Μια από τις πιο ακραίες ιστορίες επιβίωσης μάς ξαναθύμισε η ταινία που προβάλλεται στο Netflix για το «θαύμα» ή την «τραγωδία» των Ανδεων που συνταράσσει την παγκόσμια κοινότητα εδώ και 50 χρόνια.
Πώς απεικονίζει κάποιος το αδιανόητo; Πώς πραγματεύεται μια «μη ανθρώπινη» εμπειρία κάτω από τις πιο αδυσώπητες συνθήκες επιβίωσης; Πώς μιλάει για τη μεταφυσική μιας αναγκαστικής ιεροσυλίας; Εδώ και πάνω από 50 χρόνια πολλοί προσπάθησαν να δώσουν τη δική τους εκδοχή για την αεροπορική τραγωδία της ουρουγουανικής πτήσης τσάρτερ 571 με τους δεκαέξι επιζήσαντες (από τους 45 που επιβιβάστηκαν) από το πολικό ψύχος, το μεγάλο υψόμετρο, την απελπισία και τον θάνατο. Και για το νοσηρό κόστος της επιβίωσής τους επί εβδομήντα δύο μέρες στην παγωμένη έρημο, όταν το αεροπλάνο που τους μετέφερε από το Μοντεβιδέο στο Σαντιάγο της Χιλής για έναν αγώνα ράγκμπι προσέκρουσε στις χιονισμένες κορυφές των Ανδεων. Εκεί όπου δεν ζει και δεν φυτρώνει τίποτε.
Με συνεργασία επιζησάντων
Η νέα ταινία «Η κοινωνία του χιονιού» (Society of the snow) του σκηνοθέτη Χουάν Αντόνιο Μπαγιόνα, που προβάλλεται στο Netflix και είναι βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο του Πάμπλο Βιέρσι (2008), αναβιώνει την τραγική ιστορία με διαφορετικό τρόπο από τη χολιγουντιανή εκδοχή της ταινίας «Alive» («Οι επιζήσαντες») του Φρανκ Μάρσαλ το 1993 με τον Ιθαν Χοκ. Εδώ οι ηθοποιοί μιλούν στη μητρική γλώσσα του δράματος, είναι Νοτιοαμερικανοί, μέρη της ταινίας γυρίστηκαν στις αληθινές τοποθεσίες και για πρώτη φορά οι ίδιοι οι επιζήσαντες συνεργάστηκαν με την παραγωγή δίνοντας την έμπρακτη συγκατάθεσή τους στην ταινία.
Αλλά κυρίως ο Μπαγιόνα (γνωστός από άλλες ταινίες καταστροφής, όπως το «Τhe impossible» για το φονικό τσουνάμι στην Ταϊλάνδη το 2004) επέλεξε να μην επενδύσει μονάχα στον τρόμο αλλά να μπολιάσει με ανθρωπιά την καταστροφή. Επιλέγοντας για αφηγητή της ταινίας τον Νούμα Τουρκάτι, που ήταν ο τελευταίος που έχασε τη ζωή του λίγο προτού διασωθούν οι φίλοι του, ο σκηνοθέτης παρουσιάζει την ιστορία ολιστικά, τιμώντας και εκείνους που δεν επέζησαν.
Ο ζωντανός εφιάλτης
Η σκηνή της πρόσκρουσης του αεροπλάνου στις ψηλότερες βουνοκορφές της Νότιας Αμερικής εξαιτίας της σφοδρής κακοκαιρίας και των μοιραίων λαθών του πιλότου είναι θεαματικά οδυνηρή στην ταινία του Μπαγιόνα. Μια μετωπική που κόβει το αεροπλάνο στα δύο και τη ζωή των επιβατών στο πριν και το μετά. Και μια οδύσσεια που ξεκινάει χωρίς έλεος για κανέναν, ούτε για τους πεθαμένους ούτε για τους ζωντανούς.
Ξέρουμε από μαρτυρίες, συνεντεύξεις, βιβλία και ντοκιμαντέρ ότι πολλοί από τους επιβάτες που δεν πέθαναν ακαριαία κατά την πρόσκρουση έδωσαν την άδεια, αν πεθάνουν, να καταναλωθεί το σώμα τους από τους υπόλοιπους προκειμένου να κρατηθούν στη ζωή. Δεν πρόλαβαν όλοι να δώσουν την άδειά τους ούτε όλοι δέχτηκαν αυτή την εξωπραγματική συγκατάθεση με τον ίδιο τρόπο. Η διαδικασία μέσα από την οποία οι επιζήσαντες οδηγήθηκαν στην απόφαση να τραφούν με κομμάτια από τις παγωμένες σάρκες των συντρόφων, των φίλων ή των συγγενών τους δεν μπορεί να εξηγηθεί ούτε εν συνόλω ούτε κατά περίπτωση. Στην ταινία αλλά και στην πραγματικότητα τα σώματα τεμαχίζονται χωρίς να ξέρει κανείς σε ποιον ανήκουν. Οι νεκροί έχουν καλυμμένα πρόσωπα, κανείς δεν ξέρει ποιος ήταν ο πρώτος, ο δεύτερος, ο τρίτος. Μόνο ο χρόνος της απόφασης μπορεί να εξηγηθεί με κάποια ψήγματα βιολογικής λογικής. Και η πράξη που απορρέει από την πλήρωσή του υλοποιείται με την απελπισία του ανθρώπου που δεν μπορεί να αντέξει πια ούτε την ανθρωπιά του. Οταν δεν έχει μείνει πια ούτε ίχνος τροφής, όταν τα καθίσματα στο κουφάρι του αεροπλάνου έχουν γδαρθεί και τα αφρολέξ τους έχουν φαγωθεί, όταν δεν βρίσκουν πια υπολείμματα ούτε από τα δερμάτινα λουριά των αποσκευών για να ξεσκίσουν με τα δόντια τους. Οταν δεν έχει μείνει πια καμιά ελπίδα.
