Η αισθητική του μεγαλείου: Σημειώσεις πάνω στη νέα πρόσοψη του Πενταγώνου

Υπάρχουν στιγμές όπου η δημόσια αρχιτεκτονική μετατρέπεται σε θέαμα, και το θέαμα σε ιδεολογία. Τα αποκαλυπτήρια της νέας πρόσοψης του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας — αυτού του «βιοκλιματικού» περιτυλίγματος του παλιού Πενταγώνου — ήταν μια τέτοια στιγμή. Όχι γιατί αποκάλυψαν ένα νέο αρχιτεκτονικό τοπίο, αλλά γιατί φανέρωσαν την καλλιτεχνική και πολιτική ψυχολογία μιας εποχής που νοσταλγεί το μεγαλείο χωρίς να το κατανοεί.

Η σκηνική σύνθεση των φωτισμένων κιόνων, των γυάλινων πτερυγίων και των στρατιωτικών συμβολισμών, ανακαλούσε περισσότερο μια τελετουργία εθνικής αυτοθέασης παρά ένα αρχιτεκτονικό γεγονός. Στην καρδιά της, η εμμονή με την ιδέα της «κιβωτού του έθνους» — ένα σχήμα που επιχειρεί να συνδέσει τον Παρθενώνα με τη φρεγάτα, το Ραφάλ με τη φουστανέλα, το μέλλον με ένα φαντασιακό παρελθόν από μαρμάρινη αρετή και μεταλλική πειθαρχία.

Η αισθητική της εκδήλωσης έμοιαζε να ταλαντεύεται ανάμεσα στη θεατρικότητα του εθνικού κιτς και στη συγκινησιακή οικονομία του πολιτικού θεάματος. Το αποτέλεσμα ήταν ένα θέαμα που θύμιζε τις παλιές φιέστες της «Πολεμικής Αρετής των Ελλήνων» στο Καλλιμάρμαρο — με μόνη διαφορά ότι η σημερινή εκδοχή φοράει κοστούμι φωτισμού LED και υπογράφεται από μια ενεργειακή εταιρεία. Το κιτς έγινε βιώσιμο.

Η συγχώνευση κράτους, εταιρικής προβολής και εθνικού συμβολισμού γεννά πάντοτε ένα περίεργο αισθητικό κράμα: κάτι ανάμεσα σε διαφημιστικό σποτ και τελετή πίστης. Οι ιδιώτες φρόντισαν να είναι παρόντες ως «δωρητές» του μεγαλείου, επιβεβαιώνοντας ότι το νέο τρίπτυχο δεν είναι πια «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια», αλλά «Πατρίς – Ιδίωτες – Εικόνα».

Το νέο Πεντάγωνο παρουσιάστηκε ως γλυπτό του φωτός και ως σύμβολο εθνικής αναγέννησης, αλλά μοιάζει περισσότερο με μεταμοντέρνο ναό του εθνικού ναρκισσισμού. Η πρόσοψη με τα γυάλινα κτερίσματα υποδύεται το ιερό, ενώ το ίδιο το κτίριο μετατρέπεται σε σκηνικό — σε οπτική αφήγηση της ελληνικής εμμονής με το «ένδοξο παρελθόν» ως αισθητικό φίλτρο για το παρόν.

Σε αυτήν τη χώρα, το κιτς δεν είναι πια αστοχία, αλλά μέθοδος. Είναι ο τρόπος με τον οποίο το κράτος φαντάζεται τον εαυτό του: εξιδανικευμένο, στρατιωτικοποιημένο, φωτισμένο από κάτω και φωτογενές από ψηλά.

Η νέα πρόσοψη του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας δεν είναι απλώς μια αρχιτεκτονική κατασκευή· είναι μια μεταφορά της συλλογικής μας ανασφάλειας, ντυμένη με το φωτοστέφανο του μεγαλείου.

Και ίσως τελικά αυτό να είναι το πιο ελληνικό στοιχείο της

* Ο Ισίδωρος Τσούρος είναι νομικός