Με την πυρηνική απειλή να πλανάται πάνω από την υφήλιο καθώς Πακιστάν και Ινδία, δύο πυρηνικές δυνάμεις, έχουν εμπλακεί σε ένα επιδεινούμενο σπιράλ στρατιωτικής κλιμάκωσης, οι εύθραυστες ισορροπίες που επικρατούν για δεκαετίες στην καρδιά της ασιατικής ηπείρου έρχονται στο προσκήνιο.
Η επίθεση της 22ας Απριλίου στο κατεχόμενο από την Ινδία κομμάτι του Κασμίρ από ενόπλους της Αντίστασης του Κασμίρ, κατά την οποία σκοτώθηκαν 26 Ινδοί τουρίστες, αποτέλεσε θρυαλλίδα εξελίξεων και νέας ανάφλεξης μεταξύ των δύο παραδοσιακών αντιπάλων. Το πραγματικό μέγεθος της αντιπαράθεσης που έχει ξεσπάσει δεν καταδεικνύεται από τις στρατιωτικές κινήσεις που έχουν προς το παρόν γίνει, αλλά από το γεγονός ότι –όπως και σε όλες τις μεγάλες συγκρούσεις της εποχής που διανύουμε, π.χ. στην Ουκρανία, καθώς η Μόσχα έχει αποσυρθεί από μια σειρά από συνθήκες και το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε περαιτέρω– αμφισβητήθηκαν συνθήκες και συμφωνίες που καθόριζαν για δεκαετίες τις σχέσεις των δύο πλευρών και διασφάλιζαν κάποια σταθερότητα.
Αδιατάρακτη από το 1960
Η απόφαση της Ινδίας να αποχωρήσει από τη Συνθήκη για τα Υδατα του Ινδού (IWT) στη σκιά της επίθεσης δικαιολογήθηκε από την κυβέρνηση του Ναρέντρα Μόντι ως κίνηση-απάντηση στη στήριξη των πακιστανικών υπηρεσιών προς τις τρομοκρατικές οργανώσεις που δρουν στο Κασμίρ. Οι κατηγορίες αυτές βέβαια κατά του Πακιστάν δεν είναι καθόλου καινούργιες, όμως αυτή είναι η πρώτη φορά από το 1960 μέχρι και σήμερα που η συνθήκη παύει να ισχύει. Η IWT στην ουσία ρύθμιζε με ξεκάθαρο τρόπο τη συνδιαχείριση των υδάτων του Ινδού και των παραποτάμων του (δηλαδή της περιοχής που είναι γνωστή ως Παντζάμπ ή Πενταποταμία κατά την αρχαιότητα), δίνοντας όμως το πάνω χέρι στην Ινδία που έχει την ανάντη της ροής. Η εν λόγω συνθήκη είχε δώσει τη χρήση των τριών ανατολικών παραποτάμων, του Ραβί, του Σουτλέτζ και του Μπεάς, στην Ινδία και των τριών δυτικών παραποτάμων, συμπεριλαμβανομένων του ίδιου του Ινδού, του Τσενάμπ και του Τζελούμ, στο Πακιστάν. Η συμφωνία, που τώρα η Ινδία χρησιμοποιεί ως εργαλείο επιβολής και εκβιασμού, εξασφαλίζει νερό για το 80% των πακιστανικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και σε περίπτωση που η κυβέρνηση Μόντι κλείσει την κάνουλα στο Πακιστάν, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξει σοβαρή ζημιά, πέραν της αγροτικής παραγωγής (κυρίως βαμβάκι), στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες.
Η πραγματικότητα είναι ότι η Ινδία επί χρόνια πίεζε για μια αναθεώρηση της συνθήκης IWT ή για αντικατάστασή της, καθώς τα δεδομένα από το 1960 μέχρι και σήμερα έχουν αλλάξει. Οι αλλαγές μάλιστα έχουν επιταχυνθεί εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της επίδρασής της στους παγετώνες των Ιμαλαΐων που τροφοδοτούν ολόκληρο το ποτάμιο σύστημα του Ινδού (αλλά και του Γάγγη στα ανατολικά). Στο πλαίσιο της έντασης εντός του οποίου ήρθε η απόσυρση της Ινδίας από τη συνθήκη, η πακιστανική ηγεσία κάνει με κάθε τρόπο ξεκάθαρη την ενόχλησή της, η οποία κρίνεται μάλλον πιο προκλητική από τις πυραυλικές επιθέσεις που εξαπέλυσε η Ινδία σε πακιστανικό έδαφος και στο Κασμίρ ως αντίποινα για την τρομοκρατική επίθεση στο Παχαλγκάμ.
Εμπρηστικές δηλώσεις
Επισήμως η κυβέρνηση έχει χαρακτηρίσει οποιαδήποτε αλλαγή στην κατάσταση στο έδαφος όσον αφορά τη ροή των ποταμών ως πράξη πολέμου (casus belli). Από την πλευρά του ο πρόεδρος του Λαϊκού Κόμματος του Πακιστάν (PPP) Μπιλαβάλ Μπούτο Ζαρνταρί, γιος της δολοφονημένης πρωθυπουργού Μπεναζίρ Μπούτο, που συμμετέχει στην κυβέρνηση συνασπισμού του Σεχμπάζ Σαρίφ, δήλωσε: «Στο ποτάμι αυτό είτε θα κυλάει το νερό είτε το αίμα σας».
