Η εξέγερση των νέων κατά της διαφθοράς – Μνήμες από την Αραβική Άνοιξη

Η δύναμη της ποπ κουλτούρας ανατροφοδοτείται στα μονοπάτια της παγκόσμιας αντίστασης, καθώς από την Αφρική μέχρι την Ασία η Γενιά Ζ (Gen Z, γεννημένοι το 1997-2012) εξεγείρεται ενάντια στη διαφθορά χρησιμοποιώντας ως σύμβολο επανάστασης τη θρυλική πειρατική σημαία του «One Piece», του δημοφιλούς ιαπωνικού μάνγκα.

Η εν λόγω σημαία κυμάτιζε στις διαδηλώσεις στο Νεπάλ, όταν χιλιάδες νέοι πλημμύρισαν τους δρόμους διαμαρτυρόμενοι ενάντια στην κυβερνητική αυθαιρεσία, με αφορμή την απαγόρευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενώ κρεμόταν στις χρυσές πύλες του παλατιού κατά την ανατροπή της κυβέρνησης ύστερα από αιματηρές εξεγέρσεις. Την κρατούσαν οι νεαροί διαδηλωτές στις Φιλιππίνες και στην Κένυα ως έμβλημα κατά της διαφθοράς, των άθλιων συνθηκών διαβίωσης και της αστυνομικής βίας. Στην Ινδονησία κρεμόταν σε σπίτια, αυτοκίνητα και φορτηγά, υπογραμμίζοντας τις εξεγέρσεις κατά της αστυνομικής αυθαιρεσίας. Πρωταγωνίστησε στις κινητοποιήσεις της Μαδαγασκάρης, όπου οι νέοι απαιτούσαν βασικά αγαθά: ηλεκτρικό ρεύμα και παροχή νερού σε σταθερή βάση. Κυμάτισε και στο Μαρόκο σε πορείες με αίτημα την ενίσχυση της υγειονομικής περίθαλψης και της κοινωνικής πρόνοιας, τη στιγμή που έγκυες και βρέφη πέθαιναν στο δημόσιο «νοσοκομείο θανάτου» στην περιοχή Αγαδίρ, ενώ η κυβέρνηση έχτιζε στάδια.

Σύμβολο ελευθερίας

Η σημαία του «One Piece» συνδέεται άμεσα με τη Γενιά Ζ, καθώς η δημοσίευση του μάνγκα το 1997 συμπίπτει ακριβώς με τη χρονιά που αρχίζει αυτή η γενιά. Συμβολίζει την ιστορία του πειρατή Μάνκι Ντ. Λούφι και του πληρώματός του («πειρατές με τα ψάθινα καπέλα»), οι οποίοι επιλέγουν την ελευθερία, αμφισβητώντας μια παγκόσμια διεφθαρμένη κυβέρνηση.

Η σημαία του Λούφι υπερβαίνει τον ρόλο ενός απλού λογοτύπου. Εχει μετατραπεί σε πανίσχυρο σύμβολο πίστης, ελπίδας και, κυρίως, ελευθερίας. Στη σειρά ο Λούφι βρίσκεται συχνά αντιμέτωπος με λαούς που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, καταπίεσης και παρακμής λόγω διεφθαρμένων τοπικών ηγετών. Αντιμετωπίζει επίσης τους πεζοναύτες –αστυνομικές δυνάμεις που λειτουργούν ως εκτελεστικό όργανο της παγκόσμιας ελίτ– που χρησιμοποιούν την εξουσία τους αυθαίρετα και σε βάρος του λαού.

Αυτό το επαναστατικό αφηγηματικό πλαίσιο αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο της ταύτισης των νέων με τους πρωταγωνιστές του «One Piece». Η Γενιά Ζ αναγνώρισε στις δικές της συνθήκες διαβίωσης την εικόνα των καταπιεσμένων λαών που μάχεται να απελευθερώσει ο Λούφι. Κατ’ αυτό τον τρόπο, ένα εμβληματικό στοιχείο της ποπ κουλτούρας αναδείχτηκε σε διακριτό σήμα της επανάστασης κατά της διαφθοράς, των μεγάλων ανισοτήτων και του αυταρχισμού.

Το σύμβολο είναι εξαιρετικά λειτουργικό και ευέλικτο, καθώς προσαρμόζεται άμεσα στις ιδιαίτερες διεκδικήσεις σε κάθε χώρα –είτε πρόκειται για την καταπολέμηση της διαφθοράς είτε για τη διεκδίκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων– ενώ η γενική φύση του σχεδίου ενισχύει την ευρεία χρήση του.

