HotDoc.History: Οι κατάσκοποι από το Κέιμπριτζ – Κιμ Φίλμπι, Τζορτζ Μπλέικ, οι μεγάλες ζημιές

Οι οβιδιακές μεταμφιέσεις του πρώτου σε «φασίστα» κατά τον ισπανικό Εμφύλιο του εξασφάλισαν (σχεδόν) ακλόνητο άλλοθι. Η ολύμπια ψυχραιμία τού πρόσφερε πάντα δίοδο διαφυγής. Η πραγματική μεταστροφή του δεύτερου από θρησκευόμενο αντικομμουνιστή σε εξολοθρευτή των Δυτικών πρακτόρων.

H σύγχρονη Ιστορία, και όχι μόνο, χαρακτηρίζεται από τη δράση μυστικών ή λιγότερο μυστικών υπηρεσιών, που δρουν στο περιθώριο ή το μεταίχμιο της νομιμότητας, όπως αυτή εκφράζεται από το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις μεταξύ των κρατών σχέσεις.

Θα ήταν ενδεχομένως παρακινδυνευμένο να επιχειρήσει κανείς μια σύνοψη των περιστατικών και γεγονότων των δυο τελευταίων αιώνων, κάποια εκ των οποίων κομβικής σημασίας, στα οποία πρωταγωνίστησαν μυστικοί πράκτορες και σκοτεινές υπηρεσίες. Η λαϊκή φαντασία απέδωσε πολλές φορές σχεδόν υπεράνθρωπα χαρακτηριστικά στους ανθρώπους αυτούς, η δράση των οποίων απασχόλησε σημαντικά και τη μαζική κουλτούρα σε διάφορες εκδοχές της (λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφος).

Σε κάθε περίπτωση η διαρκής επιτυχία π.χ. των ταινιών με ήρωα τη διάσημη δημιουργία του Ίαν Φλέμιγκ (Ian Fleming), τον Tζέιμς Μποντ (James Bond), αποδεικνύει του λόγου το αληθές, τουλάχιστον σε σχέση με την ψυχροπολεμική διαίρεση του κόσμου σε δυο αντιτιθέμενα πολιτικά και ιδεολογικά στρατόπεδα. 

Στο σύντομο αυτό σημείωμα θα ασχοληθούμε με δυο πρόσωπα με αναμφίβολα μυθιστορηματικά χαρακτηριστικά, η αποκάλυψη της δράσης των οποίων προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Αναφερόμαστε στον Κιμ Φίλμπι (Kim Philby), έναν από τους πλέον διάσημους πράκτορες όλων των εποχών, γνωστού και με το ψευδώνυμο «ο τρίτος άνθρωπος», και στον Τζορτζ Μπλέικ (George Blake). 

Ο Κιμ Φίλμπι γεννήθηκε το 1912 και ήταν γιος διπλωμάτη, με καταγωγή από αριστοκρατική βρετανική οικογένεια, μεγαλωμένος σύμφωνα με τα πρότυπα που έθετε η εποχή για ανθρώπους ανώτερης οικονομικής κατάστασης και κοινωνικού status. Έλαβε εξαιρετική εκπαίδευση από το φημισμένο Trinity College του Κέιμπριτζ, στο πλαίσιο όμως του οποίου γνώρισε και την άλλη όψη του συστήματος σε σχέση κυρίως με την άτεγκτη και αυστηρή συμπεριφορά των καθηγητών του. Ταυτοχρόνως άρχισε να επηρεάζεται πολύ από την οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, την καταβαράθρωση του βιοτικού επιπέδου των κυριαρχούμενων τάξεων και τη γενικότερη πολιτική ατμόσφαιρα της ανόδου του φασισμού και του ναζισμού. Διαβλέποντας τη σαγήνη που ασκούσαν, έστω και συγκυριακά, τα ιδεολογικά αυτά ρεύματα σε τμήματα της βρετανικής ελίτ, στράφηκε στον κομμουνισμό και στην υπεράσπιση του πειράματος που διεξαγόταν στη Σοβιετική Ένωση. Η επιλογή αυτή δεν ήταν αυτονόητη και σίγουρα δεν ήταν χωρίς συνέπειες. Η ιδιαιτερότητα πάντως της μεταγενέστερης δράσης του σχετίζεται τόσο με το ταξικό και κοινωνικό του υπόβαθρο, όσο και με την καταπληκτική ικανότητά του να διαφεύγει από τον κλοιό της βρετανικής αντικατασκοπείας.

