Ζούμε σε εποχές που δοκιμάζονται όχι μόνο οι κοινωνίες, αλλά τα ίδια τα θεμέλια της δημοκρατίας. Κι ένα από αυτά τα θεμέλια είναι η ελευθερία — στην επιστημονική έρευνα, αλλά και στην τεκμηριωμένη, δημόσια κριτική. Κι όμως, τα δύο αυτά δικαιώματα δεν φαίνεται να μετρώνται με το ίδιο μέτρο.
Στις 6 Ιουνίου 2025, η ιστορικός Άννα Μαρία Δρουμπούκη απηύθυνε ανοιχτή πρόσκληση συμμετοχής σε συλλογικό τόμο με θέμα τον σύγχρονο αντισημιτισμό στην Ελλάδα, από τις 7 Οκτωβρίου 2023, ημέρα της επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ. Η σχετική ανάρτησή της στα κοινωνικά δίκτυα προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και την κριτική παρέμβαση μεταξύ άλλων και του καθηγητή σύγχρονης ιστορίας Γιώργου Μαργαρίτη. Στις απαντήσεις της, η ερευνήτρια εμφανίστηκε ως θύμα στοχοποίησης και παραβίασης της ακαδημαϊκής της ελευθερίας.
Αναμφίβολα, κάθε ερευνητής ή ερευνήτρια έχει το δικαίωμα να επιλέγει το αντικείμενο της μελέτης του. Αυτό δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση. Όμως εξίσου θεμελιώδες είναι και το δικαίωμα της δημόσιας διαφωνίας, της ελεύθερης έκφρασης και της τεκμηριωμένης κριτικής. Δυστυχώς, στη συγκεκριμένη περίπτωση, η άσκηση αυτού του δικαιώματος αντιμετωπίστηκε με καχυποψία και απόπειρες ηθικής απαξίωσης. Η κριτική βαφτίστηκε «δολοφονία χαρακτήρα» ή «σεξιστική επίθεση», σε μια προσπάθεια να αποσιωπηθεί το ουσιώδες: η διαφωνία με την αντίληψη ότι η καταγγελία της γενοκτονικής πολιτικής του Ισραήλ ισοδυναμεί με αντισημιτισμό.
Πρόκειται για θέση που προωθείται συστηματικά από την κυβέρνηση Μητσοτάκη και τα φιλικά της ΜΜΕ, σε πλήρη ευθυγράμμιση με τη ρητορική της κυβέρνησης Νετανιάχου. Χθες, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος κ. Μαρινάκης, απαντώντας σε σχετική ερώτηση στη Βουλή, κάλεσε τις αρχές να επιδείξουν «αυστηρότητα» απέναντι σε φαινόμενα «αντισημιτισμού» που, κατά την άποψή του, εντοπίζονται σε κριτικές προς το Ισραήλ που δεν λαμβάνουν υπόψη την 7η Οκτωβρίου. Με άλλα λόγια, προτείνεται θεσμική καταστολή της αντίθετης άποψης. Όχι απέναντι σε πράξεις μίσους — αλλά απέναντι σε λόγο. Πρόκειται για επικίνδυνη κατηφόρα, που μας φέρνει αντιμέτωπους με σκοτεινές μνήμες.
Ναι, κάθε επιστήμονας έχει το δικαίωμα να ερευνά ελεύθερα — ακόμη και με θεσμική ή ιδιωτική χρηματοδότηση. Αλλά το δικαίωμα στην κριτική είναι αδιαπραγμάτευτο. Χωρίς αυτό, η ακαδημαϊκή ελευθερία δεν υφίσταται· μόνο σιωπή, φόβος και χειραγώγηση.
Στις κρίσιμες στιγμές, δεν υπάρχει ουδετερότητα. Το Ισραήλ, με τη στρατιωτική υπεροχή και τη στήριξη ή ανοχή των δυτικών κυβερνήσεων, έχει εδώ και καιρό επενδύσει στη συγκρότηση ενός επικοινωνιακού αφηγήματος που αποσκοπεί όχι μόνο στην κάλυψη των επιχειρήσεών του, αλλά και στη νομιμοποίησή τους. Επικαλείται το διαχρονικό τραύμα του αντισημιτισμού, οικειοποιείται το Ολοκαύτωμα ως μοναδικό ηθικό ανάχωμα, δαιμονοποιεί το Ισλάμ, αξιοποιεί τις ενοχές της Δύσης και διαπραγματεύεται τη θέση του στα διεθνή κέντρα ισχύος.
Σε έναν κόσμο όπου οι έννοιες «ανθρωπισμός» και «διεθνές δίκαιο» χρησιμοποιούνται επιλεκτικά, η σιωπή μπροστά σε εγκλήματα πολέμου δεν είναι ουδετερότητα. Είναι συνενοχή.
Ως ιστορικός, ως επιστήμονας και πάνω απ’ όλα ως ενεργός πολίτης, δεν μπορώ να σιωπήσω. Δηλώνω ανοιχτά την αντίθεσή μου στη γενοκτονία που διαπράττει το Ισραήλ εις βάρος του Παλαιστινιακού λαού. Στέκομαι δίπλα στους δεκάδες πανεπιστημιακούς και ερευνητές που καταγγέλλουν την πολιτική της μαζικής εξόντωσης αμάχων και ζητούν τη διακοπή της συνεργασίας των ελληνικών πανεπιστημίων με ισραηλινούς θεσμούς. Ενώνω τη φωνή μου με τις χιλιάδες φωνές σε όλο τον κόσμο που δεν σιωπούν μπροστά στη σφαγή. Που δεν ξεχνούν, δεν εξισώνουν, δεν φοβούνται.
Ναι, η διαμαρτυρία αυτή περιλαμβάνει και την επιστημονική έρευνα — ιδιαίτερα εκείνη που ξεκινά με προειλημμένα συμπεράσματα και προκλητικά αγνοεί γενοκτονικές πολιτικές. Καμία έρευνα δεν βρίσκεται υπεράνω της ηθικής ή πολιτικής κρίσης. Καμία δεν είναι υπεράνω κριτικής.
Δεν θα σιωπήσουμε.
Το οφείλουμε:
Στους νεκρούς των Καλαβρύτων, του Διστόμου, της Βιάννου, του Κομμένου — στους μαρτυρικούς τόπους της ναζιστικής θηριωδίας.
Στους εκατομμύρια χαμένους των γενοκτονιών της Ιστορίας.
Στους δολοφονημένους των στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Στα παιδιά μας.
Στον κόσμο που έχουμε χρέος να τους παραδώσουμε.
Διαβάστε επίσης:
Μητσοτάκης: Σε αγαστή συνεργασία με Νετανιάχου, ανήσυχος μόνο για το «πυρηνικό οπλοστάσιο» του Ιράν
Αποκάλυψη NYT: Το Ισραήλ σχεδίαζε από τον Δεκέμβριο τις επιθέσεις στο Ιράν
Μυστικά, εκνευρισμός και σιωπή στο Μαξίμου γύρω από τη συνομιλία Μητσοτάκη – Νετανιάχου
Ισραήλ: Ο Νετανιάχου θέλει τη δολοφονία του Χαμενεΐ – «Θα τερματίσει τη σύγκρουση», λέει
