Τα προγνωστικά επιβεβαιώθηκαν αυτή τη φορά και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι έτοιμος να ξεκινήσει άλλη μια θητεία στο τιμόνι της Τουρκίας. Πολλοί πίστεψαν ότι σε αυτές τις εκλογές, η φθορά είκοσι χρόνων στην εξουσία, σε συνδυασμό με την αυταρχικότητα της διακυβέρνησης και τη συντηρητικοποίηση της ρητορικής σε μια Τουρκία που αλλάζει θα ήταν αρκετά ώστε ο άχρωμος, άκαπνος Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου να προτιμηθεί ως το λιγότερο κακό. Φευ. Ο Ερντογάν κέρδισε, και η προοπτική της Τουρκίας να διολισθήσει σε ένα εθνικιστικό φονταμενταλισμό, εκατό χρόνια μετά την ίδρυσή της ως κοσμικό κράτος, είναι πιο υπαρκτή και πιο ζοφερή από ποτέ.
Πολλοί από τη διεθνή κοινότητα έχουν επικρίνει την Τουρκία ως μια ολοκληρωτική δημοκρατία της Κεντρικής Ασίας που είναι καταπιεστική σε όλες της τις διαστάσεις. Έχει εδραιώσει έναν απόλυτο αυταρχισμό και έχει μετατρέψει την αντιπολίτευση (στην καλύτερη περίπτωση) σε κόμματα-υπογραφές. Άλλοι, ήλπιζαν ότι η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι είναι μια «σοβαρά ελαττωματική δημοκρατία» θα κατάφερνε να αποκρούσει τον κίνδυνο της αυταρχικότητας έστω και προσωρινά…
Οι εορτασμοί για τον αιώνα της τουρκικής Δημοκρατίας, που συμπληρώνεται σε λίγους μήνες (29 Οκτωβρίου), δεν θα μπορούν να κρύψουν τα γιγάντια προβλήματα στο εσωτερικό της χώρας. Τα βασικά δεδομένα είναι προφανή. Όποιον δείκτη κι αν κοιτάξει κανείς, σε οποιονδήποτε τομέα – οικονομία, κράτος δικαίου, οργανωμένο έγκλημα, αυταρχική διακυβέρνηση, κατάσταση των μειονοτήτων, ανθρώπινα δικαιώματα, μέσα ενημέρωση – η Τουρκία βρίσκεται χαμηλά. Είναι μια χώρα που δεν είναι ελεύθερη, απέκτησε την ιδιότητα του «αστυνομικού κράτους», έχασε την αξιοπιστία της στη διεθνή κοινότητα, έχασε το καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό της και η απολεσθείσα διάκριση των εξουσιών είχε ως αποτέλεσμα να γίνει μια εξαιρετικά συγκεντρωτική χώρα από όλες τις απόψεις.
Τα οικονομικά, νομικά και πολιτικά κέρδη μεταξύ 2002 και 2007 εξαϋλώθηκαν, ενώ παρά τα δομικά προβλήματα του κράτους – όπως έγινε γλαφυρά φανερό με το νόμο για τις οικοδομές στη νοτιοανατολική Τουρκία, που ισοπέδωσε ο σεισμός- τροφοδοτούν από τη μία πλευρά το κύμα του θυμού και της αγανάκτησης και κάνει την εμπιστοσύνη των πολιτών να έχει καταρρεύσει. Από την άλλη όμως, ο απόλυτος έλεγχος του κρατικού μηχανισμού από το κόμμα του Ερντογάν έχει κάνει μεγάλη μερίδα από τις μάζες να είναι παραδοσιακά πιστές στο κράτος. Βρίσκονται βαθιά παγιδευμένες μεταξύ των πολιτικών κομμάτων που ουσιαστικά δεν προσφέρουν εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης.
Υπάρχει έντονη η ανησυχία στους αναλυτές ότι η αβελτηρία στην παραγωγή πολιτικής σκέψης έχει διαποτίσει τους πάντες. Οι μάζες που αντιτίθενται στην τρέχουσα κατάσταση και οι πρωτοπόροι τους, αρκούνται στο να επικεντρώνουν τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος για την τωρινή κατάσταση στα τελευταία 20 χρόνια. Μια άλλη σοβαρή πτυχή της κατάστασης είναι ότι η νεολαία και οι γυναίκες, που αποτελούν το ένα τρίτο του εκλογικού σώματος, αγνοούνται σε αυτές τις συζητήσεις.
Για να εμπεδωθεί αυτή η εικόνα στασιμότητας και καθησυχασμού στο πολιτικό γίγνεσθαι, αξίζει να σημειωθεί ότι το εντυπωσιακό στοιχείο στους εορτασμούς τόσο του μετώπου της εξουσίας όσο και εκείνου της αντιπολίτευσης στις 29 Οκτωβρίου 2022 ήταν ένας φορμαλισμός χωρίς βάθος και ένας φετιχισμός των συμβόλων των οποίων η σημασία είχε διαβρωθεί καθώς είχε μετατραπεί σε ρουτίνα.