(Κιμ Φίλμπι και Τζορτζ Μπλέικ τα λένε φιλικά στο σπίτι του πρώτου στη Μόσχα,
«απόστρατοι» πια μετά τις περιπετειώδεις αποδράσεις τους στη Σοβιετική Ένωση. Ήταν οι
δύο που επέφεραν τα μεγαλύτερα πλήγματα στις δυτικές μυστικές υπηρεσίες)

Ο καθηγητής «στρατολόγος» Άρνολντ Ντόιτς

Κομβικό ρόλο στη ζωή του Φίλμπι διαδραμάτισε η γνωριμία του με τον Γκάι Μπέρτζες (Guy Burgess), ο οποίος τον μύησε σε έναν κύκλο ανθρώπων των ανώτερων στρωμάτων, οι οποίοι ήταν διατεθειμένοι να συνεργαστούν με τα σοβιετικά δίκτυα κατασκοπίας, που εκείνη την περίοδο δραστηριοποιούνταν στη Βρετανία. Οι λόγοι της ιδεολογικής αυτής προσχώρησης σίγουρα διαφοροποιούνταν ανά περίπτωση (αντίδραση στον πουριτανισμό και στη σεξουαλική υποκρισία, οικογενειακές ρήξεις, απόπειρα κατανόησης της ζωής των εργατικών στρωμάτων), σε κάθε περίπτωση όμως επρόκειτο για ένα τόλμημα στον βαθμό που αναφερόμαστε σε πρόσωπα υπεράνω πάσης υποψίας ως προς την κοινωνική τους θέση. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι τουλάχιστον 30 φοιτητές και απόφοιτοι του Κέιμπριτζ συμμερίζονταν την εποχή εκείνη την κομμουνιστική ιδεολογία και είχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στρατολογηθεί από τους Σοβιετικούς κατασκόπους. Σύμφωνα μάλιστα με τον ίδιο το Φίλμπι τεράστιο ρόλο στην προσχώρηση αυτή διαδραμάτιζε ένας Αυστριακός Εβραίος ονόματι Άρνολντ Ντόιτς (Arnold Deutsch), ηγετικό στέλεχος του τοπικού κλιμακίου των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών. Ο Φίλμπι είχε γοητευθεί από την προσωπικότητα του Ντόιτς, τον οποίο περιέγραψε αργότερα ως έναν «θαυμάσιο άνθρωπο».

Ήδη λοιπόν από την περίοδο του μεσοπολέμου η ομάδα των κατασκόπων δραστηριοποιούνταν ενεργά και τροφοδοτούσε με υπερπολύτιμες πληροφορίες τα σοβιετικά δίκτυα. Η ομάδα βέβαια χαρακτηριζόταν από την αστάθεια των περισσότερων μελών της, γεγονός που έδωσε τη δυνατότητα στον Φίλμπι να κατοχυρώσει τρόπον τινά την ηγεμονία του σε αυτήν, καθώς ήταν ο μοναδικός που μπορούσε να ασκήσει αυτό τον ρόλο. Η μεγάλη αποστολή που ανέλαβε όμως την περίοδο εκείνη ήταν η απόπειρα να παραπλανήσει τους πάντες εμφανιζόμενος, έπειτα από υποδείξεις των Σοβιετικών, ως φίλα προσκείμενος στον φασισμό και τον ναζισμό. 

Ένα παράσημο από τον Φράνκο!

