Στο αφήγημα που δεν ακουμπά όσους πασχίζουν να τα φέρουν βόλτα και σε αυτή την κρίση χρησιμοποιείται άλλη μία φορά η «ατομική ευθύνη»
Να «κάνουμε την κρίση ευκαιρία» και να «ξαναβρούμε τον εαυτό μας» εν μέσω της καραντίνας είναι τα βασικά συνθήματα που ρίχνονται εντέχνως τις τελευταίες ημέρες στον δημόσιο διάλογο. Ύστερα από δέκα άγρια χρόνια μνημονίων κυβερνώντες και πληθώρα ΜΜΕ φαίνεται να επενδύουν και πάλι στον κατευνασμό της κοινής γνώμης ενόψει των διαφαινόμενων νέων μέτρων λιτότητας. Φοβούνται προφανώς την κοινωνική αντίδραση. Έτσι ο εγκλεισμός, λένε, μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία ώστε να συσφιχθούν οι σχέσεις με τους κοντινούς μας.
Αποσιώπησαν όμως ότι προ της υγειονομικής κρίσης δεν είχαν ελεύθερο χρόνο επειδή οι εργασιακές σχέσεις έγιναν απάνθρωπες. Αποσιώπησαν επίσης ότι δεν υπάρχει διάθεση για ενδοσκόπηση όταν εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες νιώθουν ανασφάλεια και φόβο για το μέλλον και ενώ πολλοί έχουν ήδη χάσει τη δουλειά τους, χωρίς σχεδόν καμία προστασία από την κυβέρνηση. Η κρίση όντως είναι ευκαιρία· για συλλογική, μαχητική απάντηση της κοινωνίας στους ολιγάρχες, που ακόμη μια φορά θέλουν να πλουτίσουν σε βάρος της.
«Δύσκολη η αισιοδοξία όταν πλήττεσαι οικονομικά»
«Το κριτήριο σχετικά με το πώς θα εκλάβει και στη συνέχεια θα διαχειριστεί ο κάθε άνθρωπος την κρίση είναι ο χαρακτήρας και η προσωπικότητά του. Παρ’ όλα αυτά, το περιβάλλον και οι συνθήκες μέσα στις οποίες βιώνει ο καθένας ένα τέτοιο κοινωνικό γεγονός αποτελούν σημαντικότατους παράγοντες που μπορούν είτε να διευκολύνουν είτε να δυσχεράνουν την αντιμετώπιση του καθενός» ανέφερε στο Documento ο σύμβουλος ψυχικής υγείας και συνθετικός ψυχοθεραπευτής Ιωάννης Νίκου. Στην τωρινή υγειονομική κρίση, επισημαίνει, «μετά τους νοσούντες και τις ιατρικά ευπαθείς ομάδες, η τρίτη σημαντικά πληττόμενη κατηγορία είναι όσοι λόγω της καραντίνας επιβαρύνονται οικονομικά».
Οι άνθρωποι αυτής της πληττόμενης κατηγορίας, «πέρα από τον φόβο, την εγρήγορση για αυτοπροστασία και την ανασφάλεια του μέλλοντος που προκαλούνται και εντείνονται από τον εγκλεισμό, βιώνουν συναισθήματα όπως θλίψη, θυμό, ανασφάλεια λόγω αβεβαιότητας στο παρόν και το μέλλον καθώς και ένα αίσθημα αδυναμίας και ματαίωσης που καλούνται να διαχειριστούν εποικοδομητικά. Οσοι καλούνται να αντιμετωπίσουν τόσο την υγειονομική όσο και την οικονομική κρίση είναι ασύγκριτα πιο δύσκολο να καταφέρουν να έρθουν σε επαφή με τον εαυτό τους και τις ψυχικές τους δυνάμεις, ώστε να “επιλέξουν” μια αισιόδοξη στάση και συμπεριφορά» τονίζει.
Επειδή «τα πάντα μπήκαν σε μια παύση αυτή την περίοδο, είναι ευκαιρία να δούμε τι δεν μας κάνει καλό πλέον και πώς θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε το μέλλον μας. Αυτή η αναγκαστική εσωστρέφεια αποτελεί ευκαιρία για να συνειδητοποιήσουμε τι πραγματικά θέλουμε να κάνουμε στη ζωή μας» μας λέει. Και αποτελεί ευκαιρία επειδή «ο ελεύθερος χρόνος προβάλλει ως απαραίτητη ανάγκη του ανθρώπου και απαιτείται διαρκώς αύξηση της διάρκειάς του».
«Γινόμαστε παρατηρητές του τρόπου ζωής μας»
Υπαίτιοι γι’ αυτό, όπως σημειώνει ο κ. Νίκου, είναι: «α) Ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας των σύγχρονων κοινωνιών σε κάθε επίπεδο και η ανάγκη πολλαπλών αλληλοσυγκρουόμενων ρόλων. β) Η εντατικοποίηση της εργασίας, οι υπερωρίες, οι άσχημες συνθήκες εργασίας. γ) Η εξειδίκευση που ενισχύει τη μονομέρεια και συρρικνώνει τις δημιουργικές ικανότητες των εργαζομένων. δ) Οι συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις της εποχής σε συνδυασμό με το χαμηλό εισόδημα οδηγούν σε δεύτερη απασχόληση ή υπερεργασία, με αποτέλεσμα να φθείρονται οι δυνάμεις του εργαζομένου και να κρίνεται αναγκαία η εξεύρεση ελεύθερου χρόνου».
Η στρεβλή διάθεση του ελεύθερου χρόνου «επιφέρει αρκετές συνέπειες, όπως ο μαρασμός του πνεύματος, η αδυναμία κριτικής – επιλεκτικής ικανότητας, η παθητικοποίηση, κατά την οποία το άτομο δέχεται άβουλα τους προτεινόμενους τρόπους εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου και η επίταση της μοναξιάς, η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας και ορθών διαπροσωπικών σχέσεων» σημειώνει.
Ετσι, καταλήγει, «οι άνθρωποι αναγκάζονται να γίνουν παρατηρητές του τρόπου ζωής που είχαν δομήσει. Αυτή η διαδικασία, που μπορεί να λαμβάνει χώρα είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, έχει αποτέλεσμα την ενεργητική αξιολόγηση των στάσεων, των συμπεριφορών και των αποτελεσμάτων αυτών. Η αναγκαστική παύση οδηγεί μέσω της εσωστρέφειας στην αυτοπαρατήρηση και την αξιολόγηση των σημαντικών αξιών του κάθε ανθρώπου».
Ευκαιρία ή σκιά του εαυτού μας;
«Ιστορικά οι κρίσεις ενδέχεται να αναδεικνύουν ευκαιρίες και στο σπίτι μπορούμε ίσως να βρούμε τον εαυτό μας. Μπορεί όμως και να τον χάσουμε. Για αρκετούς ανθρώπους αποτελεί πιθανόν ευκαιρία να αναστοχαστούν τη ζωή τους, τις επιλογές τους, τις φιλίες τους, την εργασία τους, τις σχέσεις με τον εργοδότη τους, τα προβλήματά τους και τον τρόπο επίλυσής τους» δήλωσε στο Documento ο Δημήτρης Καλτσώνης, αναπληρωτής καθηγητής Θεωρίας Κράτους και Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
«Εκατομμύρια άνθρωποι θα αναρωτηθούν, δίχως άλλο, γιατί η κυβέρνηση δεν απαγόρευσε τις απολύσεις, γιατί επέλεξε την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων εν μέσω πανδημίας, γιατί τους άφησε στο έλεος των εργοδοτών. Θα μπορούσε να ακολουθηθεί εντελώς διαφορετικό μοντέλο, να ληφθούν τέσσερα καθοριστικά μέτρα, όπως έπραξε η κατασυκοφαντημένη από τον πρόεδρο Τραμπ (και όχι μόνο) κυβέρνηση της Βενεζουέλας:
Πρώτον, απαγόρευση των απολύσεων μέχρι το τέλος του 2020.
