Την ώρα που η κυβέρνηση και η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού κομπάζουν για την ένταξη των Μινωικών Ανακτόρων στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO –αποτέλεσμα πολύχρονης και μεθοδικής εργασίας των αρχαιολόγων του υπουργείου–, ο αγώνας για την προστασία και την ανάδειξη του μινωικού μνημειακού συνόλου που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στον λόφο Παπούρα, στο Καστέλι Ηρακλείου, κατά τις εργασίες υλοποίησης έργων του νέου Διεθνούς Αερολιμένα Ηρακλείου παίρνει διαστάσεις με απρόβλεπτη έκβαση.
Το επείγον θέμα της διάσωσης των μοναδικών μινωικών ευρημάτων έρχεται στο Ευρωκοινοβούλιο και στην ελληνική Βουλή, ενώ συναγερμός έχει σημάνει στην τοπική κοινωνία και στην επιστημονική κοινότητα μετά τη θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) για την εγκατάσταση εκεί συστημάτων αεροναυτιλίας και ραντάρ, στη συνεδρίαση που καλύψαμε αναλυτικά.
Διαβάστε σχετικά: Ο Λαβύρινθος της μινωικής Παπούρας στις συμπληγάδες του ΚΑΣ
Παράλληλα, ο Δήμος Μινώα Πεδιάδας ανακοίνωσε πως μετά από ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου θα κάνει χρήση όλων των ένδικων μέσων που έχει στη διάθεσή του για τη διάσωση, προστασία και επισκεψιμότητα του μνημείου.
Πολιτικές διαστάσεις
Μετά την επίσκεψή του στο μνημείο –επίσκεψη και αυτοψία που αρνήθηκαν, παρά τις εκκλήσεις, να κάνουν τα μέλη του ΚΑΣ προτού λάβουν την απόφασή τους– και την ξενάγησή του επιτόπου από την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου (ΕΦΑΗ) Βάσω Συθιακάκη και την αρχαιολόγο Δανάη Κοντοπόδη, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης δήλωσε ότι «το υπουργείο Πολιτισμού έχει χρέος να προστατεύσει, να αναδείξει και να κάνει επισκέψιμο αυτό το μοναδικό μνημείο», τονίζοντας πως «μπορεί η ανάπτυξη να γίνει με σεβασμό στην Ιστορία και τον πολιτισμό μας».
Παράλληλα, με ερώτησή του προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ Σάκης Αρναούτογλου θέτει ζήτημα ευρωπαϊκής συμμόρφωσης της Ελλάδας στις δεσμεύσεις της για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ καλεί την Επιτροπή να εξετάσει τι ενέργειες μπορεί να αναλάβει για να διασφαλιστεί ότι οι αναγκαίες υποδομές του νέου αεροδρομίου δεν θα οδηγήσουν στην καταστροφή ενός μοναδικού αρχαιολογικού θησαυρού.
Σε σχετική του δήλωση ο Σ. Αρναούτογλου παρατήρησε ότι «το δίλημμα “ανάπτυξη ή πολιτισμός” είναι ψευδεπίγραφο και βαθιά αναχρονιστικό. Η Ελλάδα έχει υποχρέωση να προστατεύει τα μνημεία της – όχι να τα υπονομεύει στο όνομα μιας δήθεν τεχνοκρατικής αναγκαιότητας». Και συμπλήρωσε: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να είναι συνένοχη στην αλλοίωση μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής αξίας. Ζητούμε διαφάνεια, εναλλακτικές λύσεις και σεβασμό στην Ιστορία. Υπερασπιζόμαστε στην πράξη την αρχαιολογική και πολιτιστική κληρονομιά της χώρας, απέναντι σε προχειρότητες, σκοπιμότητες και αποφάσεις που προσβάλλουν όχι μόνο την ιστορία μας, αλλά και τις θεσμικές μας υποχρεώσεις στην Ευρώπη».