Στο πλαίσιο λοιπόν της επιχείρησης παραπλάνησης μετέβη στην Ισπανία την περίοδο του εμφυλίου πολέμου και εγκαταστάθηκε στο αρχηγείο του Φράνκο, εκμαιεύοντας έτσι πληροφορίες που ήταν πολύτιμες για τους Σοβιετικούς. Κατά ειρωνεία της τύχης τραυματίστηκε από οβίδα Βρετανών μελών των Διεθνών Ταξιαρχιών (!) και παρασημοφορήθηκε από τον ίδιο τον Φράνκο. Ταυτόχρονα ανέλαβε και την παρακολούθηση ενός άλλου Σοβιετικού πράκτορα, που είχε επιφορτισθεί με το έργο της παροχής πληροφοριών για μέλη αναρχικών και τροτσκιστικών ομάδων οι οποίες δρούσαν εντός του δημοκρατικού στρατοπέδου.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ήδη πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Φίλμπι δρούσε με μεθοδικότητα και αποτελεσματικότητα υπέρ των Σοβιετικών, μη διστάζοντας να εμφανισθεί σαν φασίστας. Ήταν ασφαλώς οι πρώτες ενδείξεις του σχεδόν εξωπραγματικού ταλέντου ελιγμών που διέθετε, χάρισμα που επρόκειτο να αξιοποιήσει πλήρως τα μεταπολεμικά χρόνια της κορύφωσης του Ψυχρού Πολέμου.

Η έλευση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έδωσε στην ομάδα του Φίλμπι τη δυνατότητα να εισχωρήσει βαθύτερα στον κόσμο των μυστικών υπηρεσιών. Η αρχική στρατολόγηση του Μπέρτζες από τη βρετανική υπηρεσία MI6 άνοιξε την πόρτα και για τους υπόλοιπους. Λειτουργούσαν πλέον αντικειμενικά ως «διπλοί πράκτορες» με φαινομενική προσήλωση στη βρετανική πλευρά, αλλά δρώντας στην πραγματικότητα ως πληροφοριοδότες των Σοβιετικών. Ακριβώς στο πλαίσιο αυτής της ανάμειξης ο Φίλμπι προειδοποίησε το 1941 τους Σοβιετικούς για τις απώτερες προθέσεις της ναζιστικής Γερμανίας μετά την ανακάλυψη από τον ίδιο δεσμού της MI6 με τις αντίστοιχες γερμανικές υπηρεσίες.

Η απάντηση όμως των Σοβιετικών ήρθε λίγο αργότερα με ανακοινωθέν του Πρακτορείου Tass στο οποίο αναφερόταν ότι «η Βρετανία επιδιώκει να εμπλέξει τον Χίτλερ σε ένα νέο μέτωπο και να επεκτείνει τον πόλεμο προς δικό της συμφέρον». Η προειδοποίηση του Φίλμπι δεν είχε ληφθεί υπ’ όψιν κυρίως λόγω του φόβου ότι επρόκειτο για τέχνασμα, και η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα ξεκίνησε αιφνιδιάζοντας απόλυτα τη σοβιετική πλευρά. Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με μια άλλη πληροφορία που διοχέτευσε στους Σοβιετικούς και αφορούσε την πρόθεση της Ιαπωνίας να επιτεθεί στη νοτιοανατολική Ασία και να μην αναλάβει δράση κατά της ΕΣΣΔ. Θεωρείται μάλιστα ότι η μαρτυρία αυτή έπαιξε ρόλο στην απόφαση του Στάλιν να αποσύρει στρατεύματα από την Άπω Ανατολή και να τα μεταφέρει στην περιοχή της Μόσχας, όπου και έλαβαν μέρος στη μεγάλη μάχη κατά των προελαυνόντων γερμανικών στρατευμάτων.

Η επόμενη μεγάλη αποστολή του Φίλμπι αφορούσε τον κομβικό γεωστρατηγικά χώρο της Ιβηρικής χερσονήσου και του Γιβραλτάρ. Ο Φίλμπι πέτυχε απόλυτα να παράσχει ενημέρωση για τις γερμανικές κινήσεις, γεγονός που τον κατέστησε πλήρως αξιόπιστο στα μάτια του αρχηγού του σερ Στιούαρτ Μένζις (Sir Stewart Menzies). Την περίοδο αυτή γνώρισε και τον προαναφερθέντα Ίαν Φλέμιγκ, ο οποίος, σύμφωνα τουλάχιστον με μια εκδοχή, χρησιμοποίησε τον Φίλμπι ως βασικό πρότυπο για τον μεταγενέστερο διάσημο ήρωά του, τον Τζέιμς Μποντ.

