές που έχουν βομβαρδιστεί», επισημαίνει ο πρώην διευθυντής της JCB, Philip Bouverat.

Για την ανοικοδόμηση είναι σημαντικό να θέσουν τα θεμέλια, καθώς ακολουθεί μια διαδικασία διαλογής, διαχωρισμού και θραύσης των ερειπίων. Αφού αφαιρεθούν υλικά όπως το πλαστικό και ο χάλυβας, το υπόλοιπο σκυρόδεμα μπορεί να αλεσθεί και να επαναχρησιμοποιηθεί.

«Αυτό δεν θα γίνει με φορτηγά που θα διασχίζουν τα σύνορα. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να χτίσουμε ένα λιμάνι βαθέων υδάτων, γιατί τότε θα μπορούμε να φέρνουμε χιλιάδες φορτία εμπορευματοκιβωτίων», πρόσθεσε ο κ. Bouverat. Όταν οι περιοχές καθαριστούν, τότε θα μπορούν να αποκατασταθούν βασικές υπηρεσίες όπως η ύδρευση, η αποχέτευση και η ηλεκτροδότηση, λέει.

Ζημιές σε ύδρευση και αποχέτευση

Το καθαρό νερό αποτελεί άμεση και επιτακτική ανάγκη για τους κατοίκους της Γάζας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Unicef, πάνω από το 70% των 600 εγκαταστάσεων ύδρευσης και αποχέτευσης της περιοχής έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Μετά την πρόσφατη ανακοίνωση της κατάπαυσης του πυρός, ισραηλινοί στρατιώτες πόζαραν μπροστά από ένα εργοστάσιο επεξεργασίας λυμάτων στην πόλη της Γάζας που είχε πυρποληθεί. Η ζημιά προκλήθηκε λίγο πριν η ισραηλινή στρατιωτική δύναμη αποσυρθεί από μια θέση κοντά σε αυτή την υποδομή.

Όπως ακόμα και η επεξεργασία λυμάτων είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της συσσώρευσης αποβλήτων και της εξάπλωσης ασθενειών. Οι γιατροί έχουν δηλώσει ότι η Γάζα έχει υψηλά ποσοστά διαρροϊκών ασθενειών, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν τον θάνατο παιδιών, και κίνδυνο χολέρας σε ορισμένες περιοχές. Στις παρακάτω δορυφορικές εικόνες, μπορείτε να δείτε τις ζημιές στους βιολογικούς σταθμούς της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων Sheikh Ejleen, οι οποίοι είναι τα κύρια στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία των αποβλήτων.

BBC

Όπως έχει γίνει γνωστό, υπάρχουν έξι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στη Γάζα. «Όλες έχουν υποστεί ζημιές», δήλωσε ο Μαχέρ Νάτζαρ, αναπληρωτής διευθυντής της Coastal Municipalities Water Utility (CMWU), η οποία εποπτεύει και διαχειρίζεται τις επισκευές των υδραυλικών υποδομών της Γάζας. Από την αρχή του πολέμου, οι επισκευές έχουν παρεμποδιστεί σε μεγάλο βαθμό από τον άμεσο κίνδυνο των ισραηλινών αεροπορικών και πυροβολικών επιθέσεων και την έλλειψη εργαλείων, είπε. Ορισμένες εγκαταστάσεις έχουν δεχτεί νέες επιθέσεις μετά την επισκευή τους.

Εκτός από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων, η Γάζα διαθέτει ξεχωριστές εγκαταστάσεις που παρέχουν καθαρό πόσιμο νερό και οι οποίες έχουν επίσης υποστεί σημαντικές ζημιές. Δορυφορικές εικόνες από τον Απρίλιο του 2024 δείχνουν ένα εργοστάσιο αφαλάτωσης θαλασσινού νερού που τροφοδοτούσε τη βόρεια Γάζα και την πόλη της Γάζας να είναι ακόμα άθικτο. Ωστόσο, στις αρχές Μαΐου, είχε καταστραφεί.

BBC

«Μιλάμε για κατεστραμμένα πηγάδια, κατεστραμμένα δίκτυα, δεξαμενές, αγωγούς. Είναι πολύ δύσκολο να ξέρουμε από πού να αρχίσουμε. Κατ’ αρχάς, χρειαζόμαστε τουλάχιστον 50 εκατομμύρια δολάρια για να αποκαταστήσουμε περίπου το 20% των υπηρεσιών προς τον πληθυσμό», δήλωσε ο κ. Najjar. «Η συνολική ζημιά ανέρχεται σε περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια, ίσως και περισσότερο».