Ο 37χρονος γιος της Μπούτο απευθύνθηκε μάλιστα σε αντίστοιχο ύφος και προς τον ίδιο τον Ν. Μόντι δηλώνοντας: «Αυτός υποστηρίζει ότι είναι κληρονόμοι ενός πολιτισμού χιλιάδων ετών (σ.σ.: της κοιλάδας του Ινδού). Εμείς είμαστε οι πραγματικοί θεματοφύλακες του πολιτισμού αυτού και θα τον υπερασπιστούμε». Ο Μπ. Μπούτο, ο οποίος υπήρξε ο νεότερος υπουργός Εξωτερικών του Πακιστάν, δήλωσε μεταξύ άλλων ότι η χώρα και ο λαός της καταδίκασαν την πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση στην Ινδία αλλά και ότι οι ίδιοι οι Πακιστανοί είναι κι αυτοί θύματα της τρομοκρατίας.
Οι απειλές του Μπούτο κάθε άλλο παρά κούφιες είναι, αφού μπορεί το Πακιστάν να υστερεί σε σημαντικό βαθμό στρατιωτικά απέναντι στην Ινδία, όμως η χώρα έχει λάβει τα μέτρα της, κυρίως με τις μαζικές παραγγελίες κινεζικών οπλικών συστημάτων. Επιπλέον, το Πακιστάν –προτού στραφεί προς την Κίνα– ήταν για πολλά χρόνια ο πιο πιστός σύμμαχος των ΗΠΑ στην περιοχή. Διαθέτει κι αυτό, όπως και η Ινδία –κι αυτή με την σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ– πυρηνικές κεφαλές και εν αντιθέσει με τη μεγαλύτερη γείτονά του δεν έχει υιοθετήσει πολιτική μη πρώτης χρήσης πυρηνικών.
Κεντρικό ρόλο στο πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας έπαιξαν ο παππούς του Μπιλαβάλ, Ζουλφικάρ Μπούτο και κυρίως «ο πατέρας του πυρηνικού προγράμματος του Πακιστάν», πυρηνικός φυσικός και μεταλλουργός Αμπντούλ Καντίρ Χαν.
Η κούρσα των εξοπλισμών
Οσον αφορά την τοπική κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών, η Ινδία ήταν αυτή που πήρε πρώτη το πράσινο φως για την ανάπτυξή τους. Με τη βοήθεια των ΗΠΑ και του Καναδά κατάφερε να έχει πρόσβαση σε πυρηνικά καύσιμα και πυρηνικούς αντιδραστήρες ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Το πρόγραμμα της Ινδίας περιλάμβανε ρητή δέσμευση για ειρηνική χρήση και η χώρα είχε συμφωνήσει στις εγγυήσεις που αποσκοπούσαν στην αποτροπή της χρήσης των αντιδραστήρων και των καυσίμων τους για πολεμικούς σκοπούς.
Ειδικοί σε θέματα μη διάδοσης πυρηνικών όπλων λένε ότι η Ινδία εκμεταλλεύτηκε ένα κενό στις εγγυήσεις αυτές και άρχισε να επεξεργάζεται μυστικά χρησιμοποιημένα πυρηνικά καύσιμα για να παράγει πλουτώνιο (μία από τις δύο κύριες μεθόδους παραγωγής σχάσιμου υλικού για πυρηνικά όπλα) τη δεκαετία του 1960.
Το μυστικό πρόγραμμα ανάπτυξης ατομικής βόμβας της Ινδίας ξεκίνησε επίσημα το 1964 και έφτασε στο αποκορύφωμά του στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν πολλές ομάδες Ινδών φυσικών ανέπτυξαν ταυτόχρονα διάφορα εξαρτήματα όπλων που απαιτούνται για την πρόκληση πυρηνικής έκρηξης από το επανεπεξεργασμένο πλουτώνιο. Η πρώτη πυρηνική δοκιμή, με την κωδική ονομασία «Γελαστός Βούδας», πραγματοποιήθηκε το 1974 στα βορειοδυτικά της χώρας. Η Ινδία ισχυρίστηκε ότι η έκρηξη ήταν «ειρηνική», αλλά η διεθνής κοινότητα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είχε πραγματοποιηθεί δοκιμή πυρηνικού όπλου, κάτι που οι επικεφαλής επιστήμονες αποκάλυψαν αργότερα.
Σε απάντηση ο Καναδάς διέκοψε την πυρηνική συνεργασία του με την Ινδία. Παρόλο που οι ΗΠΑ δεν επέβαλαν κυρώσεις ούτε διέκοψαν την πυρηνική βοήθεια προς το Νέο Δελχί, η αποτυχία των εγγυήσεων οδήγησε το αμερικανικό Κογκρέσο σε επικύρωση του νόμου για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων του 1978. Τις επόμενες δεκαετίες η Ινδία ανέπτυξε ισχυρότερα θερμοπυρηνικά όπλα και πραγματοποίησε νέα δοκιμή το 1998.