Το περιστατικό όμως που σημάδεψε την εκεί παρουσία του ήταν ο θάνατος, στις 4 Ιουλίου 1943, του Πολωνού στρατηγού Σικόρσκι (Sikorski), o οποίος ήταν επικεφαλής της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης. Οι συνθήκες θανάτου του Σικόρσκι, ύστερα από πτώση του αεροπλάνου του, παραμένουν αδιευκρίνιστες και έχουν διατυπωθεί αρκετές θεωρίες συνωμοσίας ως προς το αν ήταν τελικά μια προσχεδιασμένη δολοφονία εκ μέρους των Σοβιετικών, των Βρετανών ή ακόμη και αντιμαχόμενων πολωνικών φατριών. Η αλήθεια είναι ότι ο Πολωνός στρατιωτικός και πολιτικός είχε βρεθεί στο επίκεντρο πολλαπλών αντιπαραθέσεων γύρω από τη μεταπολεμική τύχη της χώρας του, την εμπλοκή ή μη των Σοβιετικών στο διαβόητο Κατίν κ.λπ. Δεν ήταν λοιπόν εξωπραγματική η διατύπωση αποριών γύρω από τον τρόπο με τον οποίο βρήκε τον θάνατο. Όπως είναι ευνόητο, ο ρόλος του Φίλμπι εμφανίζεται και στην περίπτωση αυτή κρίσιμος, και πολλές δεκαετίες αργότερα η μετακομμουνιστική πολωνική ηγεσία επανέφερε τα ερωτήματα γύρω από την εμπλοκή του στην υπόθεση Σικόρσκι.

(Όταν οι υποψίες πύκνωσαν, λόγω της διαφυγής των Μακλίν και Μπέρτζες, ο Φίλμπι αποπέμφθηκε και εγκαταστάθηκε στον Λίβανο ως ανταποκριτής των «Observer» και «Economist»)

Το τέλος του πολέμου δημιούργησε νέα δεδομένα. Η επικράτηση του ψυχροπολεμικού κλίματος ανάμεσα στον δυτικό κόσμο και τον σοβιετικό συνασπισμό προκάλεσε επιπρόσθετες δυσκολίες στον Φίλμπι και στην ομάδα του αλλά τους παρείχε και ευκαιρίες για μεγαλύτερη διείσδυση στον σκληρό πυρήνα των μυστικών υπηρεσιών. Σε μια τουλάχιστον περίπτωση χρειάστηκε η εκτέλεση ενός αποσκιρτήσαντος Σοβιετικού πράκτορα, ονόματι Βολκόφ (Volkov), προκειμένου να αποφευχθούν τα χειρότερα και να μην αποκαλυφθεί η δράση του δικτύου. Τα προβλήματα άρχισαν να εντείνονται όταν υποψίες στράφηκαν προς το πρόσωπο του Άντονι Μπλαντ. Ο τελευταίος κατόρθωσε να αποσυρθεί εντέχνως από τον κύκλο των κατασκόπων χωρίς η δράση του να γίνει γνωστή την περίοδο εκείνη. Από την άλλη πλευρά ο Φίλμπι ανέλαβε ενεργό ρόλο ως ειδικός διαμεσολαβητής-σύμβουλος ανάμεσα στην τότε νεοϊδρυθείσα αμερικανική CIA και τις βρετανικές υπηρεσίες, θέση η οποία φυσικά του εξασφάλιζε ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητες να εκμαιεύσει πληροφορίες γύρω, π.χ., από την επικείμενη ίδρυση του ΝΑΤΟ, τα δυτικά ατομικά προγράμματα κ.λπ..