Στη Βουλή φέρνει το θέμα, από την πλευρά του, ο βουλευτής του ΚΚΕ Μανώλης Συντυχάκης, καταθέτοντας σχετική επίκαιρη ερώτηση προς την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Ο Μ. Συντυχάκης καταγγέλλει πως η καταδίκη του μνημείου της Παπούρας σε αφάνεια και ενδεχομένως η μερική καταστροφή του σχεδιάζονται «στον βωμό των συμφερόντων και των κερδών των μονοπωλιακών ομίλων, της κοινοπραξίας που θα εκμεταλλεύεται το νέο αεροδρόμιο» και ζητά «να ακυρωθεί η εγκατάσταση του ραντάρ του ιδιωτικού αεροδρομίου στον λόφο Παπούρας και να κηρυχθεί το μουσείο και όλος ο λόφος άμεσα ως Α’ Ζώνη Αδόμητη, ώστε να καταστεί αρχαιολογικός χώρος, ασφαλής και προσβάσιμος για κατοίκους, επισκέπτες, μελετητές»
Έντονη κινητικότητα στον επιστημονικό κόσμο
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ανασκαφή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου (ΕΦΑΗ) στον λόφο Παπούρα είναι μέσα στις πέντε φετινές υποψηφιότητες για το διεθνές Βραβείο Αρχαιολογικής Ανακάλυψης «Khaled al-Asaad».
Το βραβείο απονέμεται σε αρχαιολόγους οι οποίοι, με θυσία, αφοσίωση, ικανότητα και επιστημονική έρευνα, αντιμετωπίζουν καθημερινά το έργο τους στον διττό ρόλο των μελετητών του παρελθόντος και των επαγγελματιών στην υπηρεσία της περιοχής. Το βραβείο φέρει το όνομά του από τον Χαλίντ αλ-Άσαντ, τον αρχαιολόγο του αρχαιολογικού χώρου της Παλμύρας, ο οποίος πλήρωσε με τη ζωή του την υπεράσπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς από τον ISIS.
Αυτή όμως η δεύτερη υποψηφιότητα για το μνημείο. Η πρώτη πρόσκληση ήρθε από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Κινεζικής Ακαδημίας, ενώ και το ARCH Europe, ένας από τους σημαντικότερους ευρωπαϊκούς φορείς για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς, δημοσίευσε επείγουσα έκκληση για τη διάσωση του λόφου.
Σε ανακοίνωση-κόλαφο με τον εύγλωττο τίτλο «πᾶσα ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται», το ελληνικό τμήμα του ICOMOS κάνει λόγο για «ειλημμένη “απόφαση” του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου» και καταγγέλλει πως «για άλλη μια φορά η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, με όργανο το ΚΑΣ ως νομιμοφανή ασπίδα, παραβιάζει κατάφωρα τον αρχαιολογικό νόμο 4858-2021 και το άρθρο 24 του Συντάγματος, βλάπτοντας αρχαιολογικά μνημεία και τεκμήρια και καταστρέφοντας την αυθεντικότητα του αρχαιολογικού τοπίου».
Το ελληνικό ICOMOS εκφράζει «την απόλυτη αντίθεσή του στις αυθαίρετες πολιτικές του ΥΠΠΟ και στην έλλειψη διαφανείας και μέριμνας για τις αρχαιότητες, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις», ενώ «θεωρεί ότι επιβάλλεται να γίνουν νέες μελέτες για την τοποθέτηση των συστημάτων αεροναυτιλίας του νέου διεθνούς αερολιμένα Ηρακλείου [.,.] σε θέσεις που να επιτρέπουν στο μέλλον την απρόσκοπτη αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή, την ανάδειξη, μελέτη και επισκεψιμότητα των αρχαιοτήτων».
Στο μεταξύ, στο πλαίσιο της προσπάθειας ανατροπής της απόφασης που θέτει σε κίνδυνο το μοναδικό μνημειακό σύνολο, έχουν συγκεντρωθεί πλέον περισσότερες από 4.300 υπογραφές στην διαδικτυακή καμπάνια που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Σιωπή από την κυβέρνηση
Δεν γνωρίζουμε πώς σκέφτεται η κυβέρνηση και η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού να αντιμετωπίσουν αυτήν την ολοένα διογκούμενη κινητοποίηση για τον λόφο Παπούρα, εντός και εκτός συνόρων, ούτε αν έχουν αντιληφθεί τις επιπτώσεις που θα υπάρξουν σε πολλαπλά επίπεδα σε περίπτωση που επιμείνουν μέχρι τέλους στη χωροθέτηση του ραντάρ του αεροδρομίου στην επίδικη θέση.