Ο… πυρηνικός πατέρας
Από την άλλη πλευρά το Πακιστάν «αναγκάστηκε» να μπει στην πυρηνική κούρσα αρκετά αργότερα, σε απάντηση της δοκιμής «Γελαστός Βούδας». Η ιστορία ξεκινάει στο Αμστερνταμ, όπου το 1972 ο προαναφερθείς επιστήμονας Αμπντούλ Καντίρ Χαν βρέθηκε αρχικά για μεταπτυχιακές σπουδές και έπειτα για δουλειά σε εταιρεία συμβούλων πυρηνικής μηχανικής. Εκεί απέκτησε πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία της υπερφυγοκέντρησης, που συμβάλλει στον εμπλουτισμό του ραδιενεργού ουρανίου. Αυτή είναι η δεύτερη κύρια μέθοδος παραγωγής σχάσιμου υλικού για πυρηνικά όπλα.
Μετά την ταπεινωτική στρατιωτική ήττα του Πακιστάν από την Ινδία στον πόλεμο του 1971 και την πυρηνική δοκιμή της Ινδίας το 1974, ο Χαν έστειλε ο ίδιος επιστολή στον τότε πρωθυπουργό του Πακιστάν Ζουλφικάρ Αλί Μπούτο και προσφέρθηκε να ηγηθεί αυτός ενός προγράμματος πυρηνικών όπλων για την πατρίδα του. Ο Χαν μετέφερε πληροφορίες, φωτογραφίες, σχεδιαγράμματα, ακόμη και εξαρτήματα των μηχανών φυγοκέντρησης στην πακιστανική πρεσβεία στην Ολλανδία, προτού διαφύγει κρυφά για να αναλάβει την ευθύνη του πυρηνικού προγράμματος του Πακιστάν.
Στη συνέχεια εργάστηκε μυστικά για την παραγωγή των πυρηνικών όπλων της χώρας του –παράλληλα με ένα άλλο αντίστοιχο πρόγραμμα– και κατάφερε τελικά να φτιάξει πυρηνικές κεφαλές το 1986. Το Πακιστάν προχώρησε σε δοκιμές το 1998, λίγες εβδομάδες μετά τη δοκιμή των νέων θερμοπυρηνικών όπλων της Ινδίας. Πάντως, οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών διακινούν ένα σενάριο σύμφωνα με το οποίο ο Χαν σχετιζόταν και με τη «διαρροή» της τεχνολογίας για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων σε άλλα –λιγότερο αξιόπιστα– κράτη, όπως η Βόρεια Κορέα, το Ιράν και η Λιβύη.
Η Κίνα «καίγεται» να πέσουν οι τόνοι
Με τη διεθνή κοινότητα και τους ηγέτες των κρατών να καλούν σχεδόν καθημερινά την τελευταία εβδομάδα τις κυβερνήσεις Ινδίας και Πακιστάν να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να προχωρήσουν σε αποκλιμάκωση, όλοι περιμένουν να δουν ποιος θα αναλάβει μια συγκεκριμένη πρωτοβουλία. Η τελευταία που έκανε παρέμβαση ήταν η κυβέρνηση Τραμπ, η αφωνία της οποίας είχε προκαλέσει ερωτήματα. Ομως, αν κάποιος έχει κίνητρο να κάνει κάτι για να σταματήσει η ένταση, αυτός είναι ο Σι Τζινπίνγκ (φωτογραφία). Η Κίνα έχει συνδέσει την επαρχία Κασγκάρ της Σιντζιάνγκ με το λιμάνι Γκουαντάρ στο Πακιστάν δημιουργώντας έναν εμπορικό δρόμο 3.000 χιλιομέτρων. Αυτός ο θαλάσσιος και χερσαίος διάδρομος Κίνας – Πακιστάν (CPEC) έχει στόχο να αποτελέσει ασφαλή εμπορική οδό και να συντομεύσει τη διαδρομή για τις εισαγωγές ενέργειας της Κίνας από τη Μέση Ανατολή, αφού παρακάμπτει την υπάρχουσα διαδρομή μέσω των Στενών Μάλακα ανάμεσα σε Μαλαισία και Ινδονησία, η οποία θα μπορούσε να διακοπεί σε περίπτωση πολέμου, απειλώντας την οικονομία της Κίνας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Documento της 11ης Μαΐου 2025.
Διαβάστε επίσης
Η ανεργία «τσιμπάει», η ΕΛΣΤΑΤ συνεχίζει τα μαγειρέματα
Μαύρη τρύπα και στημένος διαγωνισμός στην ΕΡΤ – Αυτή την Κυριακή στο Documento
Καρυστιανού: «Πόση αναλγησία – Ούτε οι φωνές των νεκρών παιδιών μας δεν τους ακουμπούν»