(Κατά τον ισπανικό Εμφύλιο ο Κιμ Φίλμπι, παριστάνοντας τον φασίστα δημοσιογράφο, είχε προσκολληθεί στο αρχηγείο του Φράνκο και διοχέτευε πολύτιμες πληροφορίες στους Σοβιετικούς)

Πώς έσωσε το καθεστώς Χότζα

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Φίλμπι και στην εξουδετέρωση των μυστικών επιχειρήσεων που είχαν αναλάβει στρατολογημένοι Αλβανοί πράκτορες στο εσωτερικό της Αλβανίας προκειμένου να ανατραπεί το κομμουνιστικό καθεστώς του Ενβέρ Χότζα (Εnver Hoxha). Οι πληροφορίες που διοχέτευσε ο Φίλμπι στους Αλβανούς, μέσω των Σοβιετικών, είχαν αποτέλεσμα τη σύλληψη και την εκτέλεση ουσιαστικά όλων αυτών των πρακτόρων, στη δράση των οποίων είχαν επενδύσει πολλά οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί. Οι ειδικά εκπαιδευμένοι αυτοί πράκτορες επρόκειτο να υποστηρίξουν την επιχείρηση επαναφοράς του βασιλιά Αχμέτ Ζώγου (Zog) αλλά τελικά η επιχείρηση εξελίχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες αποτυχίες των δυτικών μυστικών υπηρεσιών. Μεταγενέστερα ο Φίλμπι δήλωσε ότι δεν μετάνιωσε για την κατάδοση των συγκεκριμένων προσώπων, καθώς ήταν ούτως ή άλλως άνθρωποι με βαρύ παρελθόν, πλήρως ενήμεροι για τις συνέπειες των επιλογών τους και εκπαιδευμένοι για δολοφονίες και σαμποτάζ.

Ακολούθησε η εμπλοκή του σε ένα σχεδόν εξωπραγματικό κυκεώνα διπλών πρακτόρων, αλληλοκατηγοριών μεταξύ Αμερικανών και Βρετανών, σοβιετικής επιφυλακτικότητας στον οποίο πρωταγωνιστούσαν οι στενοί συνεργάτες του Μακλίν και Μπέρτζες. Την περίοδο αυτή (αρχές δεκαετίας του 1950) οι δυο αυτοί πράκτορες είχαν διαφύγει στο ανατολικό μπλοκ μέσω Γαλλίας. Οι αμερικανικές υπηρεσίες ήταν πεπεισμένες ότι υπήρχε και τρίτο πρόσωπο αναμεμιγμένο στην υπόθεση – ο λεγόμενος «τρίτος άνθρωπος», και επανέφεραν το ερώτημα για την πραγματική δράση του Φίλμπι. Η βρετανική πλευρά δεν είχε πλέον πολλά περιθώρια. Αποφάσισε λοιπόν την αποπομπή του από τις μυστικές υπηρεσίες, χωρίς όμως ο ίδιος να αντιμετωπίσει άμεσες κατηγορίες. Το επόμενο βήμα του ήταν η ενασχόλησή του με τη δημοσιογραφία στον ταραγμένο χώρο της Μέσης Ανατολής. Συγκεκριμένα εργάσθηκε στον Λίβανο ως ανταποκριτής των έγκυρων περιοδικών Observer και Economist. 

Η περίοδος της σχετικής ηρεμίας διακόπηκε απότομα στα τέλη του 1962 όταν συνελήφθη από τις βρετανικές αρχές ακόμη ένας συνεργάτης του. Ο κλοιός είχε κλείσει επικίνδυνα και ο Φίλμπι γνώριζε ότι η σύλληψή του ήταν θέμα χρόνου. Έτσι το 1963 επιβιβάστηκε σε σοβιετικό φορτηγό πλοίο που ήταν αγκυροβολημένο στη Βυρηττό και κατόρθωσε να διαφύγει στη Σοβιετική Ένωση. Όταν έφτασε στη Μόσχα έγινε δεκτός με τιμές ήρωα και αργότερα του ανατέθηκε η εκπαίδευση και κατάρτιση νέων κατασκόπων. Έλαβε τη σοβιετική υπηκοότητα, τιμητική σύνταξη και με τον θάνατό του, το 1988, του απονεμήθηκε ο βαθμός του συνταγματάρχη και ο τίτλος του «ήρωα των Σοβιέτ». Αναμφίβολα η δράση του Φίλμπι τον τοποθετεί σε περίοπτη θέση στο πάνθεον των σημαντικότερων κατασκόπων όλων των εποχών.

