HotDoc.History: Αλγερία – Οι αδιάλλακτοι «Μαυροπόδαροι»

Les Pieds-Noirs («Οι Μαυροπόδαροι») ήταν το παρατσούκλι των Γάλλων εποίκων που ζούσαν στα γαλλικά διαμερίσματα της Αλγερίας μεταξύ 1830-1962 και ήταν μη μουσουλμάνοι Ευρωπαίοι καθώς και σεφαραδίτες Εβραίοι. Το 1960 ο Φρανσουά Μοριάκ (François Mauriac) χρησιμοποιεί αυτή την έκφραση σε μία στήλη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «L’ Express», ενώ τον Σεπτέμβριο του 1961 στο «La Remède Deux Mondes» δημοσίευσε μία μελέτη με τίτλο «Les Pieds-Noirs». Η παρουσία των Γάλλων εποίκων στην Αλγερία από τον 19ο αιώνα με τον εκτεταμένο εποικισμό τριών εκατομμυρίων Γάλλων δυσαρεστημένων από την πολιτική κατάσταση στη μητρόπολη, προερχόμενοι κυρίως από τη μεσαία τάξη, υπήρξε βίαιη, εκπατρίζοντας ένα μεγάλο μέρος του γηγενούς πληθυσμού στην παράκτια περιοχή της χώρας. Δημιουργώντας ένα ημιφεουδαρχικό καθεστώς, εδραιώνουν την παρουσία τους ως η άρχουσα ελίτ και υιοθετούν αντιδραστική στάση απέναντι σε οποιαδήποτε προσπάθεια μεταρρυθμιστικής (διοικητικής ή πολιτικής) παρέμβασης της μητρόπολης υπέρ του γηγενούς πληθυσμού.

Τέτοιες προσπάθειες έγιναν κατά τη διάρκεια της γαλλικής αποικιοκρατίας στην Αλγερία. Παραδείγματα είναι οι μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις του Ναπολέοντα Γ΄ υπέρ του γηγενούς πληθυσμού, το Σχέδιο Κλεμανσό (Clemenceau) για χορήγηση γαλλικής ιθαγένειας σε μέλη των αλγερινών ελίτ ως αναγνώριση για τη συμμετοχή τους στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ή το νομοσχέδιο Μπλουμ-Βιολέτ (Blum-Viollette) της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου (1936) για χορήγηση γαλλικής ιθαγένειας σε 30.000 Αλγερινούς. Οι Γάλλοι έποικοι στην Αλγερία δημιουργούν τοπικές δομές εξουσίας που ασκούν μεγάλη επιρροή και πίεση στις πολιτικές αποφάσεις οι οποίες λαμβάνονται στη μητρόπολη και αφορούν στις αποικίες και στα διαμορφωμένα συμφέροντά τους. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 95% των Γάλλων εποίκων υποστήριξε και συντάχτηκε με την ιδεολογία του πετενισμού.

O πετενισμός (pétainisme) περιγράφεται ως η ιδεολογία του καθεστώτος του Βισί (Vichy), του οποίου εμβληματική προσωπικότητα υπήρξε ο αρχιστράτηγος Ανρί Φιλίπ Πετέν (Henri Philippe Pétain) και η αμφιλεγόμενη πολιτική του, λόγω της συνθηκολόγησής του με τη ναζιστική Γερμανία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο όρος πετενισμός γίνεται συνώνυμος του φασισμού και περικλείει την πολιτική νοοτροπία και ιδεολογία του Πετέν περί πατρίδας, οικογένειας και εργασίας, υιοθετώντας ρατσιστικές θέσεις περί υπεροχής των Pieds-Noirs, που υλοποιήθηκαν με λήψη μέτρων κατά των Εβραίων, αλλά και άλλων αντιφρονούντων, με την κατάργηση του διατάγματος Κρεμιό (Crémieux) (1870), τις πολιτικές διώξεις, τη δήμευση και κατάσχεση περιουσιών, τη δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης και τον εξαναγκασμό σε καταναγκαστική εργασία.

Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Η αξιοσημείωτη εξαίρεση

Από το 1945 και με τη νίκη των συμμαχικών δυνάμεων, η αδιαλλαξία των Γάλλων εποίκων προς οποιαδήποτε πολιτική της μητρόπολης που μπορεί να υπονοούσε ανεξαρτησία ή έστω αυτονόμηση της Αλγερίας οδήγησε σε αιματηρές συμπλοκές με την αλγερινή κοινότητα. Στο πλευρό των εποίκων συντάχθηκαν υποστηρικτές του Ντε Γκολ, με αξιοσημείωτη την αποστασιοποίηση του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος στην όλη διένεξη. Προασπίζοντας σθεναρά τα πάγια πολιτικά και οικονομικά τους συμφέροντα, τα οποία βάσιζαν πάνω σε θεωρίες αποικιακής ανωτερότητας, οι Pieds-Noirs υπήρξαν καθοριστικός παράγοντας στην εξέλιξη του Αλγερινού πολέμου. Μετά την ανεξαρτησία της Αλγερίας, από τους περίπου 1.050.000 Pieds – Noirs που υπολογίζεται ότι κατοικούσαν στην Αλγερία, περίπου 800.000-850.000 επέστρεψαν στη Γαλλία, ενώ περίπου 200.000 επέλεξαν να παραμείνουν στην αφρικανική χώρα.

Περίπου 800.000-850.000 από τους 1.050.000 εποίκους αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στη Γαλλία μετά την ανεξαρτησία της Αλγερίας. Πρόσφυγες στο λιμάνι του Οράν

Όταν ο στρατηγός Σαρλ Ντε Γκολ διακόπτει στις 15 Μαΐου 1958 τη σιωπή του από το πολιτικό προσκήνιο από το 1946 και διατείνεται ότι είναι «έτοιμος να αναλάβω τις εξουσίες της Δημοκρατίας», γνωρίζει, σύμφωνα με κάποιους αναλυτές και ιστορικούς, ότι η ανάληψη της εξουσίας θα έδινε και ένα οριστικό τέλος στο Αλγερινό ζήτημα, το οποίο εξελισσόταν σε μείζον πρόβλημα για το γαλλικό κράτος. Η επιστροφή του ωστόσο στην πολιτική σκηνή θα αποδειχθεί μία «παρεξήγηση» για αυτούς που θεωρούσαν ότι θα διατηρούσε τη γαλλική παρουσία στην Αλγερία. Εκμεταλλευόμενος το κύρος, όπως θα παραδεχτεί στην αυτοβιογραφία του, καθησύχασε και «έθρεψε ελπίδες», κυρίως στο στράτευμα που τον υποστήριζε και του οποίου την υπακοή στην πολιτική ηγεσία ήθελε να αποκαταστήσει. 

Το πραξικόπημα του 1958 και η αμφιταλάντευση του Ντε Γκολ. Η Δημοκρατία σε παγίδα

To στρατιωτικό πραξικόπημα της 13ης Μαΐου 1958 στην Αλγερία ουσιαστικά έριξε από τα δεξιά την κυβέρνηση του Γκι Μολέ (με την αγαστή συνεργασία βιομηχάνων και χρηματιστών) και τον έφερε στην εξουσία. Η Κεντρική Επιτροπή «Κοινής Σωτηρίας» του Αλγερίου (σε ολόκληρη τη χώρα ξεφυτρώνουν τέτοιες Επιτροπές «Κοινής Σωτηρίας») αποτελέστηκε από ακροδεξιούς στρατιωτικούς και πολιτικούς αποίκους. Σύντομα το μεγαλύτερο τμήμα του στρατεύματος περνά στο πλευρό των πραξικοπηματιών, που απαιτούν μία «γαλλική Αλγερία».

Το πραξικόπημα πετυχαίνει πλήρως στην Αλγερία, και ο λόγος είναι τώρα στο Παρίσι. Στις 13 Μαΐου, όταν εκδηλώνεται το πραξικόπημα στην Αλγερία και πραγματοποιούνται ολιγάριθμες φασιστικές διαδηλώσεις στο Παρίσι, σχηματίζεται η κυβέρνηση Φλεμλέν. Το Γαλλικό ΚΚ απέχει της ψηφοφορίας καταδικάζοντας τη στάση της νέας κυβέρνησης όσον αφορά τη συνέχιση του πολέμου στην Αλγερία. Η κυβέρνηση Φλεμλέν όχι μόνο είναι ανίκανη να αντιμετωπίσει το πραξικόπημα αλλά είναι και μέσα στη συνωμοσία. Σκοπός της είναι να εμποδίσει κάθε εκδήλωση της εργατικής τάξης στη Γαλλία που θα μπορούσε ίσως την τελευταία στιγμή να ξεσηκωθεί και να ανατρέψει το όλο σχέδιο. 