Ο Νούμα όμως εξακολουθεί να αρνείται την ανθρώπινη σάρκα. Οταν πεθαίνει από ένα τραύμα που επιμολύνθηκε έχει καταναλώσει την ελάχιστη δυνατή ανθρώπινη σάρκα και είναι σχεδόν εξαϋλωμένος. Κι άλλοι δεν αντέχουν. Γιατί άλλο να το σκεφτείς, άλλο να το αποδεχτείς και άλλο να εκτελέσεις την απόφαση. Ακόμη κι αν το ένστικτο σε εξωθεί βίαια να το κάνεις. Ακόμη κι αν μόλις άκουσες από ένα μικρό τρανζιστοράκι ότι τα σωστικά συνεργεία έπαψαν να αναζητούν επιζώντες. Ακόμη κι αν σε έχει ξεχάσει ο Θεός.
Η φρίκη της αποκάλυψης
Υστερα από δύο μήνες και έχοντας επιβιώσει από μια δεύτερη τρομακτική χιονοθύελλα διαρκείας, δύο από τους επιζήσαντες, ο 72άχρονος σήμερα Ρομπέρτο Κανέσα και ο συνομήλικός του Νάντο Παράδο, φεύγουν για να βρουν σωτηρία από τον ζωντανό εφιάλτη. Χωρίς εξοπλισμό, χωρίς πείρα, κατάμονοι μες στη φονική ομορφιά της λευκής φύσης. Υστερα από δέκα μέρες αδιανόητων κινδύνων και κακουχιών συναντούν τον πρώτο άνθρωπο. Μόλις εκπέμπεται το σήμα ότι ζουν, ο ένας απ’ τους δύο βγάζει από τον σάκο του το ανθρώπινο απομεινάρι που τον κράτησε ζωντανό και το θάβει. Τώρα δεν είναι πλέον τροφή. Η διάρρηξη του κώδικα που κρατάει όρθιο τον κόσμο αποκαθίσταται. Ισως όχι για την κοινωνία που σοκάρεται με την αποκάλυψη ότι βρέθηκαν μισοφαγωμένα ανθρώπινα μέλη στο σημείο του δυστυχήματος. Μετά τη δημοσιοποίηση της αλήθειας οι επιζήσαντες παίρνουν τον λόγο. Και τον έχουν μέχρι σήμερα.
Ο Κώστας Βαξεβάνης και οι πρωταγωνιστές της τραγωδίας
Σταχυολογήσαμε σημεία της συγκλονιστικής παλαιότερης συνέντευξης του Κώστα Βαξεβάνη, αρκετά χρόνια πριν, με τα πραγματικά πρόσωπα μιας από τις πιο τραγικές και μακάβριες ιστορίες επιβίωσης. Ή, όπως σημειώνει ο ίδιος εισαγωγικά: «Γι’ αυτούς που πιστεύουν πως ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ον, που σκέφτεται, δημιουργεί, οδηγεί αυτοκίνητο, ακούει μουσική, φροντίζει για τον ευδαιμονισμό του ή παρεκτρέπεται έστω, λόγω ιστορικών και προσωπικών συγκυριών –και όλα αυτά νομοτελειακά– υπάρχει η ιστορία 16 ανθρώπων. Είναι οι επιζήσαντες».
Ο Νάντο Παράδο, επιτυχημένος σήμερα παραγωγός της τηλεόρασης και του κινηματογράφου, περπάτησε τότε μέσα στο χιόνι των Ανδεων για να βρει βοήθεια. «Να ξέρεις, φίλε μου, πως εσύ, όπως κι εγώ, όπως και αυτοί που θα διαβάσουν τις γραμμές που θα γράψεις, όσο κι αν θέλουν να κάνουν το αντίθετο, θα κάνουν ακριβώς το ίδιο. Δεν έχει σημασία πόσο τραγικό φαίνεται. Είναι απλώς επιβίωση. Ξέρω. Εσύ όχι…» είχε εξομολογηθεί.