Σε αντίθεση με κομματικά σύμβολα, η σημαία Jolly Roger, ως προϊόν της ποπ κουλτούρας, καθιστά δύσκολη τη λογοκρισία της από τις κυβερνήσεις χωρίς αυτές να εκτεθούν διεθνώς ως αυταρχικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ινδονησία, όπου η χρήση της σημαίας κατά τον εορτασμό της Ημέρας Ανεξαρτησίας τον περασμένο Αύγουστο προκάλεσε την έντονη δυσαρέσκεια αξιωματούχων, με ορισμένους να μιλούν ακόμη και για εθνική προδοσία. Αυτή η πολιτική αντίδραση οδήγησε σε στοχοποίηση ατόμων από την αστυνομία και τον στρατό, αναγκάζοντας τη Διεθνή Αμνηστία να καταγγείλει τις ενέργειες αυτές ως κατάφωρη παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης.

Δεν είναι πρώτη φορά

Πολλά σύμβολα της ποπ κουλτούρας έχουν χρησιμοποιηθεί σε κινητοποιήσεις ανά τον κόσμο. Η μάσκα του Γκάι Φοξ από την ταινία «V for vendetta» (2005) έχει καθιερωθεί ως παγκόσμιο σύμβολο κατά του αυταρχισμού και της κρατικής εξουσίας. Υιοθετήθηκε αρχικά από την ομάδα χάκερ Anonymous (2008) προωθώντας την ανώνυμη αντίσταση, ενώ έγινε γνωστή και από το κίνημα Occupy Wall Street (2011), που καταδίκαζε τον καπιταλισμό, την εταιρική απληστία και την οικονομική ανισότητα.

Παράλληλα, η εμβληματική φιγούρα του Τζόκερ από την ομώνυμη ταινία του 2019 υιοθετήθηκε από διαδηλωτές στη Χιλή και στον Λίβανο την ίδια χρονιά, καθώς ενσάρκωνε την οργή των κοινωνικά αποκλεισμένων ενάντια στην κυρίαρχη ελίτ, στο άνισο φορολογικό σύστημα και στους ελέγχους κίνησης κεφαλαίων.

Ενα εξίσου ισχυρό σύμβολο είναι ο χαιρετισμός με τρία δάχτυλα από τη σειρά ταινιών «Αγώνες πείνας» (2012), που σηματοδοτεί αλληλεγγύη και σιωπηλή αντίσταση ενάντια σε ένα καταπιεστικό καθεστώς. Υιοθετήθηκε από νέους διαδηλωτές υπέρ της δημοκρατίας στην Ταϊλάνδη το 2014 και το 2020, ενώ αποτέλεσε το κεντρικό σύμβολο των αντιπάλων του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 2021 στη Μιανμάρ, λειτουργώντας ως μια άμεσα αναγνωρίσιμη και μη κομματική έκφραση ελπίδας και ενότητας.

Μνήμες από την Αραβική Ανοιξη

Οπως στις διαδηλώσεις της Γενιάς Ζ, έτσι και στην Αραβική Ανοιξη (2010-12) η σπίθα της εξέγερσης συντονίστηκε και εξαπλώθηκε μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter), μετατρέποντας τις διαμαρτυρίες σε παγκόσμιο κύμα κατά του αυταρχισμού, ξεκινώντας από την Τυνησία και περνώντας σε Αίγυπτο, Υεμένη κι άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής. Ακόμη ένα κοινό στοιχείο είναι ότι οδηγοί ταξί και εργαζόμενοι στα μέσα μεταφοράς πρωτοστάτησαν σε απεργίες και διαδηλώσεις, τη στιγμή που σήμερα οι νέοι στην Ινδονησία κρεμούν τη σημαία του Λούφι σε μοτοσικλέτες, αυτοκίνητα και φορτηγά. Και στις δύο περιπτώσεις τα οχήματα λειτούργησαν ως κινητές πλατφόρμες διαμαρτυρίας, καθιστώντας ορατή την αντίσταση στις καρδιές των πόλεων και αναδεικνύοντας τη δυσαρέσκεια των ευάλωτων στρωμάτων, που απαιτούσαν αξιοπρέπεια και ελευθερία.