Δεύτερον, κάλυψη των μισθών των εργαζομένων στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Τρίτον, στήριξη και χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Τέταρτον, κρατικός έλεγχος, μαζί με τα συνδικάτα, στις μεγάλες επιχειρήσεις (οι οποίες διαθέτουν ισχυρά αποθέματα), ώστε να εξασφαλιστεί ότι καταβάλλουν τους μισθούς και δεν χρησιμοποιούν την πανδημία ως πρόσχημα. Και ας μην επικαλεστεί κανείς το επιχείρημα ότι δοκιμάζονται και οι μεγάλες επιχειρήσεις» σημειώνει και συνεχίζει: «Ακόμη και όταν πτωχεύει μια μεγάλη επιχείρηση, οι επιχειρηματίες διαθέτουν αποθέματα και προσωπικές περιουσίες ικανές για να ζήσουν πλουσιοπάροχα πολλές γενιές απογόνων. Υπάρχουν τρεις άμεσες πηγές για την ανεύρεση των αναγκαίων πόρων:
Η έκτακτη φορολόγηση των μεγάλων επιχειρήσεων, των υψηλών εισοδημάτων και περιουσιών. Ειδικά το εφοπλιστικό κεφάλαιο απολαμβάνει συνταγματικά κατοχυρωμένα προνόμια και φοροαπαλλαγές (άρθρο 107). Υπάρχουν επιχειρήσεις που η κερδοφορία τους εκτινάχθηκε κατά τη δεκαετία της κρίσης. Υπάρχουν επιχειρήσεις και επιχειρηματίες που έχουν δημιουργήσει αμύθητες περιουσίες πριν από την κρίση. Ως πότε αυτή η μικρή μειοψηφία των 500 ολιγαρχών θα μένει στο απυρόβλητο;
Η παύση πληρωμών του χρέους. Είναι ηθικά απαράδεκτο να συνεχίζει ο ελληνικός λαός να καταβάλλει το χρέος στις τράπεζες της Γερμανίας και των άλλων αποδεδειγμένα ανάλγητων εταίρων της χώρας μας. Εχουμε όλα τα πολιτικά, ηθικά και νομικά επιχειρήματα με το μέρος μας για να το πράξουμε. Η πολιτική βούληση λείπει.
Επίσης θα έπρεπε, έστω και για λόγους συμβολικούς, ως ένδειξη σεβασμού στον δοκιμαζόμενο λαό, να περικοπούν τουλάχιστον στο μισό, μόνιμα, οι μισθοί των υπουργών, βουλευτών, γενικών γραμματέων των υπουργείων. Αύριο κιόλας».
Για τον ρόλο των ΜΜΕ επισημαίνει: «Τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης υποβάλλουν τη σκέψη ότι πρέπει να αποδεχτούμε παθητικά και άκριτα την επιδείνωση της ζωής μας μετά την πανδημία, ότι την κρίση που έρχεται πρέπει να την πληρώσουν και πάλι τα γνωστά υποζύγια, ότι δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Κι όμως είναι δυνατό. Αυτήν τη φορά να πληρώσουν οι έχοντες. Η κρίση να γίνει ευκαιρία για έναν ριζικό αναπροσανατολισμό.
Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Κοινωνικά μόνο μπορεί να επιβιώσει, να παραγάγει, να ζήσει, να χαρεί, να δημιουργήσει. Συλλογικά μόνο μπορεί να επιλύσει τα προβλήματά του, να αντιμετωπίσει την επίθεση στα δικαιώματά του και στο βιοτικό του επίπεδο. Συλλογικά μπορεί να ανοίξει δρόμους για ένα καλύτερο αύριο. Δεν θα γίνουμε η σκιά του εαυτού μας, όπως θα έλεγε ο Λουίς Σεπούλβεδα».
«Πλουτισμός για λίγους, καταστροφή για πολλούς»
Τα «Αναγνωστικά» της δεκαετίας του 1950 και του 1960 παρουσίαζαν ειδυλλιακές εικόνες της οικογένειας, που οι παλιοί τις θυμούνται με νοσταλγία: γονείς, παιδιά, παππούς και γιαγιά. Κατανεμημένοι και αποδεκτοί οι ρόλοι. Ολοι/ες υγιείς. Μηδαμινά προβλήματα και ανησυχίες. Κάποιοι θεωρούν ότι στο πλαίσιο της επιβεβλημένης καραντίνας ζήσαμε όπως οι άνθρωποι εκείνης της εικόνας. Και ότι έτσι μπορούμε να ζούμε και μετά το τέλος της κρίσης, αφού πια «ξαναβρήκαμε τον εαυτό μας». Ομως στις δεκαετίες της φτώχειας και της μαζικής μετανάστευσης ψεύτικη και παραπλανητική ήταν η εικόνα των «Αναγνωστικών». Και πιο πολύ παραπλανά η εικόνα που φιλοτεχνείται για τη ζωή μας «μετά το τέλος της κρίσης», δήλωσε στο Documento ο Γιώργος Τσιάκαλος, ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ.
