Ήξερε το Ισραήλ για την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου;

Αυτά τα δύο χρόνια πολλές φορές και πάρα πολλοί αναρωτήθηκαν πως ήταν δυνατόν το Ισραήλ να μην ήξερε για την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου. Το κράτος του οποίου οι υπηρεσίες, μεταξύ άλλων, γνώριζαν πού κοιμόντουσαν στρατηγοί και πυρηνικοί επιστήμονες στο Ιράν είναι δυνατόν να αγνοούσε τι ετοίμαζαν οι Παλαιστίνιοι σε μια στενή λωρίδα γης δίπλα τους; Το ερώτημα εκτός από εύλογο είναι και παρελκυστικό καθώς εξυπηρετεί το υπόρρητο αφήγημα ότι οι ισχυροί δεν μπορούν ποτέ να αιφνιδιαστούν ή να ηττηθούν. Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο οφείλουμε να απαλλαγούμε από την ομίχλη που αφήνει η διασπορά του.

Οι θεωρίες συνομωσίας δεν πρέπει να απορρίπτονται a priori γιατί έχουν υπάρξει ουκ ολίγες πραγματικές συνωμοσίες. Για παράδειγμα το σχέδιο «Αίας» με το οποίο ανετράπη ο δημοκρατικά εκλεγμένος σοσιαλιστής πρωθυπουργός του Ιράν Μοσαντέκ το 1953 κάθε άλλο παρά αποκύημα φαντασίας συνωμοσιολόγων ήταν. Επίσης το Ισραήλ στην περιοχή έχει δράσει πάρα πολλές φορές υπόγεια προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του. Μια νοητή πορεία από την Υπόθεση Λαβόν στην Αίγυπτο, τη διείσδυση του κατασκόπου Έλι Κοέν στη Συρία μέχρι και την ανάμειξη στον εμφύλιο του Λιβάνου και πιο πρόσφατα της Συρίας πείθει και τον πιο δύσπιστο.

Μάλιστα σε πολλά από τα ριψοκίνδυνα σχέδια των μυστικών υπηρεσιών του Ισραήλ εκτέθηκαν σε κίνδυνο, και ενίοτε αφέθηκαν στη μοίρα τους, Ισραηλινοί πράκτορες. Έτσι, πολλοί συμπέραναν ότι η στατιωτικο-πολιτική ηγεσία της χώρας, ή έστω κάποιο τμήμα αυτής, συνειδητά δεν απέτρεψε την επιχείρηση της Χαμάς πέρα από τον φράχτη της Γάζας. Όσο για το κίνητρο, αυτό το εντοπίζουν είτε στην ανάγκη του Νετανιάχου να επιβιώσει πολιτικά θέτοντας τέλος στις μαζικές και επίμονες διαδηλώσεις που ζητούσαν την παραίτησή του, είτε στην ανάγκη κάποιων κύκλων να βρουν το ιδανικό πρόσχημα για να θέσουν σε εφαρμογή το σχέδιο για το λεγόμενο Μεγάλο Ισραήλ.

Οι θιασώτες της θεωρίας ότι η 7η Οκτωβρίου ήταν στημένη παραθέτουν και μια σειρά από ύποπτες συμπτώσεις όπως το ότι δεν λήφθηκαν σοβαρά υπόψη πληροφορίες από τις αιγυπτιακές υπηρεσίες που προειδοποιούσαν πως κάτι ετοιμαζόταν στη Γάζα, την αδιαφορία για τις αναφορές των χαμηλόβαθμων παρατηρητών του στρατού που έκαναν λόγο για ύποπτη δραστηριότητα εντός του φράχτη και, τέλος, τη μη επαρκή αντίδραση στο πρώτο στάδιο της επίθεσης. Συνοψίζοντας όσοι αποδίδουν στο Ισραήλ σκοτεινό ρόλο για την 7η Οκτωβρίου στηρίζονται στο ένοχο παρελθόν, στην ύπαρξη διακριτού κινήτρου καθώς και στην παρουσία ενδείξεων που εγείρουν εύλογα ερωτήματα.

