Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούμε συχνά –ίσως συχνότερα απ’ όσο αντέχουμε– τη λέξη «επιδραστικός». Είναι χαρακτηριστικό της βιαστικής εποχής μας να δημιουργούμε ήρωες της μιας μέρας, οι οποίοι περνάνε σύντομα στα αζήτητα. Υπάρχουν και ήρωες όμως που είναι παντοτινοί. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Τζέιν Γκούντολ η οποία έφυγε από τη ζωή την περασμένη Τετάρτη σε ηλικία 91 ετών. Συμβαίνει κάτι ιδιαίτερο με την Γκούντολ. Η μορφή της για πολλούς από εμάς λειτουργεί σαν χαραμάδα φωτός στο σκοτάδι που μας τυλίγει.
Σε έναν κόσμο όπου το μέτρο είναι το κέρδος, μας υπενθύμιζε ότι το να είμαστε βαθιά ανθρώπινοι δεν είναι αδυναμία, αλλά ο μόνος δρόμος που έχουμε. Ότι ο ένας χωρίς τον άλλο δεν είμαστε τίποτα, όπως και ότι η ανθρωπότητα δεν μπορεί να ευημερήσει αν δεν νοιάζεται για τη φύση. Η Γκούντολ με το παράδειγμα της ζωής της εδραίωσε τη θέση της γυναίκας ως επιστήμονα και έκανε την ανθρωπότητα να κατανοήσει ότι τα ζώα έχουν προσωπικότητα άρα και δικαιώματα. Και αυτό το έκανε στη βρετανική κοινωνία της δεκαετίας του 1960 η οποία ορμώμενη από το αποικιοκρατικό παρελθόν της είχε περισσότερες βεβαιότητες παρά απορίες σχετικά με τη λειτουργία του κόσμου.
Η Γκούντολ έδωσε φωνή σε όσους δεν είχαν και το έκανε διατηρώντας χαμηλούς τόνους. Χωρίς επικοινωνιακά κόλπα και ευκολίες, με πολλή δουλειά και ουσιαστική διάθεση για σύνδεση με τους άλλους είτε ήταν άνθρωποι είτε ζώα – άλλωστε γνώριζε καλύτερα απ’ όλους ότι είμαστε ένα ακόμη είδος.
Το 2000 είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά το –πλέον εξαντλημένο– αυτοβιογραφικό βιβλίο «Στα χνάρια της ελπίδας» (εκδ. Ωκεανίδα, μτφρ. Άννα Παπασταύρου) που προέκυψε μέσα από συζητήσεις της κορυφαίας Βρετανίδας πρωτευοντολόγου με τον Φίλιπ Μπέρμαν. Σε αυτό περιγράφει τη ζωή της από τα παιδικά της χρόνια –γεννήθηκε το 1934– κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου έως τo 1999 που πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο. Η Γκούντολ ήδη από τότε έβλεπε καθαρά πού οδηγείται ο πλανήτης με την αλόγιστη ανθρώπινη παρέμβαση και τον υπερπληθυσμό. Μιλάει για τις στιγμές που απελπίστηκε στη σκέψη ότι «εμείς οι άνθρωποι δεν θα μπορέσουμε ποτέ να βγούμε από τον περιβαλλοντικό και κοινωνικό κυκεώνα που εμείς οι ίδιοι δημιουργήσαμε γύρω μας, για εμάς τους ίδιους αλλά και γι’ άλλες μορφές του πλανήτη μας».
Περιγράφει στο βιβλίο ποιες αποφάσεις την οδήγησαν στην Αφρική και πώς έφτασε στο Εθνικό Πάρκο Γκόμπε στην Τανζανία, όπου θα ζούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της μελετώντας τους χιμπαντζήδες. «Ούτε μια μέρα δεν πέρασε χωρίς να μάθω κάτι καινούργιο και συγκλονιστικό για τους χιμπαντζήδες» λέει. «Αφού παρατηρούσα μια ομάδα χιμπαντζήδων ή ένα χιμπαντζή μόνο του, μερικές φορές κατέβαινα κάτω για να μαζέψω όποια τροφή είχε τύχει να φάνε κι έτσι, σταδιακά εξοικειώθηκα με το πεδίο τους. Και καθώς εγώ συναρμολογούσα σιγά σιγά, κομματάκι κομματάκι, τον τρόπο ζωής τους, εκείνοι απ’ τη μεριά τους συνήθιζαν σιγά σιγά τη θέα αυτού του παράξενου λευκού πιθήκου – αν και πέρασε σχεδόν ένας χρόνος, πριν μπορέσω να πλησιάσω τους περισσότερους σε απόσταση μικρότερη από ενενήντα μέτρα» θυμάται.
Σε άλλο σημείο του βιβλίου αναφέρει: «Εν τω μεταξύ μάθαινα όλο και περισσότερα για τους χιμπαντζήδες. Κι όσο τους γνώριζα προσωπικά, τους έδινα ονόματα. Δεν είχα ιδέα ότι αυτό, σύμφωνα με την ηθική τάξη των αρχών της δεκαετίας του 1960, ήταν ανάρμοστο – έπρεπε να τους έχω δώσει αριθμούς, που είναι πιο απρόσωποι». Η Γκούντολ στην επιστημονική έρευνά της περιέγραφε τις προσωπικότητές τους – κάτι αρκετά προκλητικό καθώς τότε κυριαρχούσε η αντίληψη ότι μόνο οι άνθρωποι είχαν προσωπικότητα.
«Αλλά το ακόμα χειρότερο έγκλημα» συνεχίζει «ήταν ότι απέδιδα συναισθήματα παρόμοια με τα ανθρώπινα στους χιμπαντζήδες. Την εποχή εκείνη επικρατούσε η άποψη τουλάχιστον έτσι υποστήριζαν πολλοί επιστήμονες, φιλόσοφοι και θεολόγοι) πως μόνον ο άνθρωπος έχει μυαλό, μόνο ο άνθρωπος έχει το χάρισμα της λογικής σκέψης. Κι όταν τα έμαθα κάποια στιγμή, σκέφτηκα απλώς πως ήταν κουταμάρες και δεν έδωσα καμία σημασία».
Η Τζέιν Γκούντολ υπήρξε επί της ουσίας απείθαρχη σε ένα ολόκληρο σύστημα. Και σε αυτή τη στάση της οφείλουμε ένα σημαντικό μέρος του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο σήμερα.