Για την ώρα η κυβερνητική πλευρά τηρεί αιδήμονα σιγήν για το θέμα, με πιο χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το λαλίστατο κατά τα λοιπά υπουργείο Πολιτισμού δεν εξέδωσε καν, εδώ και έξι ημέρες, δελτίο τύπου αναφορικά με την εισήγηση του ΚΑΣ για το θέμα. Όπως και να έχει, η επόμενη περίοδος αναμένεται εξαιρετικά θερμή.
Το πλήρες κείμενο της ερώτησης του ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ Σάκη Αρναούτογλου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή
«Θέμα: Προστασία του Μινωικού Μνημείου στην Παπούρα Κρήτης και συμβατότητα με τις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις για την πολιτιστική κληρονομιά
Στον λόφο Παπούρα, Δήμος Μινώα Πεδιάδας Κρήτης, εντοπίστηκε σημαντικό Μινωικό μνημείο. Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα φέρει τα χαρακτηριστικά ιερού κορυφής ηλικίας άνω των 4.000 ετών. Παρά την αντίθεση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και των ανασκαφέων, το ΚΑΣ ενέκρινε κατά πλειοψηφία την εγκατάσταση ραντάρ και ραδιοβοηθημάτων του νέου Αεροδρομίου Καστελλίου σε άμεση γειτνίαση με το μνημείο.
Η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονη αντίδραση της τοπικής κοινωνίας. Το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα την προσφυγή σε ένδικα μέσα, ενώ αρχαιολόγοι, τεχνικοί φορείς και οργανώσεις πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν εκφράσει αντίθεση, τεκμηριώνοντας ότι το έργο θα αλλοιώσει τον χαρακτήρα και την αυθεντικότητα του αρχαιολογικού τοπίου.
Επειδή:
– Το Μνημείο και το περιβάλλον του παραμένουν ανέπαφα από την αρχαιότητα
– Υφίστανται ευρωπαϊκές δεσμεύσεις προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, βάσει των άρθρων 3 και 167 ΣΛΕΕ και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Πολιτιστική Κληρονομιά
– Υπάρχουν εναλλακτικές τοποθεσίες για την εγκατάσταση των ραντάρ που δεν έχουν εξεταστεί επαρκώς
Ερωτάται η Επιτροπή:
– Είναι ενήμερη για την υπόθεση και τους κινδύνους που απειλούν το Μνημείο της Παπούρας εξαιτίας των σχεδιαζόμενων έργων;
– Πώς αξιολογεί τη συμβατότητα της απόφασης με τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και του αρχαιολογικού τοπίου;
– Ποιες ενέργειες μπορεί να αναλάβει ή να ζητήσει από τις ελληνικές αρχές, ώστε να διασφαλιστεί ότι η υποδομή του αεροδρομίου δεν θα καταστρέψει ένα μνημείο τόσο μεγάλης αρχαιολογικής και πολιτιστικής σημασίας;»
Το πλήρες κείμενο της Επίκαιρης Ερώτησης του βουλευτής του ΚΚΕ Μανώλη Συντυχάκη
«Η ανασκαφή, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, που είναι σε εξέλιξη στην κορυφή του λόφου της «Παπούρας», έφερε στο φως ένα εύρημα μοναδικό για την αρχαιολογία της Κρήτης, πιθανά για ένα από τα σπουδαιότερα αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων δεκαετιών, μαζί με άλλα αρχαιολογικά λείψανα στα πρανή του λόφου (αρχαίο μονοπάτι, κτιριακό συγκρότημα και σπήλαιο).