Πολλοί επίσης κάνουν λόγο ότι πλέον οι ευκαιρίες για να μπει η δημοκρατία της Τουρκίας στο αυλάκι του εκσυγχρονισμού χάθηκαν, αφού δεν μπόρεσαν να επιτευχθούν οι απαραίτητοι συμβιβασμοί, και η εξουσία καταχράστηκε επίμονα τη θέση της για να εδραιωθεί.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαδικασία ένταξης στην ΕΕ, για το πώς μια τέτοια δοκιμασία θυσιάστηκε σε έναν τυφλό αγώνα για την εξουσία. Αυτή η ευκαιρία -με την αδιακρισία ορισμένων ηγετών της ΕΕ- απολέστηκε για την Τουρκία, η οποία αντί να προχωρήσει σε έναν κόσμο του οποίου η ισορροπία δυνάμεων έχει καταρρεύσει, θα γιορτάσει την εκατονταετηρίδα της εν μέσω προσπαθειών να αποκρούσει έναν οχυρωμένο δεσποτισμό.
Τα τελευταία 10 χρόνια κατέστρεψαν όλα τα βήματα που έγιναν στο όνομα της κοινωνίας των πολιτών στη χώρα. Η εξουσία έχει αναπαραχθεί μέσα στον ιστό της κοινωνίας και είναι οι καινούριοι στρατιώτες αυτής της τάξης που είναι αποφασισμένοι να διατηρήσουν τις αξίες και τα ιδανικά της παλιάς Τουρκίας.
Το ένα πέμπτο των 100 χρόνων της σύγχρονης Τουρκίας έχει περάσει υπό την εξουσία ενός κόμματος. Τη στιγμή που αυτό αποδυναμώθηκε, η «εξουσία» μεταφέρθηκε σε ένα μόνο άτομο με την υποστήριξη των οπαδών του. Η απόπειρα πραξικοπήματος ήταν ο καταλύτης για τις κοσμογονικές αλλαγές στο Σύνταγμα της χώρας, που επέτρεψε σε έναν άνθρωπο να κατέχει εκτελεστικές εξουσίες. Όλα αυτά θα μπορούσαν να έχουν κάνει την αντιπολίτευση να συσπειρωθεί, να παράγει πολιτική και να αντιτάξει ένα δημοκρατικό ανάχωμα απέναντι στην αυταρχικότητα του Ερντογάν.
Αντίθετα, καθώς η δεσποτική δομή ενισχύθηκε στο κράτος και το τρίγωνο δικαστική εξουσία-κοινοβούλιο-Μέσα προσδέθηκαν στην εξουσία, η αντιπολίτευση κατακερματίστηκε ακόμη περισσότερο και, με ένα περίεργο αντανακλαστικό, κατέφυγε στις ταυτοτικές πολιτικές και στα αντιπροσωπευτικά τους κομμάτια της κοινωνίας.
Κάθε εποχή έχει τα χαρακτηριστικά της, αλλά και ορισμένα κοινά σημεία: Ένας πολιτικός χώρος με οριοθετημένα σύνορα, ελευθερία έκφρασης/συνάθροισης που μπορεί να ποινικοποιηθεί, ανθρώπινα δικαιώματα που πέφτουν θύματα της εξουσιαστικής αυθαιρεσίας, εξαρτημένη δικαιοσύνη και ηθικά προβληματική πολιτική τάξη. Αυτά και παρόμοια χαρακτηριστικά δείχνουν ότι η αλλαγή στην Τουρκία μπορεί να συμβεί πρωτίστως μέσω μιας αλλαγής νοοτροπίας, δηλαδή, μιας αλλαγής στα πολιτισμικά πρότυπα, και όχι απαραίτητα στην ταξική δυναμική. Το σίγουρο είναι ότι είναι ηχηρή η απουσία ενός ηγέτη που θα συγκεντρώσει τις μάζες γύρω του, αμφισβητώντας τον Ερντογάν με όραμα, θάρρος και ευγλωττία, αφού τα απαρχαιωμένα πρότυπα συμπεριφοράς των πολιτικών παραγόντων βρίσκονται στη μέση.
Είναι επίσης εμφανής η κοινωνική απάθεια, τα ουσιώδη στοιχεία που κάνουν μια δημοκρατία, δημοκρατία (φιλελεύθερο σύνταγμα, διάκριση εξουσιών, ανεξάρτητη δικαιοσύνη και ΜΜΕ). Ας ελπίσουμε ότι τα διαλυμένα στοιχεία της αντιπολίτευσης θα ανοίξουν τα μάτια τους και θα συμπεριλάβουν κόμματα στα αριστερά, όχι μόνο τα δεξιά και τα εθνικιστικά κόμματα.
