Η Ελένη Σαµαράκη για πάνω από 40 χρόνια µοιράστηκε τη ζωή της µε τον Αντώνη Σαµαράκη. Ο ορκισµένος εργένης βρήκε στο πρόσωπό της τη γυναίκα µε την οποία θα µοιραζόταν το υπόλοιπο της ζωής του. «Παρά τη διαφορά της ηλικίας µας, ο Αντώνης ήταν πιο νέος από µένα. Ήθελε να πάµε στα µπαράκια κι εγώ βαριόµουν. Σε όλη µας τη ζωή ήταν νεότερος. Εγώ είχα αναλάβει και λίγο τον ρόλο της “µητέρας”, γιατί προστάτευα την υγεία του» µου λέει ενώ καθόµαστε στο καθιστικό του σπιτιού της.
Ο θαυµασµός και η αγάπη που τρέφει για εκείνον είναι έκδηλα καθ’ όλη τη συζήτησή µας, αφορµή για την οποία στάθηκε η έκθεση «Αντώνης Σαµαράκης – Μία διαδροµή στον 20ό αιώνα» που φιλοξενείται για λίγες ηµέρες ακόµη στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του ∆ήµου Αθηναίων και υλοποιείται στο πλαίσιο του Ετους Αντώνη Σαµαράκη που είχε ανακηρύξει το 2019 το υπουργείο Πολιτισµού και Αθλητισµού µε αφορµή τη συµπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του.
Ειρήνη, ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη
Τι να πρωτοπεί κανείς για τον συγγραφέα και ακτιβιστή Αντώνη Σαµαράκη; Αν και όχι πολυγραφότατος, αν και ξεκίνησε τη συγγραφή σε µεγάλη ηλικία, τα βιβλία του µεταφράστηκαν σε πάνω από 30 γλώσσες, είναι πολλάκις βραβευµένος, αγαπηµένος και πάντα εφιαλτικά επίκαιρος ως συγγραφέας. Ενδεικτική της τεράστιας απήχησής του είναι η 104ή έκδοση του βιβλίου του «Ζητείται ελπίς» πριν από δύο χρόνια – η πρώτη ήταν το 1954. «Τα θέµατα για τα οποία έγραφε ήταν αυτά που οραµατίστηκε από παιδί και από τα οποία δεν παρέκκλινε ποτέ: η ειρήνη, η ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη. ∆υστυχώς αυτά διακυβεύονται ακόµη και σήµερα, ειδικά τις ηµέρες που ζούµε. Ολοι µας ελπίζαµε να είχαν λυθεί και ο Αντώνης να διαβαζόταν σαν παρελθόν και όχι σαν καυτή επικαιρότητα» λέει η κ. Σαµαράκη µιλώντας στο Documento.
Ο ίδιος δεν αισθάνθηκε ποτέ επαγγελµατίας συγγραφέας. «Έλεγε: “Γράφω όταν έχω να πω κάτι”. Τα τελευταία χρόνια είχε γίνει ακτιβιστής συγγραφέας· έτρεχε από εδώ, από εκεί. Του έλεγα: “Μην τρέχεις, κάτσε να γράψεις κάτι”. “Oχι, αυτό µε ενδιαφέρει” απαντούσε. Προσπαθούσε να εφαρμόσει στην πράξη τα πιστεύω του».
Ο Αντώνης Σαµαράκης στο έργο του αποτύπωσε τη σκέψη του καθηµερινού ανθρώπου για τον ολοκληρωτισµό, την κρατική εξουσία, τον πόλεµο, την αδικία, τη µοναξιά. Γράφει χαρακτηριστικά στην αυτοβιογραφία του «1919-» (εκδόσεις Ψυχογιός) σχετικά µε τον ολοκληρωτισµό: «Εµείς οι ίδιοι, τα θύµατα του τροµοκρατικού µηχανισµού της εξουσίας, υποχωρούµε σιγά σιγά στην καρδιά µας και τη συνείδησή µας, ο φόβος έρχεται και κατατρώγει τα πνευµατικά και ηθικά σπλάχνα µας, συµβιβαζόµαστε µε την τυραννία, οι ευγενείς ιστοί της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ακεραιότητας σαπίζουν, συνηθίζουµε τέλος τη συνήθεια. […] ∆εν µπορείς να κοιµάσαι ήσυχος µε τη σκέψη ότι δεν είναι η δική σου ελευθερία που απαλλοτριώθηκε, ότι είναι του γείτονα. ∆εν µπορείς γιατί αύριο θα είναι η σειρά σου».