Παρ’ όλα αυτά, παρά και τις αντιδράσεις που έχουν ξεσηκωθεί από επιστημονικούς φορείς απ’ όλο τον κόσμο, συλλόγους εργαζομένων στον χώρο του Πολιτισμού και γενικότερα από τον λαό, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ της τοποθέτησης ραντάρ του ιδιωτικού αεροδρομίου Καστελλίου και άλλων συνοδών έργων στον λόφο της «Παπούρας», επιβεβαιώνοντας τις πολλαπλές αρνητικές συνέπειες από το ιδιωτικό αεροδρόμιο, το οποίο δεν έχει καθόλου σχέση με τις λαϊκές ανάγκες για ασφαλείς και φτηνές μεταφορές.
Η εγκατάσταση των ραδιοβοηθημάτων αεροναυτιλίας απαιτεί εκτενείς διαμορφώσεις, ταπείνωση του λόφου, προϋποθέτει την κατασκευή συνοδών έργων και βοηθητικών κτιρίων, κατασκευή οδών πρόσβασης, λατόμευση με χρήση εκρηκτικών, κ.ά. Συνεπώς θα προκαλέσει άμεση και έμμεση βλάβη στο μνημείο και στον περιβάλλοντα χώρο του, τη στιγμή, μάλιστα, που η ανασκαφή δεν έχει ολοκληρωθεί και δεν έχει υπάρξει ο ανάλογος χαρακτηρισμός των ζωνών προστασίας του μνημείου. Θα καταδικάσει το μνημείο σε αφάνεια και ερήμωση, ενδεχομένως και σε μερική καταστροφή, στον βωμό των συμφερόντων και των κερδών των μονοπωλιακών ομίλων, της κοινοπραξίας που θα εκμεταλλεύεται το νέο αεροδρόμιο, για να μην υπάρξουν αλλαγές στον σχεδιασμό.
Συνιστά εμπαιγμό του λαού και προσπάθεια καλλιέργειας εφησυχασμού το γεγονός ότι το Υπουργείο Πολιτισμού (σύμφωνα με Δελτίο Τύπου του ΥΠΠΟ, τον 6ο/ 2024) δήλωνε ότι υπήρχε απαίτηση για αναζήτηση άλλης κατάλληλης θέσης για την τοποθέτηση του ραντάρ και την εκπόνηση νέας μελέτης για τη θέση του. Επιπλέον, τα περί διασφάλισης της επισκεψιμότητας του Μνημείου που υποστηρίζει το υπουργείο δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αφού είναι γνωστό ότι η κυκλοφορία ανθρώπων περιμετρικά τέτοιων συστημάτων RADAR γενικά απαγορεύεται σε μια ορισμένη ακτίνα, ενώ για λόγους ασφάλειας, κλπ., προσδιορίζονται συγκεκριμένες ζώνες περιορισμένης πρόσβασης.
ΕΡΩΤΑΤΑΙ η κ. υπουργός, τι μέτρα θα πάρει η κυβέρνηση, για:
– Να ακυρωθεί η εγκατάσταση του ραντάρ του ιδιωτικού αεροδρομίου στον λόφο «Παπούρας» και να κηρυχθεί το μουσείο και όλος ο λόφος άμεσα ως Α’ Ζώνη Αδόμητη, ώστε να καταστεί αρχαιολογικός χώρος, ασφαλής και προσβάσιμος για κατοίκους, επισκέπτες, μελετητές.
– Να μην αποσπαστεί το μνημείο από τον χώρο στον οποίο είναι ενταγμένο, αλλά να συνεχιστούν απρόσκοπτα οι ανασκαφές, καθώς και η διεξοδική μελέτη των ευρημάτων, με ευθύνη και χρηματοδότηση του κράτους».
Το πλήρες κείμενο του ελληνικού τμήματος του ΙCOMOS
«”πᾶσά ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται”
Το Ελληνικό ΙCOMOS εκφράζει την έντονη ανησυχία του για την τύχη του μοναδικού και μεγάλης σημασίας κυκλικού μνημείου που αποκαλύφθηκε στον λόφο Παπούρα, κατά την αρχαιολογική έρευνα στο Πλαίσιο του έργου, Νέος Διεθνής Αερολιμένας Ηρακλείου.