Τζορτζ Μπλέικ: Ξεκίνησε θρησκευόμενος και αντικομμουνιστής

Από την άλλη πλευρά η ιστορία του Τζορτζ Μπλέικ και η εμπλοκή του με τις μυστικές υπηρεσίες μάς παρέχει μια διαφορετική εικόνα για τον τρόπο δράσης των κατασκόπων αλλά και για τους λόγους της προσχώρησής τους στο σοβιετικό στρατόπεδο. Ο Μπλέικ είχε γεννηθεί στην Ολλανδία το 1922 από πατέρα Εβραίο της Αιγύπτου και μητέρα Ολλανδέζα. Ο πατέρας του, που είχε το επώνυμο Μπεχάρ, είχε λάβει τη βρετανική υπηκοότητα και είχε υπηρετήσει στον βρετανικό στρατό κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Μπλέικ πέρασε λίγα χρόνια της ζωής του στο Κάιρο μετά τον θάνατο του πατέρα του. Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Μπλέικ επέστρεψε στην Ολλανδία και στη συνέχεια, μετά την κατάληψη της χώρας από τα γερμανικά στρατεύματα, προσχώρησε σε πρωτόλεια αντιστασιακά δίκτυα. Μετά τη διαφυγή του από τη χώρα το 1943 επανασυνδέθηκε με την οικογένειά του στη Βρετανία και στη συνέχεια στρατολογήθηκε από τις αγγλικές ειδικές δυνάμεις και την MI6. Έγινε υπεύθυνος για υποθέσεις που αφορούσαν την Ολλανδία και τον συντονισμό κατασκοπευτικών και αντιστασιακών επιχειρήσεων στη γενέτειρά του. 

Με το τέλος του πολέμου ο Μπλέικ ενεπλάκη ακόμη περισσότερο με τα κατασκοπευτικά δίκτυα της Βρετανίας. Ανέλαβε λοιπόν καθήκοντα ειδικού ανακριτή στο Αμβούργο. Τίποτε στην προσωπικότητά του αλλά και στις πεποιθήσεις του δεν προμήνυε ότι θα προσχωρούσε σύντομα στο αντίπαλο ψυχροπολεμικό στρατόπεδο. Ήταν δεδηλωμένος αντικομμουνιστής, θρησκευόμενος, με μεγάλες προοπτικές καριέρας και έχαιρε εκτίμησης από τους ανωτέρους του. Το κομβικό γεγονός στη ζωή του ήταν αναμφίβολα η σύλληψή του από τους Βορειοκορεάτες κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας. Ο Μπλέικ, ο οποίος είχε βρεθεί στην κορεατική χερσόνησο από το 1948, είχε εντολή να μεταδίδει πληροφορίες για τα συμβαίνοντα στην ευρύτερη περιοχή της Άπω Ανατολής. Μετά το ξέσπασμα του πολέμου συνελήφθη από τα βορειοκορεατικά στρατεύματα και οδηγήθηκε στον Βορρά. Η μετέπειτα μεταστροφή του Μπλέικ δεν μπορεί να εξηγηθεί αν δεν ληφθούν υπ’ όψιν οι ειδικές συνθήκες κράτησής του στη Βόρεια Κορέα. Εκεί οι Βορειοκορεάτες φαίνεται ότι κατόρθωσαν να μεταβάλουν τις πολιτικές απόψεις του Μπλέικ και να τον στρατολογήσουν στο κομμουνιστικό στρατόπεδο. 