Τη ρωτώ πώς θα αντιδρούσε εκείνος στη δολοφονία του Παύλου Φύσσα από χρυσαυγίτες, τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου από «φιλήσυχους νοικοκυραίους» και στις συνεχόµενες γυναικοκτονίες. «Προσπαθώντας, όπως έκανε πάντα. Πίστευε ότι η προσπάθεια ήταν το ανώτερο στοιχείο ενός ανθρώπου. Συνήθιζε να λέει: “Θα ήθελα να λένε για µένα πως τουλάχιστον προσπάθησα”. Θα προσπαθούσε λοιπόν τόσο µε τον γραπτό του λόγο όσο και µε το να πηγαίνει να βλέπει τις οικογένειες αυτών των ανθρώπων. ∆ίπλα τους θα ήταν, θα τους εµψύχωνε. Το βλέπω τώρα αυτό στην έκθεση: σχεδόν όλος ο κόσµος που έρχεται τον είχε γνωρίσει, είτε από το τηλέφωνο είτε από κοντά, γιατί πήγαινε ο ίδιος να τους βρει, να τους βοηθήσει, να τους εµψυχώσει. Το κυριότερο χαρακτηριστικό του ήταν η καλοσύνη του. Πραγµατικά καλός άνθρωπος».
Μου έρχεται στο µυαλό αυτό που σηµειώνει ο φίλος του Βασίλης Βασιλικός στο εξαιρετικό λεύκωµα που εκδόθηκε από το ΥΠΠΟΑ, πως ο Σαµαράκης έµαθε για έναν νέο που είχε προσπαθήσει να αυτοκτονήσει στη Γαλλία και δεν τα κατάφερε – πήγε λοιπόν εκεί να τον συναντήσει. «Όπως επίσης µια φορά µες στη νύχτα του τηλεφώνησε ένα µικρό παιδί από το Νευροκόπι το οποίο αντιµετώπιζε κάποια ψυχολογικά ζητήµατα και τον ρώτησε: “Mα υπάρχει ελπίς, κύριε Σαµαράκη;”. Eκτοτε µιλούσαν πολύ συχνά στο τηλέφωνο. Το παιδί αυτό τώρα είναι µοναχός στο Άγιο Όρος».
Οδοιπορικό θανάτου και ζωής στην Αιθιοπία
Ο Αντ. Σαµαράκης έκανε πολλά ταξίδια στο εξωτερικό, τόσο όταν δούλευε στο υπουργείο Εργασίας ως υπεύθυνος διερεύνησης των συνθηκών εργασίας σε χώρες στις οποίες µετανάστευαν Ελληνες εργάτες όσο και αργότερα, την περίοδο της χούντας, για να απαλλαγεί από το ασφυκτικό καθεστώς (εάν και πολύ γρήγορα του αφαιρέθηκε το διαβατήριο), αλλά και στη συνέχεια ως πρεσβευτής Καλής Θέλησης της UNICEF. Τη ρωτώ ποιο από όλα αυτά τα ταξίδια σηµάδεψε την ίδια.
«Το πλέον συγκλονιστικό ήταν στην Αιθιοπία την περίοδο του λιµού. Αυτό που σε συντάραζε ήταν η µυρωδιά του θανάτου. Η διαφορά τού να βλέπεις την εικόνα των νεκρών από την πραγµατικότητα είναι η αποφορά. Σκελετωµένοι άνθρωποι πέθαιναν συνεχώς, γονείς έθαβαν τα παιδιά τους... µια τραγική παρέλαση θανάτου. Όταν τροµακτικά ασύλληπτο. Εκεί χειροτέρεψαν η υγεία του, η καρδιά του – ήταν πολύ δύσκολο ταξίδι αλλά δεν το διαπραγµατεύτηκε ποτέ, επέµενε να πάει. Αυτό το ταξίδι τον σηµάδεψε. Όταν γυρίσαµε δεν µίλαγε παρά µόνο γι’ αυτό· ήθελε να παρακινήσει τον κόσµο για να βοηθήσει. Πράγµατι µαζεύτηκαν πολλά χρήµατα. Έγραψε µάλιστα το σενάριο για την ταινία ‘‘Αιθιοπία: Οδοιπορικό θανάτου και οδοιπορικό ζωής’’ που γύρισε ο Παντελής Βούλγαρης και η UNICEF την πρόβαλε σχεδόν σε όλο τον κόσµο».