Το μνημείο είναι τοποθετημένο σε κορυφή λόφου, εποπτεύοντας την πεδιάδα στο Καστέλι και, πέραν αυτής, τους χαρακτηριστικούς ορεινούς σχηματισμούς της Κρήτης. Ήταν σε χρήση από το 3200 έως το 1800 π.Χ., με επανάχρηση κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. Μια κυκλική κατασκευή διαμορφώνεται ως λαβύρινθος, με υψηλή κατασκευαστική ακρίβεια στην χάραξη δακτυλίων και την διαμόρφωσή τους σε επίπεδα διαφορετικής στάθμης μεταξύ τους. Η ύπαρξη, στα πρανή του λόφου, μινωΐκού ανακτορικού συγκροτήματος, λατρευτικού σπηλαίου και διαμορφωμένου μονοπατιού, δείχνει ότι πρόκειται για έργο με τελετουργική και θρησκευτική χρήση.
Η κατασκευή είναι μοναδική κι ανοίγει νέα πεδία στην μελέτη και γνώση του μινωϊκού πολιτισμού. Για να ερμηνευθούν πλήρως τα έως τώρα ευρήματα, πρέπει η έρευνα να συνεχισθεί και να επεκταθεί, καθώς είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προκύψουν νέα δεδομένα. Όταν η έρευνα συμπληρωθεί, ο τόπος μπορεί να αποτελέσει σπουδαία ενότητα, που πρέπει να αποδοθεί στην επιστήμη και το κοινό.
Η ειλημμένη «απόφαση» του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) «εγκρίνει» προτεινόμενες και πολύ μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις στον λόφο Παπούρα, με σκοπό την εγκατάσταση συστημάτων αεροναυτιλίας, για τις ανάγκες του νέου διεθνούς αερολιμένα Ηρακλείου. Οι βαρειές δραστηριότητες για την οικοδόμησή τους, με χρήση εκρηκτικών, θέτουν σε κίνδυνο ό,τι έχει αποκαλυφθεί, αλλά και όσα δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί. Η κατασκευή οικοδομών μεγάλης κλίμακας για την εγκατάσταση ραντάρ, ύψους δεκάδων μέτρων, πύργων ελέγχου κι άλλων βοηθητικών κτηρίων, με εκτενείς διαμορφώσεις-ταπεινώσεις του λόφου, θα βλάψει ανεπανόρθωτα το μνημείο και τον περιβάλλοντα χώρο, ακυρώνοντας την ολοκλήρωση της έρευνας στην περιοχή και την διαμόρφωση επισκέψιμου αρχαιολογικού πάρκου.
Για άλλη μια φορά η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, με όργανο το ΚΑΣ ως νομιμοφανή ασπίδα, παραβιάζει κατάφωρα τον αρχαιολογικό νόμο 4858-2021 και το άρθρο 24 του Συντάγματος, βλάπτοντας αρχαιολογικά μνημεία και τεκμήρια και καταστρέφοντας την αυθεντικότητα του αρχαιολογικού τοπίου.
Το ελληνικό ICOMOS εκφράζει την απόλυτη αντίθεσή του στις αυθαίρετες πολιτικές του ΥΠΠΟ και στην έλλειψη διαφανείας και μέριμνας για τις αρχαιότητες, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις. Συγκεκριμένα, για την ορθή διαχείριση των αρχαίων στον λόφο Παπούρα, θεωρεί ότι επιβάλλεται να γίνουν νέες μελέτες για την τοποθέτηση των συστημάτων αεροναυτιλίας του νέου διεθνούς αερολιμένα Ηρακλείου. Οι νέες μελέτες να προβλέπουν τοποθέτηση συστημάτων αεροναυτιλίας σε θέσεις που να επιτρέπουν στο μέλλον την απρόσκοπτη αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή, την ανάδειξη, μελέτη και επισκεψιμότητα των αρχαιοτήτων.
Οι αρχαιότητες στον λόφο Παπούρα συνιστούν ένα σπουδαίο εύρημα κομβικής σημασίας για την μελέτη και κατανόηση του Μινωϊκού πολιτισμού και των πρώιμων πολιτισμών της Μεσογειακής λεκάνης. Θα πρέπει να διατηρηθεί αλώβητο για χάρη όχι μόνο της επιστήμης, αλλά και της ανθρωπότητας».