300.000 σπίτια έχουν καταστραφεί

Αντίστοιχα, έχουν καταστραφεί χιλιάδες σπίτια με τους κατοίκους να μαζεύουν τα συντρίμμια από τις περιουσίες τους. Δορυφορικές εικόνες δείχνουν την καταστροφή σε μια περιοχή του Sheikh Radwan, μιας γειτονιάς στα βορειοανατολικά της πόλης της Γάζας. Τον Αύγουστο, πριν ο ισραηλινός στρατός καταλάβει την πόλη, την οποία αποκαλούσε «τελευταίο προπύργιο» της Χαμάς, πολλοί δρόμοι φαίνονταν σε μεγάλο βαθμό άθικτοι. Μέχρι την περασμένη εβδομάδα, ολόκληρες περιοχές της γειτονιάς είχαν ισοπεδωθεί, καθώς ο ισραηλινός στρατός εγκατέστησε μια βάση.

BBC

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το δορυφορικό κέντρο Unosat του ΟΗΕ εκτιμά ότι συνολικά 282.904 σπίτια και διαμερίσματα σε όλη τη Γάζα έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί. Ωστόσο, τα στοιχεία αυτά είναι πιθανό να υποτιμούν την πραγματική κατάσταση, καθώς δεν περιλαμβάνουν ακόμη τις πρόσφατες στρατιωτικές επιχειρήσεις στην πόλη της Γάζας, όπως η καταστροφή στο Sheikh Radwan. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει πώς ο ρυθμός καταστροφής των κατοικιών αυξήθηκε απότομα στα μέσα του 2024, συμπίπτοντας με τις επιχειρήσεις του IDF στη Ράφα, που άφησαν μεγάλο μέρος της πόλης σε ερείπια. Μια άλλη σημαντική αύξηση πιθανότατα σημειώθηκε ως αποτέλεσμα της κατάληψης της πόλης της Γάζας.

BBC

Παράλληλα, ο δήμος της πόλης της Γάζας, που διοικείται από τη Χαμάς, δήλωσε ότι το 90% των δρόμων της έχει επίσης υποστεί ζημιές. Σύμφωνα με τη Shelly Culbertson, ανώτερη ερευνήτρια πολιτικής στο think tank RAND Corporation με έδρα την Ουάσιγκτον, η ανοικοδόμηση των κατοικιών στη Γάζα «μπορεί να διαρκέσει δεκαετίες». «Μετά τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς στη Γάζα το 2014 και το 2021, η ανοικοδόμηση των κατοικιών ήταν αργή, επειδή το Ισραήλ δεν επέτρεπε την είσοδο πολλών δομικών υλικών, καθώς είχαν διπλή χρήση», είπε. «Αν ξαναχτίσουμε τώρα όπως έκαναν το 2014 και το 2021, θα χρειαστούν 80 χρόνια. Με καλό σχεδιασμό, θα χρειαστεί λιγότερος χρόνος», είπε.

Μείζων ζήτημα αποτελεί το ηλεκτρικό δίκτυο της Γάζας, το οποίο βρισκόταν υπό πίεση πριν από τον τρέχοντα πόλεμο. Οι διακοπές ρεύματος ήταν συχνές και οι περισσότεροι κάτοικοι της Γάζας ζούσαν με περιορισμένες ώρες ηλεκτρικού ρεύματος κάθε μέρα. Ιστορικά, το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας της Γάζας προέρχεται από ηλεκτροφόρα καλώδια που τη συνδέουν με το Ισραήλ και από το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Γάζας που λειτουργεί με ντίζελ, με την προσθήκη ορισμένων ηλιακών συλλεκτών σε στέγες και δημόσιες εγκαταστάσεις τα τελευταία χρόνια.

Από τις 11 Οκτωβρίου 2023, η Γάζα βιώνει σχεδόν πλήρη διακοπή ρεύματος, μετά την διακοπή της εξωτερικής παροχής ηλεκτρικής ενέργειας από το Ισραήλ. Μία εξαίρεση ήταν η άμεση τροφοδοσία του εργοστασίου αφαλάτωσης της Νότιας Γάζας, το οποίο παρέχει καθαρό πόσιμο νερό. Το Ισραήλ επανασύνδεσε την τροφοδοσία του εργοστασίου αυτού στις 14 Νοεμβρίου 2024 και στη συνέχεια τη διέκοψε ξανά στις 9 Μαρτίου 2025, πριν την επανασυνδέσει για άλλη μια φορά. Ο σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Γάζας είναι εκτός λειτουργίας λόγω έλλειψης καυσίμων, ενώ οι ηλιακές εγκαταστάσεις έχουν υποστεί εκτεταμένες ζημιές.