Πριν φτάσουμε στην αξιολόγηση των ενδείξεων ας δούμε τι ακριβώς υπαινίσσονται όλοι όσοι λένε ότι το Ισραήλ ήξερε για την επίθεση της Χαμάς. Ούτε λίγο ούτε πολύ ισχυρίζονται ότι το Ισραήλ, που ανέκαθεν διαφήμιζε τη στρατιωτική του ανωτερότητα ως αποτελεσματικό μέσο της προστασίας των πολιτών του, άφησε να εξελιχθεί μια κατάσταση όπου μια συντριπτική ήττα στο πεδίο άφησε έκθετες μεγάλης έκτασης περιοχές με πολίτες και γενικά αμάχους. Όλοι είδαμε το συλλογικό σοκ που ακολούθησε και που ακόμα πληγώνει την ισραηλινή κοινωνία.

Είναι δυνατόν ο Νετανιάχου να ήταν τόσο μακιαβελικός; Σε μια μικρή σχετικά χώρα με δημοκρατικούς θεσμούς για την κυρίαρχη εθνική ομάδα είναι δυνατόν μια τέτοια ραδιουργία να μην αποκαλυπτόταν και να μην οδηγούσε στο άμεσο πολιτικό τέλος των ενορχηστρωτών της; Τέλος, ο Νετανιάχου, και όσοι είχαν συνωμοτήσει μαζί του, θα άφηναν να πληγεί το γόητρο των ενόπλων τους δυνάμεων σε τέτοιο βαθμό;

Τα παραπάνω θα μπορούσαν να έχουν καταφατική απάντηση, αντιτείνουν οι θιασώτες της θεωρίας, γιατί χρειαζόταν ένα ισχυρό σοκ για να κινητοποιηθεί η ισραηλινή κοινωνία προς μια καθαρά γενοκτονική πολιτική. Όσοι τα λένε αυτά δεν είχαν παρατηρήσει την ακροδεξιά στροφή που σημειώθηκε στο Ισραήλ μετά το 2010. Με άλλα λόγια, δεν χρειαζόταν κανένα σοκ. Και γι’ αυτό άλλωστε για περίπου ένα χρόνο πριν από την 7η Οκτωβρίου οι έφοδοι και οι επιθέσεις στη Δυτική Όχθη συνεχίζονταν χωρίς αντιρρήσεις από τους Ισραηλινούς. Υπενθυμίζεται πως –τι τραγική ειρωνεία, αλήθεια!– μια μέρα πριν από την επίθεση δημοσιεύθηκε έκθεση που έλεγε ότι το 2023 ήταν η πιο θανατηφόρα χρονιά για τα παιδιά της Παλαιστίνης από το 2008 που ξεκίνησε να γίνεται καταμέτρηση του σχετικού δείκτη.

Κάποιοι, πιο πειστικά, θα αντιτείνουν ότι αυτό έγινε για να μην υπάρξουν αντιδράσεις από τις κοινωνίες των πολιτών στη Δύση. Η ιστορία έδειξε πως, όταν τελικά υπήρξαν σοβαρές κοινωνικές αντιδράσεις στη γενοκτονία, οι κυβερνήσεις δεν συγκινήθηκαν ιδιαίτερα και συνέχισαν την σχεδόν άνευ όρων στήριξη τους προς το Ισραήλ.

Βέβαια, η θεωρία της συνειδητής αδράνειας του Ισραήλ στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου θα είχε πραγματικά νόημα εφόσον οδηγούσε σε γρήγορα θεαματικά αποτελέσματα υπέρ του. Εάν δηλαδή μέσα σε λίγες βδομάδες, και μετά από αστραπιαίες επιχειρήσεις, η Χαμάς και οι σύμμαχοί της υπέφεραν συντριπτικά χτυπήματα. Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ.