Και οι Αλγερινοί διαδηλώνουν εναντίον του Ντε Γκολ κατά την επίσκεψή του στις 11 Δεκεμβρίου 1960 καθώς δεν συμβιβάζονται με τίποτα λιγότερο από ανεξαρτησία

Στις 14 Μαΐου ο Φλεμλέν απαγορεύει την αντιφασιστική συγκέντρωση του Χειμερινού Ιπποδρομίου και το ΚΚΓ δέχεται την απαγόρευση, στέλνοντας επιτρόπους του να διαλύσουν τα συγκεντρωμένα πλήθη, για να μην εμποδίσει την κυβέρνηση να αντιμετωπίσει το φασιστικό πραξικόπημα. Την επόμενη ημέρα εμφανίζεται για πρώτη φορά ο Ντε Γκολ με μια διακήρυξη που ενθαρρύνει το πραξικόπημα. Η αριστερά ζητάει από τους οπαδούς της να πολλαπλασιάσουν τις διαμαρτυρίες προς τον πρόεδρο της Δημοκρατίας για τη σωτηρία της Δημοκρατίας. Αυτός ο πρόεδρος Κοτί θα προσφέρει τη θέση του στον Ντε Γκολ ύστερα από λίγες ημέρες. Την ίδια ημέρα η κυβέρνηση Φλεμλέν ζητάει από τη βουλή να κηρυχθεί «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» και όλοι, συμπεριλαμβανομένων των κομμουνιστών, ψηφίζουν υπέρ. Τα μέτρα αυτά θα εφαρμοστούν τις επόμενες ημέρες μόνο εναντίον των αντιφασιστικών εκδηλώσεων και ποτέ κατά των πραξικοπηματιών.

Στις 20 του μήνα η βουλή, συμπεριλαμβανομένων πάλι των σοσιαλιστών – κομμουνιστών, ψηφίζει τις ίδιες εξουσίες για την Αλγερία και ο πρωθυπουργός Φλεμλέν δίνει εντολή στον στρατηγό Σαλάν να τις εφαρμόσει στην Αλγερία. Στις 25 του μήνα, οι πραξικοπηματίες καταλαμβάνουν την Κορσική. Το ΚΚΓ και ο επικεφαλής του Ζακ Ντικλό, αλλά και η Αριστερά, διαμαρτύρονται ότι η κυβέρνηση Φλεμλέν δεν ενεργεί γρήγορα, ενώ ο Ντε Γκολ, στις 27 του μήνα έχει επαφές με μέλη της κυβέρνησης. Την ίδια ημέρα ο Σαλάν, αδιαφορώντας για την κυβέρνηση, ονομάζει τον συνταγματάρχη Τομαζό διοικητή της Κορσικής.

Αριστερά: Ο Σαρλ Ντε Γκολ στις 15 Μαΐου 1958 δηλώνει έτοιμος να αναλάβει τις εξουσίες της Δημοκρατίας. Δημιουργεί ελπίδες για «γαλλική Αλγερία» χωρίς να έχει δεσμευτεί ουσιαστικά. Δεξιά: Το πραξικόπημα της 13ης Μαΐου πετυχαίνει πλήρως στην Αλγερία. Η εφημερίδα «L΄Humanite» σημαίνει συναγερμό και δηλώνει ότι το Γαλλικό ΚΚ θα απέχει της ψηφοφορίας για την κυβέρνηση Φλεμλέν

Αρχίζουν να καταλαβαίνουν τώρα την παγίδα στην οποία έχουν πέσει όλοι, αλλά τώρα είναι πλέον αργά. Στις 31 Μαΐου, υπό την απειλή ότι το πραξικόπημα προελαύνει πλέον στο εσωτερικό της Γαλλίας, ρίχνοντας τη χώρα στα χέρια της ακροδεξιάς, το κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ του σωτήρα-βοναπάρτη Ντε Γκολ. Τελικά ο Ντε Γκολ έρχεται στην εξουσία υποστηριζόμενος από τους πραξικοπηματίες αποίκους της Αλγερίας. Η επιτυχία του πραξικοπήματος και η άνοδός του έδειχναν ότι κάτι σοβαρό δεν πήγαινε καλά στη Γαλλία. Η χώρα κινδύνευε να βρεθεί υπό ένα ολοκληρωτικό καθεστώς με μανδύα κοινοβουλευτισμού, αλλά στην ουσία να είναι δικτατορία ενός προσώπου, υποστηριζόμενου από το μεγάλο βιομηχανικό και τραπεζικό κεφάλαιο, τον οποίο ωστόσο υποστήριζε και ο γαλλικός λαός στην πλειοψηφία του, ευχαριστημένος με τον στρατηγό του που τον έσωσε από τον φασισμό αλλά και από την εκφυλισμένη Τέταρτη Δημοκρατία.

Τον Ιούνιο – Ιούλιο ο νέος πρόεδρος επισκέπτεται την Αλγερία. Φαίνεται ότι δέχεται τη θέση του «αναπόσπαστου τμήματος της Γαλλίας». Έλπιζε ότι οι κάλπες της 28ης Σεπτεμβρίου, όπως αναφέρεται και παρακάτω, θα έβγαζαν ευνοϊκό αποτέλεσμα, όπως και έβγαλαν υπέρ της παραμονής των Γάλλων στην Αλγερία, και η συζήτηση με τους εκλεγμένους για το μέλλον της Αλγερίας θα οδηγούσε το FLN στο να αναγκαστεί να εγκαταλείψει τον αγώνα μπροστά στις επιτυχίες των εκλεγμένων. Ωστόσο κάλεσε τους εκπροσώπους του FLN να έρθουν στο Παρίσι για διαπραγματεύσεις, σε μία τέτοια κυριαρχική λογική φυσικά. Η ουσία δεν άλλαζε και πολύ εφόσον καμία υπόσχεση για ανεξαρτησία δεν δινόταν. Ωστόσο ακόμα κι αυτές οι μετριοπαθείς κινήσεις του στρατηγού θα θεωρηθούν ως «παρέκκλιση» από ένα μεγάλο τμήμα του στρατού. 

Οι αποφάσεις του και η συνταγματική αλλαγή στη συνέχεια θα θεωρηθούν προδοσία από ένα μέρος του γαλλικού στρατού, αλλά και για τους ίδιους τους Γάλλους εποίκους της Αλγερίας που έβλεπαν στο πρόσωπό του τον συνεχιστή των αποικιοκρατικών τους συμφερόντων. Σε αντίθεση με την πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική του Ντε Γκολ, οι στρατιωτικοί που είχαν εμπλακεί στους πρόσφατους αποικιακούς πολέμους στους οποίους είχαν ηττηθεί απαιτούσαν την παραμονή της Αλγερίας υπό γαλλικό έλεγχο για την αποτροπή περαιτέρω «ταπείνωσης». Ωστόσο συγκρίνοντας με τον μεταπολεμικό γκολισμό τις πολιτικές πρακτικές και την ιδεολογία που κυριάρχησε στη Γαλλία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, θα περίμενε κανείς ότι οι αποφάσεις του Ντε Γκολ σχετικά με την Αλγερία να συνάδουν με αυτές που ήθελαν την τελευταία να είναι αποικία της μητρόπολης, και με κάθε ιδέα περί αυτονόμησης να θεωρείται αδιανόητη.

Οι ακροδεξιοί στρατηγοί Εντμόν Ζουό, Ζακ Μασί, Ραούλ Σαλάν και Μορίς Σαλ δηλώνουν την ανυπακοή τους στην πολιτική του Ντε Γκολ στις 23 Απριλίου 1961

Ηττες στις αποικίες και το Σουέζ. Προσγείωση στον ρεαλισμό

Για τον Ντε Γκολ όμως που αναλαμβάνει τα ηνία της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας, οι πολιτικές προτεραιότητες αλλάζουν λόγω των διεθνών πολιτικών εξελίξεων, αλλά και λόγω του κλίματος που διαμορφώνεται στον αραβικό κόσμο και τη Μέση Ανατολή. Στην Αίγυπτο, η κρίση του Σουέζ (1956) αναγκάζει τη Γαλλία να απολέσει οδυνηρά τον έως τότε ιστορικό της ρόλο στη Μέση Ανατολή, ενώ ο εξοπλιστικός ανταγωνισμός θα την οδηγήσει στην απόφασή για κατασκευή πυρηνικών όπλων, τη δύναμη των οποίων ο Ντε Γκολ χαρακτήριζε και ως «εξισωτή ισχύος». Παράλληλα στον ευρωπαϊκό χώρο ο Ντε Γκολ απέρριπτε μία υπερεθνική Ευρώπη επειδή φοβόταν ότι η κυρίαρχη θέση της Γαλλίας θα κινδύνευε από την είσοδο της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, αλλά και λόγω των ενισχυμένων δεσμών που είχε η τελευταία με τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά την κρίση στο Σουέζ.

Υπό αυτές τις διεθνείς συνθήκες, η ρεαλιστική ματιά του Ντε Γκολ αντιλαμβάνεται ότι οι διπλωματικές κινήσεις της Γαλλίας πρέπει να είναι εύκαμπτες και ευέλικτες. Ο Ντε Γκολ προχωράει σε έναν αρκετά ακριβή υπολογισμό κινδύνων και κερδών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η χώρα του ταλανίζεται από δύο δεκαετίες στρατιωτικής υποχώρησης και ήττας, έθετε ως πολιτική και στρατιωτική προτεραιότητα την αποκατάσταση της γαλλικής «αυτοεκτίμησης» (της άρχουσας τάξης πρώτα και κύρια φυσικά). Η πρώτη γαλλική ατομική βόμβα θα δοκιμαστεί στη Reggane της Σαχάρας τον Φεβρουάριο του 1960 στο πλαίσιο αυτής της αποκατάστασης της γαλλικής «αυτοεκτίμησης». Η ιδέα του Ντε Γκολ για δημοψήφισμα σε όλη τη γαλλική επικράτεια στις 28 Σεπτεμβρίου 1958 δημιούργησε τη δυνατότητα μιας αποικιοποίησης με συγκατάθεση, αποτέλεσμα και του δημοψηφίσματος για την αποδοχή του Νέου Συντάγματος, το οποίο απεικόνιζε και την ψήφο των αποικιών, οι οποίες ψήφισαν κατά της ανεξαρτησίας και υπέρ της αποικιοκρατικής σχέσης με τη Γαλλία. Κι ενώ φαινόταν στην αρχή ότι η πολιτική που ακολουθούσε ο Ντε Γκολ είχε στόχο να εδραιώσει τους δεσμούς μεταξύ μητρόπολης και αποικιών και όχι να διευκολύνει τη διάσπασή τους, η πολιτική του προκάλεσε τελικά μία δημόσια συζήτηση που μιλούσε πλέον ανοιχτά για ανεξαρτησία σε πολλές γαλλικές αποικίες.

Για πολλούς Αφρικανούς, αλλά και για τη γαλλική Αριστερά, η εξωτερική πολιτική του ήταν πολιτική αποαποικιοποίησης, αν και μάλλον δεν ήταν αυτός ο αρχικός του σκοπός. Στις προθέσεις του φαίνεται ότι δεν ήταν η ενσωμάτωση στο γαλλικό έθνος των εννέα εκατομμυρίων Αλγερινών μουσουλμάνων. Αντιθέτως, μάλλον προσπαθούσε να βρει έναν τρόπο με τον οποίο η Αλγερία θα γινόταν αυτόνομη ή ανεξάρτητη από τη Γαλλία, διατηρώντας όμως ανέπαφα τα γαλλικά συμφέροντα στην περιοχή. Στην πολιτική σκέψη του Ντε Γκολ η λεκάνη της Μεσογείου και ιδίως οι αραβικές χώρες της βόρειας Αφρικής ήταν κομβικό για τα γαλλικά συμφέροντα να παραμείνουν εκτός ελέγχου των ΗΠΑ, της Κίνας ή της Σοβιετικής Ένωσης. Η Αλγερία κατείχε εξέχουσα θέση ανάμεσα στις χώρες του Μαγκρέμπ, γεγονός που φαίνεται στα επόμενα χρόνια, στις διμερείς σχέσεις της με τη Γαλλία σε μια προσπάθεια της τελευταίας να αποκαταστήσει τις πληγές του πολέμου και να παγιώσει στην περιοχή τα οικονομικά και γεωστρατηγικά της συμφέροντα. Αποφεύγοντας παράλληλα να ανοίξει νέο μέτωπο, ο Ντε Γκολ θα προωθήσει τα επόμενα χρόνια αυτά τα συμφέροντα της χώρας του, μέσω μιας νέας αντίληψης «ήπιας» ισχύος. Η περιοχή της βορειοδυτικής Αφρικής θεωρούταν υψίστης σημασίας για τους Γάλλους λόγω της γεωστρατηγικής θέσης της (τα γαλλικά στρατεύματα τη χρησιμοποιούσαν ως βάση για να οργανώσουν στρατιωτικές επιχειρήσεις προς την υποσαχάρια περιοχή, ως πεδίο πυρηνικών δοκιμών), αλλά και λόγω των πλουτοπαραγωγικών πηγών της (ιδίως των κοιτασμάτων πετρελαίου), η εκμετάλλευση των οποίων επέφερε μεγάλα οικονομικά οφέλη.

Λίγες ημέρες πριν από το δημοψήφισμα της 28ης Σεπτεμβρίου 1958 συγκροτείται η GRPA (Προσωρινή Επαναστατική Κυβέρνηση της Αλγερινής Δημοκρατίας). Είναι πλέον προφανές ότι οποιοδήποτε εκλογικό αποτέλεσμα δεν μπορεί να αναχαιτίσει τη δυναμική της Αλγερινής Επανάστασης και ότι η γαλλική παρουσία είναι πλέον εντελώς αποξενωμένη στη χώρα. Ο ένοπλος αγώνας συνεχίζεται και θα οδηγήσει τον πρόεδρο Ντε Γκολ, στις 16 Σεπτεμβρίου 1959, να προτείνει την αυτοδιάθεση της Αλγερίας.

Πάνω: Η Προσωρινή Επαναστατική Κυβέρνηση της Αλγερινής Δημοκρατίας συγκροτήθηκε πριν από το δημοψήφισμα. Τα μέλη της φυλακίστηκαν στη Γαλλία. Ahmed Ben Bella, Mohamed Boudiaf, Hocine Aït Ahmed, Mustafa Lacheraf και Mohamed Khider. Κάτω: Οι συμφωνίες του Εβιάν υπογράφτηκαν στις 18 Μαρτίου 1962. Η αλγερινή αντιπροσωπεία βγαίνει από το Hôtel du Parc μετά την υπογραφή. Taïeb Boulahrouf, Saad Dahlab, Mohamed Seddik Benyahia, Krim Belkacem, Benmostefa Benaouda, Redha Malek, Lakhdar Bentobal, Hamed Yazid, και Seghir Mostefaï

Από εκεί και ύστερα ακολουθούν δύο χρόνια συνεχών πλέον υποχωρήσεων της γαλλικής πολιτικής και συνεχών κατακτήσεων του κινήματος της ανεξαρτησίας στην Αλγερία, που θα κορυφωθούν στις 21-22 Απριλίου 1961, με το στρατιωτικό πραξικόπημα του στρατηγού Σαλάν στο Αλγέρι και την απόπειρα μεταφοράς του στο Παρίσι για την ανατροπή του προέδρου Ντε Γκολ. Η αποτυχία του πραξικοπήματος θα αναδείξει σε όλη της την έκταση τον καθαρά αντιδραστικό, παρωχημένο και εμμονικό ρόλο της γαλλικής στρατιωτικής παρουσίας στην Αλγερία και θα ανοίξει τον δρόμο για τις τελικές διαπραγματεύσεις για την πλήρη ανεξαρτησία της χώρας, που θα ξεκινήσουν στο Εβιάν της Γαλλίας, ανάμεσα στους αντιπροσώπους της Γαλλίας και της GRPA, στις 20 Μαΐου 1961. Έπειτα από σχεδόν ένα χρόνο έντονων διαπραγματεύσεων με πολλές διακοπές, στις 18 Μαρτίου 1962 υπογράφονται τελικά οι συμφωνίες του Εβιάν με τις οποίες αναγνωρίζεται η πλήρης ανεξαρτησία της Αλγερίας και η συνολική αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων από τη χώρα. Είναι το τέλος και η δικαίωση ενός σχεδόν οκτάχρονου εθνικού απελευθερωτικού αγώνα με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές για τους αλγερινούς επαναστάτες.

Μπεν Μπελά. Ο πρώτος πρόεδρος της Ελεύθερης Αλγερίας και ο Μιχάλης Ράπτης

Ο Αχμέντ Μπεν Μπελά (1916–2012) ήταν Αλγερινός στρατιωτικός και πολιτικός, και μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της χώρας του. Πρωταγωνίστησε στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Αλγερίας (1954-1962) και στη συνεχεία ανέλαβε κορυφαία δημόσια αξιώματα. Γεννήθηκε στην επαρχία Μαγκνία της ευρύτερης περιοχής του Οράν και ήταν γιος αγρότη. Το 1937 κατατάχθηκε στον στρατό και έλαβε μέρος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπηρετώντας στις γαλλικές δυνάμεις.

Το 1948, απογοητευμένος από τις εκλογές νοθείας που διεξήγαγε ο Γάλλος κυβερνήτης της Αλγερίας Μαρσέλ-Εντμόντ Νεγκελέν ίδρυσε την Ειδική Οργάνωση (Organisation Spéciale – OS), μια μυστική επαναστατική ομάδα που είχε στόχο της τη, διά του ένοπλου αγώνα, ανεξαρτητοποίηση της χώρας. Η οργάνωση αυτή υπήρξε ο άμεσος πρόδρομος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Front de Liberation Nationale – FLN). Ο Μπελά διετέλεσε πρωθυπουργός της, ανεξάρτητης πλέον, Αλγερίας, κατά την περίοδο 1962-1963, ενώ στη συνέχεια εκλέχθηκε πρώτος πρόεδρος της «Ελεύθερης Αλγερίας» (1963-1965). Στις 15 Οκτωβρίου1962, συναντήθηκε με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζον Κένεντι στον Λευκό Οίκο. Κατηγορήθηκε για δικτατορικές τάσεις κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του.

Τον Ιούνιο του 1965, κι ενώ προετοιμαζόταν συνάντηση του Κινήματος των Αδεσμεύτων στο Αλγέρι με τη συμμετοχή και ασιατικών και αφρικανικών χωρών, ο Μπελά ήρθε σε ρήξη με την πανίσχυρη Επαναστατική Επιτροπή για την Ενότητα και τη Δράση (Revolutionary Committee of Unity and Action, την εννιαμελή Πολιτική Επιτροπή που καθοδηγούσε το FLN, και της οποίας ήταν μέλος), καθώς επιχείρησε να καταγγείλει την τότε πολιτική της ΕΣΣΔ σαν ιμπεριαλιστική. Συνάντησε καθολική αντίδραση λόγω του ότι η Σοβιετική Ένωση είχε συνδράμει αποφασιστικά τον αγώνα της Αλγερίας, η κυβέρνησή του ανατράπηκε με αναίμακτο πραξικόπημα, ο ίδιος καθαιρέθηκε από το αξίωμά του και, κατόπιν διαταγής του διαδόχου του Χουαρί Μπουμεντιέν, τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Δεν ελευθερώθηκε, παρά μόνο ύστερα από 14 χρόνια, στις 4 Ιουλίου 1979. Στη συνέχεια εξορίστηκε για ακόμη δέκα χρόνια. Επέστρεψε πανηγυρικά στην Αλγερία στις 27 Σεπτεμβρίου 1990, μαζί με τη σύζυγό του Ζορά Σαλεμί και πολλούς συνεργάτες του, μεταξύ των οποίων ήταν ο παλαιός Έλληνας συμπολεμιστής του Μιχάλης Ράπτης, πιο γνωστός ως «Πάμπλο». 

Ενδεικτική βιβλιογραφία – αρθρογραφία

Λιβιεράτος Δημήτρης, Η Αλγερινή Επανάσταση, Αθήνα, Εκδόσεις Καραθανάση, 1975.

Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Αλγερίας. Ιδεολογικά, πολιτικά, οργανωτικά και στρατιωτικά κείμενα, Αθήνα, Εκδόσεις Κάλβος, 1980.

Νιφλή Χαρίκλεια, Ο ρόλος της Γαλλικής στρατιωτικής ελίτ στην εξέγερση της Αλγερίας (1954-1962), Διπλωματική εργασία, ΕΚΠΑ, Αθήνα, 2017.

Amin Samir, The Maghreb in the Modern World. Algeria, Tunisia, Morocco, Middlesex, England, Penguin Books Ltd., 1970.

Horne Alistair, A Savage War of Peace, Algeria 1954-1962, New York, New York Review Books, 1977.

Talbot, John. The War without a name. France in Algeria. 1954-1962, London, United Kingdom, Faber and Faber, 1981.

Stora Benjamin, La gangrène et l’ oubli. La mémoire de la guerre d’ Algérie, Paris, La Découverte, 1991.

Yves Courrière, La guerre d’ Algérie, Paris, Fayard, 2001.

Stora Benjamin, Histoire de la Guerre d’ Algérie, Paris, La Découverte, 2004.

Evans Martin and Phillips John, Algeria, Anger of the Dispossessed, New Haven and London, Yale University Press, 2007.

Shepard Todd, The Invention of Decolonization. The Algerian War and the Remaking Of France, Ithaca and London, Cornell University Press, 2006.

Choi-Sung-Eun, Decolonization and the French of Algeria, Bringing the Settler Colony Home, Houndmills, Basingstoke, Hampshire, Palgrave Macmillan, 2016.

Connelly Matthew, A Diplomatic Revolution: Algeria’s Fight for Independence and the Origins of the Post-Cold War Era, New York, Oxford University Press, 2002.

Evans Martin, Algeria: France’s undeclared War, New York, Oxford University Press, 2012.

MacMaster Neil, Colonial Migrants and Racism. Algerians in France, 1900-62, New York, Palgrave MacMillan, 1997.

McCormack Jo, Collective Memory: France and the Algerian War (1954-1962), Playmouth UK, Lexington Books, 2007.

McDougall James, History and the Culture of Nationalism in Algeria, New York, Cambridge University Press, 2006, σ. 28.

Ageron, C-R. (1999), ‘‘À propos des archives militaires de la guerre d’Algérie’’, in Vingtième siècle,revue d’histoire, Vol.63, No.1, Année 1999, σελ. 127-129.

Ageron, C-R. (1989), ‘‘La guerre d’Algérie et les français’’, inVingtième siècle,revue d’histoire, Vol.23, No.1, Numéro thématique: Mai 68, Année 1989, σελ. 123-124.

Ageron, C-R. (1976), ‘‘L’Opinion française devant la guerre d’Algérie’’ in Revue française d’histoire d’outre-mer, Vol.63, No.231, Année 1976, σελ. 256-285.

Aggoun, N. (2002), “Psychological Propaganda during the Algerian War -Based on a Study of French Army Pamphlets”, in The Algerian War and the French Army, 1954-62: Experiences, Images, Testimonies, (Edited by M. Alexander, M. Evans & J.F. Keiger), N.Y.: Palgrave Macmillan, σελ. 193-199.

Alban, M. (2001), “Les effectifs de l’ armée française en Algérie (1954-1962)», in Militaires et guérilla dans la guerre d’ Algérie, Actes du colloque de Montpellier dès 5 et 6 mai 2000, Centre d’études d’histoire de la Défense et l’ UMR, No 5609, Société, Idéologies, Défense, du CNRS,Montpellier, Editions Complexe, σελ. 39-48.

Alexander, M. & Keiger, J.F.V. (2002), “France and the Algerian War: strategy, operations and diplomacy”, in Journal of Strategic Studies, 25:2, σελ. 1-32.

Banat-Berger, F. & Noulet, C. (2000), ‘‘Les sources de la guerre d’Algérie aux Archives nationales’’, Revue française d’histoire d’outre-mer, Vol.87, No.328, Numéro thématique: ‘‘Grégoire et la cause des Noirs. Combats et projets (1789-1831)’’, Année 2000, σελ. 327-351.

Branche, R. (2016), La torture et l’arméependant la guerre d’Algérie, Paris: Gallimard.

Delarue, J. (1992), ‘‘Quelle Algérie française ?’’, in Matériaux pour l’histoire de notre temps, Vol.26, No.1, Numéro thématique: ‘‘La guerre d’Algérie: les humiliés et les oubliés’’, Année 1992, σελ. 2-5.

Gaϊti, B. (1990), ‘‘La levée d’un indicible : «l’indépendance» de l’Algérie (1956-62)’’, in Politix, Vol.3, No.10, Année 1990, σελ. 110-123.

Henni, S. (2016), “On the Spaces of Guerre Moderne: The French Army in Northern Algeria (1954-1962)”, in Footprint, Issue19, Autumn/Winter 2016, Spaces of Conflict, σελ. 37-56.

Montagnon, P. (2012), L’Armée d’Afrique: De 1830 à l’indépendance de l’Algérie,Paris: Pygmalion.

Pervillé, G. (2008), ‘‘De Gaulle et le problème algérien en 1958’’, in Outre-mers, Vol.95, No.358, Numéro thématique: ‘‘1958 et l’outre-mer français’’, Année 2008, σελ. 15-27.

Wall, I. (2002),“De Gaulle, the ‘Anglo-Saxons’, and the Algerian war”, in Journal of Strategic Studies, 25:2, σελ. 118-137.

Zernoudakis, A. (2002), “From Indochina to Algeria: Counter-Insurgency Lessons”, in The Algerian War and the French Army, 1954-62: Experiences, Images, Testimonies, (Edited by M. Alexander, M. Evans & J.F. Keiger), N.Y.: Palgrave Macmillan, σελ. 43-59.

* Ο Θανάσης Γάλλος είναι διδάκτορας Ιστορίας ΕΚΠΑ

* Αναδημοσιεύεται από το τεύχος #74 του HotDoc.History που κυκλοφόρησε την 1η Σεπτεμβρίου 2019. Διατηρούνται οι ιδιότητες των προσώπων όπως είχαν την εποχή της δημοσίευσης.