Μια κοινή αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε νωρίτερα φέτος από την Παγκόσμια Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ΟΗΕ εκτιμά ότι πάνω από το 80% των εγκαταστάσεων παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας έχουν καταστραφεί ή είναι εκτός λειτουργίας από την έναρξη του πολέμου, με εκτιμώμενο κόστος ζημιών άνω των 494 εκατομμυρίων δολαρίων. Η Gaza Electricity Distribution Cooperation (Gedco), η εταιρεία που είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του εφοδιασμού ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη τη Λωρίδα της Γάζας, αναφέρει ότι το 70% των κτιρίων και των εγκαταστάσεών της έχουν καταστραφεί από τον Οκτώβριο του 2023.

«Καμένη» γη

Ο πρωτογενής παράγοντας της περιοχής, σημειώνει παρακμή, καθώς όπως γίνεται αντιληπτό στην παρακάτω δορυφορική εικόνα μιας περιοχής ανατολικά της Τζαμπάλια, δείχνει πώς 4 τετραγωνικά χιλιόμετρα καλλιεργειών – πιθανώς ελαιόδεντρα και εσπεριδοειδή – καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μέσα από το ισοπεδωμένο έδαφος περνά ένας δρόμος ή μια διαδρομή που δημιουργήθηκε από τον IDF, πιθανώς για να παρέχει πρόσβαση στις βόρειες περιοχές της κοντινής πόλης της Γάζας.

BBC

Η ανάλυση του καθηγητή He Yin του Πανεπιστημίου Kent State διαπίστωσε ότι σε ολόκληρη τη Λωρίδα της Γάζας, το 82,4% των ετήσιων καλλιεργειών και πάνω από το 97% των δενδροκαλλιεργειών πιθανότατα υπέστησαν ζημιές κατά τη διάρκεια του πολέμου μέχρι τις 10 Αυγούστου του τρέχοντος έτους. Η Unosat αποδίδει αυτή την παρακμή στην «επίδραση δραστηριοτήτων όπως η κατεδάφιση, η κίνηση βαρέων οχημάτων, οι βομβαρδισμοί, οι πυροβολισμοί και άλλες δυναμικές που σχετίζονται με τη σύγκρουση».

Ο κ. Bouverat λέει ότι, για να ανακάμψει η γεωργία, η γη πρέπει να καθαριστεί «επειγόντως» από βόμβες, οβίδες και νάρκες που δεν έχουν εκραγεί. «Αν μπορούν να καλλιεργήσουν τις δικές τους σοδειές, μπορούν να τραφούν, και όσο πιο γρήγορα το κάνουμε αυτό, τόσο το καλύτερο», λέει.

Σε παρακμή και η εκπαίδευση

Η ανοικοδόμηση των σχολείων είναι απαραίτητη για την επιστροφή στην κανονική ζωή. Τα σχολικά κτίρια έγιναν καταφύγια για τους εκτοπισμένους Παλαιστινίους καθ’ όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης και συχνά αποτελούσαν στόχο των δυνάμεων του IDF με την αιτιολογία ότι στέγαζαν κέντρα «διοίκησης και ελέγχου» της Χαμάς και των συνδεδεμένων με αυτήν ομάδων. Η υπηρεσία αρωγής  του ΟΗΕ για την Παλαιστίνη, Unrwa, η οποία κάποτε λειτουργούσε 288 σχολεία στη Γάζα, αναφέρει ότι το 91,8% όλων των σχολικών κτιρίων θα χρειαστεί «πλήρη ανακατασκευή ή σημαντικές εργασίες αποκατάστασης για να λειτουργήσουν ξανά».

BBC

Τα Πανεπιστήμια δεν έχουν επίσης γλιτώσει. Για παράδειγμα, τον Δεκέμβριο του 2023, το Πανεπιστήμιο al-Azhar, νότια της πόλης της Γάζας, ανατινάχθηκε από ισραηλινά στρατεύματα. Ο χώρος αυτός αποτελεί πλέον μέρος του Διαδρόμου Netzarim, μιας από τις πολλές στρατιωτικοποιημένες ζώνες που δημιουργήθηκαν από τον IDF κατά τη διάρκεια του πολέμου. Την ίδια τύχη είχε και το Πανεπιστήμιο Israa, που βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη των 2 χλμ., το οποίο κατεδαφίστηκε από στρατεύματα του IDF, αφού είχε χρησιμεύσει ως προσωρινή βάση για αρκετές εβδομάδες.