«Η κρίση του κορονοϊού δεν περιορίζεται στον κίνδυνο να ασθενήσουμε. Είναι πολλές οι διαστάσεις της. Κάποιες τις έχουμε δει και κάποιες θα τις βιώσουμε στο άμεσο μέλλον. “Μια νέα κρίση της Covid-19: Η ενδοοικογενειακή βία αυξάνεται σε όλο τον κόσμο” τιτλοφορείται ένα άρθρο των “Times” της Νέας Υόρκης. Και σε έρευνα που έγινε στη χώρα μας μία στις πέντε γυναίκες δηλώνει ότι χειροτέρευσε η συμπεριφορά του συντρόφου της απέναντί της στη διάρκεια της καραντίνας και μία στις δώδεκα ότι κακοποιήθηκε την τελευταία εβδομάδα» σημειώνει.
Οπως εξηγεί: «Τίποτε δεν είναι απροσδόκητο. Γνωρίζουμε ότι ο εγκλεισμός πολλών ανθρώπων σε στενούς χώρους δημιουργεί εντάσεις. Κι εδώ ο κορονοϊός δεν προσβάλλει όλους/ες το ίδιο, κι ας λένε ότι δεν κάνει διακρίσεις: άλλη η “ζωή σε καραντίνα” στο σπίτι ενός πλουσίου και άλλη στο σπίτι ενός φτωχού. Με τους φτωχούς να βιώνουν και μια άλλη διάσταση της κρίσης της Covid-19: την οικονομική.
Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι/ες μπήκαν σε οικιακή καραντίνα, αλλά η ανησυχία και η απελπισία τους δεν γεννήθηκαν μόνον από τη δυσάρεστη αίσθηση του εγκλεισμού, γεννήθηκαν από την απώλεια της δουλειάς τους και την αδυναμία να ανταποκριθούν ακόμη και στις πιο βασικές ανάγκες της καθημερινότητας. Ποιον από τους παλιούς εαυτούς τους θα βρουν μετά το τέλος της καραντίνας;» αναρωτιέται και συνεχίζει:
«Η Τράπεζα της Ελλάδος ανακοίνωσε τις προβλέψεις της για το μέλλον της οικονομίας: 4% έως 8% θα είναι η μείωση του ΑΕΠ. Το ΔΝΤ την ανεβάζει στο 10%. Πέρυσι είχαμε αύξηση 1,9%, συνεπώς με τις μειώσεις που αναμένονται θα βρεθούμε εκεί όπου ήμασταν πριν από μερικά χρόνια. Στα χρόνια της “ανθρωπιστικής κρίσης”. Ποιον εαυτό τους θα ξαναβρούν οι εργαζόμενοι/ες;
Εχουν δίκιο αυτοί που λένε ότι οι κρίσεις αποτελούν ευκαιρία για κάποιους και κίνδυνο για άλλους. Εννοώντας πλουτισμό για κάποιους λίγους και φτώχεια και καταστροφή για πάρα πολλούς άλλους. Οι ίδιοι λένε επίσης ότι η κατηγορία στην οποία θα βρεθεί ο καθένας εξαρτάται από την προσωπική ικανότητά του να εκμεταλλευτεί την κρίση ως ευκαιρία. Η μοίρα των άλλων είναι αποτέλεσμα δήθεν της ανικανότητάς τους και όχι ενός συστήματος ανισότητας και κοινωνικής αδικίας.
Ετσι και σήμερα: από το άτομο εξαρτάται δήθεν αν θα βγει ευτυχισμένο από την κρίση εκμεταλλευόμενο την ευκαιρία που του δίνει το αντάμωμα με τον χαμένο εαυτό του. Ή αν θα καταλήξει στη μιζέρια.
Κι αυτά λέγονται ενώ κατά κοινή παραδοχή η σημερινή κρίση απέδειξε την απόλυτη αναγκαιότητα μιας στο έπακρο αλληλέγγυας κοινωνίας για την αντιμετώπιση των κινδύνων που απειλούν την ανθρωπότητα. Θα χρειαστούν αγώνες για να μετατραπεί αυτή η γνώση σε πολιτική πράξη» καταλήγει.