Σύντομα αποδέχθηκε την πρόταση να εργαστεί για τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες. Ο ίδιος δικαιολόγησε την απόφασή του αυτή ισχυριζόμενος ότι ο βομβαρδισμός Βορειοκορεατών αμάχων από την αμερικανική αεροπορία τον έκανε να αντιληφθεί ότι βρισκόταν στο λάθος πολιτικό και ιδεολογικό στρατόπεδο. Θεώρησε λοιπόν ότι η επικράτηση του κομμουνισμού θα αύξανε τις πιθανότητες να επικρατήσει μια πιο δίκαιη και ειρηνική κοινωνία, με λιγότερη βία κατά των φτωχών λαών και των αποικιοκρατούμενων κοινωνιών.

Ο Μπλέικ απελευθερώθηκε το 1953 και επέστρεψε στη Βρετανία με τιμές ήρωα. Το επόμενο στάδιο της δραστηριότητάς του αφορούσε μια πολύ σημαντική αποστολή στο διαιρεμένο Βερολίνο, εμβληματική πόλη του ψυχροπολεμικού χωρισμού του κόσμου και πεδίο δράσης πάμπολλων πρακτόρων. Στο Βερολίνο ο Μπλέικ αντεπεξήλθε πλήρως στα καθήκοντα του διπλού πράκτορα. Για αρκετά χρόνια οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες θεωρούσαν ότι οι επαφές του στο Ανατολικό Βερολίνο αφορούσαν τη στρατολόγηση πρακτόρων για τη δυτική πλευρά και το φιλτράρισμα πληροφοριών από πρόσωπα-συνδέσμους που ήταν διατεθειμένα να συνεργαστούν με τους Βρετανούς. Φυσικά συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο. Ο Μπλέικ με αριστοτεχνικό τρόπο διοχέτευε πληροφορίες στους Σοβιετικούς, και την ίδια στιγμή απολάμβανε της πλήρους εμπιστοσύνης των ιεραρχικά ανωτέρων του. Συνολικά υπολογίζεται ότι παραπάνω από 400 δυτικοί πράκτορες καταδόθηκαν στους Σοβιετικούς από τον ίδιο, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός των ανατολικών πρακτόρων που μπόρεσαν να διεισδύσουν στη Δύση χάρη στις ενέργειές του. Μια από τις σημαντικότερες ενέργειές του μάλιστα ήταν και η πληροφόρηση της σοβιετικής πλευράς για ένα ολόκληρο δίκτυο τούνελ που είχε δημιουργηθεί κάτω από το Ανατολικό Βερολίνο από δυτικούς πράκτορες για την παγίδευση των σοβιετικών τηλεφωνικών επικοινωνιών (Operation Gold).

Το 1961 ο Μπλέικ συνελήφθη από τους Βρετανούς μετά την αποκάλυψη της δράσης του. Καταδικάσθηκε σε 42 χρόνια φυλάκιση, μια από τις μεγαλύτερες ποινές που είχαν επιβληθεί ποτέ από βρετανικό δικαστήριο (εξαιρουμένων των ισόβιων δεσμών). Σύμφωνα μάλιστα με κάποιες φήμες που κυκλοφορούσαν την εποχή εκείνη, ο αριθμός 42 παρέπεμπε στους πράκτορες που είχαν χάσει τη ζωή τους από τις ενέργειες του Μπλέικ. Παρόλα αυτά η φυλάκισή του διάρκεσε μόλις πέντε χρόνια. Το 1966 κατόρθωσε να αποδράσει από τη φυλακή με μυθιστορηματικό τρόπο με τη βοήθεια του Ιρλανδού Σον Μπoυρκ (Sean Bourke) και δύο ακτιβιστών του αντιπυρηνικού κινήματος, του Μάικλ Ραντλ (Μιchael Randle) και του Πατ Ποτλ (Pat Pottle). Οι λόγοι της υποστήριξής τους προς τον Μπλέικ ήταν, σύμφωνα με τις δηλώσεις τους, η προσωπική γοητεία που εξασκούσε αλλά και η πεποίθησή τους ότι η ποινή των 42 ετών ήταν απάνθρωπη. 

