Με τον επιμερισμό των ποινών έπεσε η αυλαία της πολύκροτης δίκης για τη Χρυσή Αυγή.
Στα απόνερά της, πρωτοσέλιδα εφημερίδων και ο νέος Ποινικός Κώδικας πυροδότησαν μια σφοδρή αντιπαράθεση μεταξύ ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ. Είναι πάντως κρίμα που αυτή η δίκη δεν στάθηκε αφορμή για έναν ουσιαστικό δημόσιο διάλογο για το πώς κατασκευάζεται ένας ναζιστής και πώς στη συνέχεια εποφθαλμιά την άνοδό του στην εξουσία ακολουθώντας την ύπαρξη μιας διπλής δομής – αφενός του κοινοβουλευτικού κόμματος, αφετέρου της παραστρατιωτικής οργάνωσης.
Οσοι επίσης τη συνέκριναν με τη δίκη της Νυρεμβέργης μάλλον αγνοούν τη δίκη του Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ. Γιατί μπορεί στη Νυρεμβέργη να καταδικάστηκαν τα πρωτοκλασάτα στελέχη του ναζιστικού κόμματος, αλλά στην πόλη του Ισραήλ τέθηκαν τα βασικά ζητήματα της υπακοής στην κρατική νομιμότητα και κατά πόσο αυτή αντιστρατεύεται την ελεύθερη βούληση και την ηθική υπόσταση του ατόμου. Να θυμίσουμε ότι ο Αϊχμαν θεωρήθηκε ο κύριος υπεύθυνος της εξόντωσης των Εβραίων. Μετά τη λήξη του πολέμου κατέφυγε στην Αργεντινή, όπου οι μυστικές υπηρεσίες της Μοσάντ κατάφεραν να τον εντοπίσουν.
Οι συνήγοροι υπεράσπισης των μελών της ΧΑ, ειδικά του Ρουπακιά, πιθανόν να μην έχουν διαβάσει όσα είπε στη δίκη του η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Αρεντ. Αν το είχαν κάνει, δεν θα χρησιμοποιούσαν τις αστείες δικαιολογίες των κατηγορουμένων για την αναγνώριση ελαφρυντικών, ότι είναι ευσεβείς χριστιανοί, φιλόζωοι και αισθηματίες. Θα επικαλούνταν τη θεωρία της Αρεντ περί κοινοτοπίας του κακού, ότι δηλαδή οποιοσδήποτε κανονικός άνθρωπος σε μη φυσιολογικές συνθήκες μπορεί να προβεί σε αποτρόπαιες πράξεις επειδή απλώς εκτελεί εντολές ανωτέρων. Η καταναγκαστική ναζιστική μηχανή μετέτρεψε τον Αϊχμαν σε θανατηφόρο γρανάζι, αφαιρώντας του τη σκέψη και την ικανότητα να διακρίνει το καλό από το κακό. Κάτι τέτοιο φυσικά ούτε τον αθωώνει ούτε τον απαλλάσσει από τις ευθύνες του. Ο φασισμός και ο ναζισμός γοήτευσαν εκατομμύρια ανθρώπους επειδή υποσχέθηκαν την κατασκευή ενός καινούργιου κόσμου που θα αρνείται την καντιανή προτροπή «να τολμάς να χρησιμοποιείς το μυαλό σου». Κάπως έτσι ο ναζιστής προτιμώντας τη δράση για τη δράση φτάνει κατευθείαν στα όπλα και τα μαχαίρια. Αν για τον καπιταλισμό η ανθρώπινη ζωή μετριέται μόνο με αριθμούς και κέρδη, στις ολοκληρωτικές ιδεολογίες η ανθρώπινη ζωή δεν έχει καμία τιμή.
Η Ιστορία επομένως προσφέρει πλούσιο υλικό που όφειλαν να γνωρίζουν τα ελληνικά κόμματα. Οταν ο Μιχαλολιάκος μιλούσε για «Βουλή της Βαϊμάρης. Μετά τη Βαϊμάρη ξέρετε τι ακολούθησε…» κάποιοι θα έπρεπε να ανησυχήσουν και να λάβουν από νωρίς τα μέτρα τους. Σύμφωνα με τον Ουμπέρτο Εκο, ο οποίος περιέγραψε διεξοδικά τα χαρακτηριστικά του, ο φασισμός στρέφεται κατά των διεφθαρμένων κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων. Μια από τις πρώτες φράσεις του Μουσολίνι στο ιταλικό κοινοβούλιο ήταν η εξής: «Μπορώ να μετατρέψω αυτό το βουβό και καταθλιπτικό μέρος σε στρατόπεδο».
Η κοινοτοπία λοιπόν του κακού αποδείχτηκε προφητική. Η Χρυσή Αυγή καταδικάστηκε, αλλά το δηλητήριό της θα παραμένει όσο υπάρχουν εκείνοι που χωρίς τον έλεγχο της συνείδησης πιστεύουν ότι μετανάστες, αδύναμοι και διαφορετικοί πρέπει να εξολοθρευτούν ως περιττοί με την ίδια βία που ασκεί ο τεχνίτης στο υλικό του.
H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης
