HotDoc.History: Έτσι άρχιζε η «Μάχη της Αλγερίας»

Στις 10 Οκτωβρίου 1954 έξι μελαψοί άνδρες, αφού έβαλαν τις τελευταίες πινελιές σε ένα γραφτό που έμελλε να αποδειχθεί ιστορικό, φόρεσαν τα κοστούμια και τις γραβάτες τους και ξεκίνησαν για το φωτογραφείο της οδού Bachir-Bedidi 24 στη δυτική ακτή της πόλης του Αλγερίου.

Ήταν ο Mohamed Boudiaf, ο Mustafa Ben Boulaïd, ο Didouche Mourad, ο Larbi Ben M’Hidi, ο Krim Belkacemκαι ο Rabah Bitat. Ο μεγαλύτερος ήταν ο Boulaïd, 37 ετών· ο νεότερος, ο Mourad 27. Όλοι αγωνιστές από διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις που ενώθηκαν και κάλεσαν σε ένοπλο αγώνα ανεξαρτησίας από τη Γαλλία, κάτω από τη σημαία του FLNA (Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης της Αλγερίας).

Οι έξι –στην πλειονότητά τους Βερβερίνοι– υπήρξαν μεσαία στελέχη του Κινήματος των Δημοκρατικών Ελευθεριών (BACT), το κύριο κόμμα της Αλγερίας, αλλά επιπροσθέτως ανήκαν στη «Μυστική Οργάνωση», ένοπλο τμήμα που ιδρύθηκε το 1947 από το BACT για να οργανώσει εξέγερση, προτού διαλυθεί το 1950 από την αποικιακή αστυνομία.

Βγαίνοντας από το φωτογραφείο χώρισαν και ο καθένας τράβηξε τον δρόμο του. Μετά τον καθορισμό της ημερομηνίας της εξέγερσης, ο Belkacem Krim πήγε στην περιοχή Καβιλία. Στο χωριό Ighil Imoula στο όρος Άτλας, έδρα της τοπικής Επιτροπής, συνάντησε ένα από τα μέλη της, τον Zamoun Ali, 21 ετών, μελλοντικό αξιωματικό του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού (NLA) και του παρέδωσε τη «Διακήρυξη της 1ης Νοεμβρίου» η οποία τυπώθηκε σε χιλιάδες αντίγραφα.

Η επανάσταση που κήρυξε το FLNA εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά στα ξερά χόρτα. Ο κόσμος ολόκληρος τότε ζούσε στον πυρετό του αντιαποικιακού αγώνα. Από την Αφρική μέχρι την Κύπρο και την Ινδοκίνα, όπου μάλιστα οι Γάλλοι μόλις είχαν υποστεί συντριπτική ήττα στις 7 Μαΐου 1954, στο Ντιέν Μπιέν Φου.

Η αντιμετώπιση της αλγερινής επανάστασης από τη Γαλλία υπήρξε σκληρότατη. Συμπεριελάμβανε βασανιστήρια, βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων, χιλιάδες εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες και χρήση φλογοβόλων όπλων εναντίον των ανταρτών. Η αντίσταση των Αλγερινών ήταν καθολική, στην ύπαιθρο και τις πόλεις. Η Κάσμπα, η λαβυρινθώδης μουσουλμανική συνοικία της πρωτεύουσας Αλγέρι, έγινε μια αδιαπέραστη κόλαση για τους Γάλλους στρατιωτικούς.

Ο Mohamed Boudiaf διαφώνησε και όταν επέστρεψε στην Αλγερία δολοφονήθηκε live σε μια τηλεοπτική συνέντευξη Τύπου

Χώρισαν οι δρόμοι τους

Έπειτα από πολύχρονο, αιματηρό αγώνα η Αλγερία κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1962. Η τύχη των έξι ιδρυτών του FLNA ήταν η μοίρα πολλών επαναστατών. Ξεπεράστηκαν από τις εξελίξεις, απομονώθηκαν, ήρθαν σε σύγκρουση με τους συντρόφους τους ή στην… καλύτερη περίπτωση, σκοτώθηκαν.
■ Ο Didouche Mourad σκοτώθηκε σε μάχη το 1955.
■ Ο Mustafa Ben Boulaïd σκοτώθηκε το 1956 από παγιδευμένη γαλλική βόμβα.
■ Ο Larbi Ben M’Hidi δολοφονήθηκε, λίγο μετά τη σύλληψή του από τις δυνάμεις του διαβόητου στρατηγού Πολ Αζαρές (Paul Aussaresses) το 1957. Τον Αζαρές θα τον ξανασυναντήσουμε αργότερα και σε άλλες βρώμικες επιχειρήσεις.
■ Ο Belkacem Krim, ερχόμενος σε σύγκρουση με το καθεστώς Μπουμεντιέν, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο και βρέθηκε δολοφονημένος στη Γερμανία το 1970. Αποκαταστάθηκε μετά θάνατον και το 1984 δόθηκε το όνομά του σε ένα αεροδρόμιο της Αλγερίας.
■ Ο Rabah Bitat πέθανε τον Απρίλιο του 2000, οκτώ χρόνια μετά την παραίτησή του από τη θέση του πρόεδρου της Βουλής, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την πολιτική του προέδρου Τσάντλι. Έγινε κι αυτός αεροδρόμιο.
■ Ο Mohamed Boudiaf διαφώνησε με το μετεπαναστατικό καθεστώς, αυτοεξορίστηκε επί 27 χρόνια αλλά επέστρεψε το 1992 δεχόμενος τη θέση του προέδρου της διακοσμητικής «Ανώτατης Επιτροπής Επικρατείας». Δολοφονήθηκε από τον σωματοφύλακα του τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, στη διάρκεια κάποιων εγκαινίων, σε live τηλεοπτική μετάδοση.
■ Ο ριζοσπάστης Abane Ramdane, ο επονομαζόμενος «αρχιτέκτονας της Επανάστασης», αναδείχθηκε σε επικεφαλής του FLNA. Η έκκληση της 1ης Απριλίου 1955, με τη δέσμευση του αλγερινού λαού, αποτελεί τη ληξιαρχική πράξη γέννησης ενός πραγματικού εθνικού κινήματος που επέτρεψε την ενσωμάτωση των κομμουνιστών μαχητών στους ενόπλους του NLA. Οργάνωσε το πρώτο συνέδριο του FLNA το 1956 στην κοιλάδα του Σουμάμ στην Καβιλία, το οποίο επιβεβαίωσε τον εθνικό χαρακτήρα της εξέγερσης και έθεσε τις πολιτικές και οργανωτικές βάσεις μιας δημοκρατικής Αλγερίας. Θύμα μιας εσωτερικής συνωμοσίας στο FLNA, δολοφονήθηκε το 1957 στο Μαρόκο.

Ο Φερνάν Ιβτόν (αριστερά) τοποθέτησε στις 14 Νοεμβρίου 1956 βόμβα στο εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής του Αλγερίου. Ύστερα από άγρια βασανιστήρια και συνοπτική δίκη οδηγήθηκε στην γκιλοτίνα στις 11 Φεβρουαρίου 1957

Ο προαναφερθείς Πολ Αζαρές ήταν Γάλλος αξιωματικός των Αλεξιπτωτιστών, διαβόητος για τα βασανιστήρια κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Αλγερία. Το αναγνώρισε για πρώτη φορά σε συνέντευξη στη γαλλική εφημερίδα «Monde» το 2000. Είχε πολεμήσει και στην Ινδοκίνα. Μετά την Αλγερία δίδαξε τεχνικές εναντίον των εξεγέρσεων στο Φορτ Μπραγκ (Fort Bragg) των ΗΠΑ.

Προήχθη και διορίστηκε στο γαλλικό τμήμα της Διεθνούς Επιτελείου του ΝΑΤΟ. Το 1973 τοποθετήθηκε στρατιωτικός ακόλουθος στη Βραζιλία κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας, όπου δίδαξε αντιανταρτικό πόλεμο στη ζούγκλα του Μανάους. Έμπορος όπλων για λογαριασμό της Thomson. Μετά τις αποκαλύψεις για τα βασανιστήρια του αφαιρέθηκε το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. Τυφλώθηκε από το ένα μάτι λόγω καταρράκτη και πέθανε το 2013.

Ο διεθνισμός του Γαλλικού ΚΚ

Στον αντιαποικιακό αγώνα σημαντικό ρόλο έπαιξε το –συχνά και εύκολα «υποτιμημένο»– Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Πρώτο αυτό αναγνώρισε τα δίκαια του αλγερινού λαού, πράγμα που ισοδυναμούσε με «εθνική προδοσία». Πολύ προτού ο Ντε Γκωλ αναγκαστεί να παραχωρήσει ανεξαρτησία. Την εποχή που η επίσημη Γαλλία καμωνόταν ότι δεν είχε ακούσει τίποτε για τις ομαδικές δολοφονίες και τα βασανιστήρια ή ετοιμαζόταν για το πραξικόπημα του στρατηγού Σαλάν.

Το Αλγερινό ΚΚ από το 1920 αποτελούσε προέκταση του Γαλλικού ΚΚ. Οι πυρήνες του αποτελούνταν κυρίως από Γάλλους εκπατρισμένους και «ανεπιθύμητους» της γαλλικής μητρόπολης. Το Αλγερινό ΚΚ έγινε τελικά μια ξεχωριστή οντότητα το 1936 και άνοιξε τις τάξεις του για τους ντόπιους.

Τον Μάιο του 1955 ο Ramdane διαπραγματεύτηκε με το Αλγερινό ΚΚ και κατέληξαν στη διατήρηση της πολιτικής αυτονομίας του κόμματος και την προσχώρηση των κομμουνιστών στον αντάρτικο στρατό του LNA σε ατομική βάση και όχι ως ομάδα. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1955 το Αλγερινό Κομμουνιστικό Κόμμα τέθηκε εκτός νόμου από τις γαλλικές αρχές.

Ο 25χρονος μαθηματικός Μορίς Οντέν απήχθη στις 11 Ιουνίου 1957 από αλεξιπτωτιστές και δολοφονήθηκε στις 21 του μηνός. Το πτώμα του Γάλλου κομμουνιστή δεν βρέθηκε ποτέ

Όμως και η υποστήριξη του Γαλλικού ΚΚ προς τον απελευθερωτικό αγώνα των Αλγερινών δεν ήταν χωρίς κόστος.

Στις 14 Νοέμβρίου 1956 ο εργάτης Φερνάν Ιβτόν (Fernand Iveton) τοποθετεί βόμβα στο ντουλάπι ενός εργοστασίου ενέργειας με στόχο να προκαλέσει διακοπή ρεύματος στο Αλγέρι. Η βόμβα γίνεται αντιληπτή και εξουδετερώνεται χωρίς ζημιές ή θύματα. Ο Ιβτόν συλλαμβάνεται αυθημερόν και βασανίζεται στον κεντρικό αστυνομικό σταθμό του Αλγερίου μέχρι τις 17 Νοεμβρίου.
Στις 24 Νοεμβρίου 1956 καταδικάζεται σε θάνατο από στρατοδικείο. Κάνει έφεση που απορρίπτεται. Αρνητική είναι και η απάντηση του προέδρου της Δημοκρατίας Ρενέ Κοτί στο αίτημα χάριτος, ευθυγραμμιζόμενος απόλυτα με την εισήγηση του σοσιαλιστή πρωθυπουργού Γκι Μολέ και του υπουργού Δικαιοσύνης Φρανσουά Μιτεράν, στις 10 Φεβρουαρίου 1957.

Εκτελέστηκε την επομένη, 11 Φεβρουαρίου. Ήταν ο μόνος Ευρωπαίος που οδηγήθηκε στην γκιλοτίνα μεταξύ των 198 πολιτικών καταδίκων που αποκεφαλίστηκαν στη διάρκεια του πολέμου της Αλγερίας.

Προτού πεθάνει ο Φερνάν Ιβτόν είπε: «Η ζωή ενός ανθρώπου δεν έχει σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι η Αλγερία, το μέλλον της. Και η Αλγερία θα είναι ελεύθερη αύριο. Είμαι βέβαιος ότι η φιλία μεταξύ των Γάλλωνκαι των Αλγερινών θα επισφραγιστεί».

Τη μαρτυρία αυτή κατέθεσε ο συνήγορος του Ιβτόν. Παρότι είχε διοριστεί αυτεπαγγέλτως, συνελήφθη δύο ημέρες μετά την εκτέλεση και φυλακίστηκε σε στρατόπεδο επί δύο χρόνια χωρίς δίκη μαζί με άλλους 14 δικηγόρους μελών του FLNA.

Το πτώμα που δεν βρέθηκε ποτέ

Ο νεαρός Γάλλος μαθηματικός Μορίς Οντέν (Maurice Audin), βοηθός στο Πανεπιστήμιο Αλγερίου, συλλαμβάνεται και δολοφονείται τον Ιούνιο του 1957. Η εξαφάνιση του πτώματος του 25χρονου κομμουνιστή αποτελεί μέχρι σήμερα αξεδιάλυτο μυστήριο, ένα κουβάρι αλληλοκατηγοριών και απόδοσης ευθυνών. Ένα πραγματικό άγος για την επίσημη Γαλλία.

Συνελήφθη στο σπίτι του στο Αλγέρι στις 11 Ιουνίου 1957, παρουσία της συζύγου του, Ζοζέτ (Josette) και των τριών παιδιών τους, από αλεξιπτωτιστές σαν ύποπτος για υπόθαλψη ένοπλων πυρήνων του Αλγερινού ΚΚ. Υποβάλλεται επανειλημμένα σε βασανιστήρια στη διαβόητη «Βίλα» στο El Biar του Αλγερίου, όπου κατά πάσα πιθανότητα άφησε την τελευταία του πνοή στις 21 Ιουνίου.

Δέκα ημέρες αργότερα, η Ζοζέτ Οντέν πληροφορείται επίσημα ότι ο σύζυγός της «έχει δραπετεύσει» κατά τη διάρκεια της μεταγωγής. Στην πραγματικότητα, ο (τότε λοχαγός) Π. Αζαρές κατά προφορική παραγγελία του στρατηγού Ζακ Μασί (Jacques Massu), ζήτησε από την ομάδα των αλεξιπτωτιστών του να εκτελέσει τον Μορίς.

Ο εύθραυστος, αναμαλλιασμένος νεαρός έχει γίνει το σύμβολο των χιλιάδων «εξαφανισμένων» του Πολέμου της Αλγερίας. Η χήρα του Ζοζέτ κίνησε γη και ουρανό για να ρίξει φως. Το 2007 έγραψε στον Νικολά Σαρκοζί: «Εσύ, που συχνά επικαλείσαι την τιμή της Γαλλίας, μην αφήνεις να παρατείνεται αυτή η ντροπή συμπράττοντας στην επαίσχυντη συγκάλυψη αυτής της δολοφονίας». Ο τότε πρόεδρος δεν καταδέχτηκε να απαντήσει.

Το 2012 απευθύνθηκε στον Φρανσουά Ολάντ και τον Φεβρουάριο του 2013 έλαβε ένα φάκελο από τον υπουργό Άμυνας Ζαν-Ιβ Λε Ντριάν (Jean-Yves Le Drian). «Δεν υπάρχει τίποτα νέο. Ο στρατός και οι διάφοροι υπουργοί δεν έχουν αφήσει τίποτα στο αρχείο» κατέληξε η Ζοζέτ.

Ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν επισκέφθηκε τη χήρα του Οντέν στο σπίτι της στο Σεν-Ντενί στις 13 Σεπτεμβρίου 2018. «Εναπόκειται σε μένα, στο όνομα της Δημοκρατίας, να σας ζητήσω συγνώμη»

Παρά την κρατική σιωπή, προστίθενται συνεχώς νέες μαρτυρίες από τα βασανιστήρια στον Οντέν. «Είδα χλομό το πρόσωπό του, σε μια ομίχλη» θυμάται ο δημοσιογράφος Ανρί Αλέγκ (Henri Alleg). «Μου ψιθύρισε: “Δύσκολα τα πράγματα, Ανρί”. Αυτή είναι η τελευταία εικόνα που έχω γι’ αυτόν». Ο συγκρατούμενός του, πνευμονολόγος Ζορζ Χατζάτζ (Georges Hadjadj), μέλος του ΚΚ, είναι ο δεύτερος μάρτυρας στις τελευταίες ώρες του Μορίς: «Έφερε ακόμη τα σημάδια των βασανιστηρίων, συμπεριλαμβανομένου του εγκαύματος από τα ηλεκτρόδια, αλλά ήταν ακόμα σε καλή διάθεση. Είπε ότι αντιστάθηκε και πως δεν είχε μιλήσει. Δεν μπορώ να φανταστώ ούτε στιγμή ότι θα μπορούσε να δραπετεύσει».

Το 2018 ο Εμ. Μακρόν αναγνώρισε ότι ο κομμουνιστής μαχητής δολοφονήθηκε από Γάλλους στρατιώτες το 1957 και ζήτησε από τη χήρα του συγνώμη εκ μέρους της Γαλλίας.

* Αναδημοσιεύεται από το τεύχος #74 του HotDoc.History που κυκλοφόρησε την 1η Σεπτεμβρίου 2019. Διατηρούνται οι ιδιότητες των προσώπων όπως είχαν την εποχή της δημοσίευσης.