Στη συνέχεια ο πρώην κατάσκοπος κατόρθωσε να διαφύγει στη Σοβιετική Ένωση διαμέσου της Ανατολικής Γερμανίας. Στη Μόσχα είχε την ευκαιρία να εκδώσει απομνημονεύματα και άλλα βιβλία, ενώ τιμήθηκε επανειλημμένα τόσο από τη σοβιετική όσο και από τη μετασοβιετική πολιτική ηγεσία. Το πλέον ενδιαφέρον στοιχείο της απόπειρας του Μπλέικ να υπερασπιστεί τις επιλογές του και να αποσείσει τις κατηγορίες περί προδοσίας είναι η δήλωσή του ότι δεν ένιωσε ποτέ Βρετανός καθώς οι γονείς του προέρχονταν από άλλα έθνη. Στην ίδια κατεύθυνση εξακολουθεί να δηλώνει μαρξιστής-λενινιστής και να αποδίδει ιδεολογικά κίνητρα στις ενέργειές του.

Η δράση των μυστικών πρακτόρων πάντα θα συναρπάζει. Οι περιπτώσεις των Φίλμπι και Μπλέικ μας υπενθυμίζουν ότι σε έναν σύνθετο και πολύπλοκο κόσμο όπως τον δικό μας πολλές φορές οι προσωπικές διαδρομές του βίου αποκλίνουν από αυτά που επιτάσσει η εκάστοτε ταξική και κοινωνική θέση.

Ο Bαγγέλης Τζούκας είναι διδάκτορας Κοινωνιολογίας Παντείου, διδάσκων στο ΕΑΠ

** Αναδημοσιεύεται από το τεύχος #27 του HotDoc.History που κυκλοφόρησε στις 10 Δεκεμβρίου 2017. Διατηρούνται οι ιδιότητες των προσώπων όπως είχαν την εποχή της δημοσίευσης.

Παραπομπές

(1) Bλ. Jeffrey T. Richelson, A Century of Spies: Intelligence in the Twentieth Century, Oxford University Press, Oxford, 1997.

(2) Το πραγματικό όνομα του Φίλμπι ήταν Χάρολντ Άντριαν Ράσελ (Harold Adrian Russell). Τo όνομα Κιμ παραπέμπει βέβαια στον πασίγνωστο λογοτεχνικό ήρωα του Κίπλιγκ.

(3) Τα άλλα δυο μέλη της παρέας ήταν ο Άντονι Μπλαντ (Αnthony Blunt) και ο Nτόναλντ Μακλίν (Donald Maclean). Πιθανολογείται ότι μέλος της ομάδας ήταν και ο Τζον Κέρνκρος (John Cairncross).

(4) John Hughes Wilson, A Brief History of the Cold War. The Hidden Truth About How Close We Came To Nuclear Conflict, Robinson, London, 2006, σσ. 34-35.

(5) Εκτός από τον ίδιο τον Σικόρσκι στο αεροπλάνο επέβαινε και η κόρη του, το πτώμα της οποίας δεν βρέθηκε ποτέ. Ο πιλότος του σκάφους επιβίωσε. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ανέλκυση του αεροσκάφους ανατέθηκε σε ειδική ομάδα βατραχανθρώπων, η οποία κατόρθωσε να βρει και τον προσωπικό χαρτοφύλακα του Σικόρσκι. Βλ. Janusz Piekalkiewitz, B’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Σπιούνοι, Πράκτορες, Στρατιώτες, Εκδόσεις Βλάση, Αθήνα, 1990, τμ. Β.

(6) Πάντως κατά την πρώτη περίοδο της παραμονής του στη Μόσχα τέθηκε υπό στενή παρακολούθηση από την ΚGB λόγω του φόβου των Σοβιετικών ότι ήταν πιθανή η επιστροφή του στη Βρετανία. Βλ. Ron Rosenbaum, «Kim Philby and the Age of Paranoia», The New York Times, 10.07.1994.

(7) John Hughes Wilson, ό.π., σ. 152.