∆οτικός, µε ειλικρινές ενδιαφέρον και αγωνία για τον συνάνθρωπό του. Αυτά χαρακτήριζαν τον ακτιβιστή αλλά και τον άνθρωπο Αντώνη Σαµαράκη. Τα παιδιά, οι πιο ανοιχτοί και ευαίσθητοι δέκτες, αντιλαµβάνονταν την καλοσύνη του και του ανταπέδιδαν την αγάπη που τους πρόσφερε τόσο στα σχολεία που επισκεπτόταν πολύ συχνά όσο και στα έδρανα της Βουλής, στο πλαίσιο του θεσµού της Βουλής των Εφήβων που εκείνος εµπνεύστηκε και υλοποίησε ύστερα από σχετικό κάλεσµα του Απόστολου Κακλαµάνη.
Ενα άλλο χαρακτηριστικό του στοιχείο ήταν πως υπήρξε λιτοβίωτος και διατηρούσε σχέση µίσους µε τον υλικό κόσµο. «Aγόραζε µόνο ό,τι έχει ένα περίπτερο: καφέ, τσιγάρα, εφηµερίδες. Με το ντύσιµό του για παράδειγµα δεν ασχολούνταν ποτέ. Κάποια στιγµή του είχα αγοράσει παπούτσια Timberland και µια µέρα γυρίζει σπίτι και µου λέει: “∆εν µου λες, τι παπούτσια φοράω; Με είδαν και µου είπαν: ‘Κοίτα παπούτσι ο κύριος Σαµαράκης’. ∆εν τα ξαναφοράω!”. Ζούσε πολύ λιτά την καθηµερινότητά του. Η δε συµβίωση µαζί του κυλούσε χωρίς προβλήµατα. Ωστόσο ήταν άνθρωπος βαθιά µελαγχολικός. Η µελαγχολία του προερχόταν από τα δεινά που έβλεπε γύρω του, όπως και από το γεγονός ότι δεν υλοποιούνταν το όραµά του: να καλυτερεύσει η κοινωνία. Παρά ταύτα παρέµενε ακλόνητος στις πεποιθήσεις του και δεν µεµψιµοιρούσε ποτέ».
O Αντ. Σαµαράκης πραγµατοποίησε την ύστατη πράξη εθελοντισµού στο τέλος της ζωής του δωρίζοντας το σώµα του στο Πανεπιστήµιο Αθηνών για τις έρευνες των φοιτητών της Ιατρικής. Σηµειωτέον ότι επί δύο χρόνια πήγαινε στην Ιατρική Σχολή παρακολουθώντας µαθήµατα ανατοµίας και είχε αποφασίσει να δώσει το σώµα του εκεί – µάλιστα ο σκελετός του και η καρδιά του βρίσκονται στη σχολή. «Ως εκ τούτου δεν έγινε κανονική κηδεία· κάναµε µε τη Μανάνα και τον αδερφό µου µια τελετή µε µια φωτογραφία του µόνο, όπως γίνεται µε τους ναυτικούς».
«Μην αφήσεις την Ελενίτσα μόνη…»
Δεν θα μπορούσε από τη συζήτηση αυτή να λείπει το έτερο «μέλος της οικογένειας», η Μανάνα, η οποία έχει έρθει από τη Γεωργία και εδώ και 30 χρόνια βρίσκεται στο πλευρό τους. «Ο Αντώνης τη λάτρευε» μου λέει η κ. Σαμαράκη. Ρωτώ λοιπόν τη Μανάνα τι θυμάται πιο έντονα από εκείνον. «Ήταν καταπληκτικός άνθρωπος. Βοηθούσε οικονομικά πολύ κόσμο. Με το που έπαιρνε τη σύνταξή του με έστελνε στην τράπεζα, κρυφά από την κ. Ελένη, προκειμένου να κάνω πληρωμές για ανθρώπους τους οποίους βοηθούσε. Μια μέρα με βλέπει εκεί η κ. Ελένη. Μου λέει: “Τι θέλεις εδώ;”. “Με έστειλε ο Αντωνάκης” της απάντησα. Γυρίζω σπίτι και του εξιστορώ τι έγινε λέγοντάς του: “Μας πιάσανε». Και μου λέει: “Καήκαμε. Θα βάλω τις πιτζάμες μου και θα κάνω τον άρρωστο” (γέλια). Αλλά το πιο συγκινητικό που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι ότι όταν πέθανε τον είδα σαν σε όραμα να μου λέει: “Μανάκο, μην αφήσεις ποτέ την Ελενίτσα μόνη”».
INF0
H έκθεση «Αντώνης Σαμαράκης – Μία διαδρομή στον 20ό αιώνα» διαρκεί έως τις 27 Απριλίου στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 23/4/2022