Ο Παράδο έφερε ξανά στον νου του τη σκηνή λίγο πριν πέσει σε κώμα μετά το ατύχημα: «Θυμάμαι το αεροπλάνο να σέρνεται με την κοιλιά. Εναν άσχημο μεταλλικό θόρυβο και ξαφνικά το αεροπλάνο να ανοίγει πάνω από μένα. Ανοιξε γρήγορα, σαν ένα κομμάτι χαρτί, και μετά όλα έγιναν σκοτάδι για μένα».
Ο Εντουάρντο Στράουτς, φημισμένος αρχιτέκτονας σήμερα, άκουσε σ’ ένα μικρό ραδιοφωνάκι που είχαν στο αεροπλάνο το μοιραίο. «Εψαχνα κάποιον σταθμό εναγωνίως για να ακούσω ότι μας είχαν εντοπίσει κι άκουσα αυτό που δεν ήθελα. Είπαν στις ειδήσεις πως οι έρευνες είχαν σταματήσει. Αισθανθήκαμε μόνοι. Δεν είχαμε καν να φάμε. Μόνο βγάζαμε το αλουμίνιο από τα καθίσματα και βάζαμε πάνω του χιόνι για να λιώσει να πιούμε νερό. Αφόρητο κρύο και πείνα».
Ο Αντόνιο Βιζιντίν όταν μιλούσε για τις ώρες του «μισού θανάτου» στις Ανδεις ήταν πολύ περιγραφικός: «Επειτα από μερικές μέρες αρχίζεις να μην αισθάνεσαι το κρύο. Και έπειτα από κάποιες μέρες η πείνα δεν είναι τόσο επώδυνη. Είναι επώδυνη η δίψα αλλά όχι η πείνα. Η πείνα είναι περισσότερο νοητική παρά σωματική. Συνηθίζεις να πεινάς και να μην τρως. Υπάρχει επίσης διαφορά μεταξύ φυσικών και πνευματικών πόνων. Η απουσία, αυτό που αισθάνεσαι όταν σου λείπουν οι δικοί σου».
Ο Ρομπέρτο Κανέσα, νεαρός φοιτητής Ιατρικής τότε και σήμερα διάσημος γιατρός της Ουρουγουάης, ο οποίος διεκδίκησε μάλιστα ανεπιτυχώς να γίνει πρόεδρος της Δημοκρατίας, είναι η δεύτερη ηρωική μορφή που διέσχισε τις παγωμένες Ανδεις ως τη σωτηρία. «Οταν αντιμετωπίζεις τα όριά σου, όταν λες “θα πεθάνω την επόμενη ώρα, την επόμενη μέρα”, τότε αντιλαμβάνεσαι πως τα όριά σου φτάνουν πιο μακριά απ’ όσο νομίζεις. Και σ’ αυτήν τη διαφορετική κοινωνία που ξαφνικά ζεις με την πολλή απελπισία μια τεράστια εικόνα του Θεού εμφανίζεται μπροστά στα μάτια σου. Και δεν είναι ο Θεός που σε κοιτάει και λέει “δεν συμπεριφέρεσαι καλά, είσαι κακός άνθρωπος”. Δεν είναι ο Θεός με γενειάδα. Είναι ένας θεός όπως εσύ. Και εσύ λες “αδερφέ, βοήθα με”. Αυτός είναι ο θεός που φτιάξαμε στις Ανδεις».
Για την απόφαση της ανθρωποφαγίας και πώς γεννήθηκε στο μυαλό τους λέει ως γνώστης της ανθρώπινης φυσιολογίας: «Ως φοιτητής Ιατρικής ήξερα πως το ανθρώπινο κρέας έχει πρωτεΐνες, λίπος, γλυκογόνα και άμυλο. Μελετούσα τον μεταβολισμό. Ηξερα πως με αυτήν τη διατροφή μπορούσαμε να επιβιώσουμε. Τεχνικά ήταν σωστό, αλλά έπρεπε να βρω κάτι στο μυαλό μου για να φτάσω σε αυτό το βήμα. Και το βρήκα. Είπα: “Κανέσα, αν ήσουν εσύ νεΙσπανού κρός, δεν θα ήθελες να σε φάνε οι φίλοι σου για να σωθούν;”».
Ο Παράδο εξομολογήθηκε για τη μοιραία απόφαση: «Θα το έκανες, φίλε μου. Να είσαι σίγουρος. Ούτε εγώ είχα σκοπό να το κάνω. Ενα βράδυ ήμουν ξαπλωμένος στο πάτωμα, εντελώς σκοτάδι, δεν υπήρχε φως, και μπορούσα να αισθανθώ το πρόσωπο του Φίτο. Ηταν 17 χρόνων. Με βλέπετε τώρα, τότε ήμουν 20 χρόνων. Ηταν 17 και ένιωθα την ανάσα του εδώ και τον ρώτησα: “Είσαι ξύπνος, Καρλίτο;”. Είπε: “Ναι, τι θέλεις;”. “Πεινάω” είπα. “Και;”. “Θα πεθάνουμε, πρέπει να φάμε κάτι” και μου είπε: “Σκέφτομαι το ίδιο πράγμα που σκέφτεσαι και εσύ”».