Η Χαμάς ακόμα και σήμερα έχει τον πολιτικό έλεγχο της Γάζας ενώ οι ηγέτες της εντοπίστηκαν και δολοφονήθηκαν μετά από μήνες. Ο δε ιθύνων νους της επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου, Γιάχια Σινουάρ, σκοτώθηκε σε τυχαία συμπλοκή τον Οκτώβριο του 2024. Χεζμπολάχ, Ιράν και Υεμένη χτυπήθηκαν μεν, αλλά πάλι μετά από μήνες και με μεικτά αποτελέσματα. Τέλος, ούτε οι απαχθέντες Ισραηλινοί δεν απελευθερώθηκαν στο πλαίσιο θεαματικών επιχειρήσεων που θα αναδομούσε το πληγωμένο γόητρο του ισραηλινού στρατού. Με άλλα λόγια, θα έστηνε ο Νετανιάχου αυτό το πλήγμα και δεν θα είχε έτοιμο το αντίδοτο για την επιστροφή των τόσο πολύτιμων για το συλλογικό ισραηλινό θυμικό ομήρων;

Αλλά για να είμαστε απόλυτα ακριβείς, ας μην αρκεστούμε στην απόκρουση εύλογων ερωτημάτων μόνο μέσω της ζύγισής τους έναντι άλλων ερωτημάτων με μεγαλύτερη βαρύτητα. Συνεπώς χρειάζεται μια απάντηση για το τι ήταν οι εκθέσεις και οι παρατηρήσεις που οι επικεφαλής των υπηρεσιών ασφαλείας του Ισραήλ αξιολόγησαν ως μη σοβαρές.

Επειδή τίποτα δεν υπάρχει και λειτουργεί στο κενό ας δούμε ποιος ήταν ο κόσμος των ανθρώπων που είχαν τα ηνία των υπηρεσιών ασφαλείας στο Ισραήλ στις 6 Οκτωβρίου 2023. Η Γάζα ελεγχόταν από τη Χαμάς για πάνω από 16 χρόνια. Σε αυτό το διάστημα είχαν ξεσπάσει συγκρούσεις με το Ισραήλ που πάντα ξεκινούσε το Τελ Αβίβ. Να σημειωθεί πως όταν απήχθη ο Γκιλάντ Σαλίτ το 2006 προκαλώντας μια εκτεταμένη επιχείρηση στη Γάζα η Χαμάς δεν ήλεγχε ακόμα την περιοχή. Επίσης, όλες οι συγκρούσεις τελείωσαν με μεσολάβηση που κυρίως επιδίωκε η παλαιστινιακή πλευρά.

Παράλληλα όλα αυτά τα χρόνια η Χαμάς συνέχιζε να αυξάνει τη στρατιωτική της ισχύ ενώ ο στρατιωτικός της βραχίονας εκπαιδευόταν συνεχώς και μάλιστα δημόσια. Ο λόγος δεν ήταν άλλος από το να δημιουργήσει μια προβολή ισχύος που θα αποθάρρυνε το Ισραήλ να επιτεθεί ξανά στη Γάζα. Το Ισραήλ το έκανε έτσι και αλλιώς και μάλιστα χωρίς ποτέ να σημειωθεί κάποια δυναμική απάντηση από την παλαιστινιακή πλευρά. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν τον Αύγουστο του 2022 το Ισραήλ προχώρησε στη δολοφονία των ηγετών του στρατιωτικού σκέλους της Ισλαμικής Τζιχάντ, η Χαμάς δεν συμμετείχε καν στη σύντομη αντιπαράθεση που ακολούθησε.

Σε αυτό τον κόσμο οι επικεφαλής των υπηρεσιών ασφαλείας του Ισραήλ είχαν συμπεράνει πως η Χαμάς δεν ήθελε σε καμία περίπτωση να εμπλακεί σε σύγκρουση μαζί τους. Επιπρόσθετα, έβλεπαν τη στρατιωτική της ενίσχυση ως μέτρο που στόχευε στην περιφρούρηση της εξουσίας της. Στα συχνά, και ανοιχτά στο κοινό, στρατιωτικά γυμνάσια οι μεγαλοστομίες από τα στελέχη της Χαμάς εκλαμβάνονταν ως χάιδεμα των αυτιών ενός πληθυσμού που έχει υποφέρει τα πάνδεινα από το Ισραήλ και άρα, αν γινόταν δέκτης αντίθετων μηνυμάτων, θα αμφισβητούσε την εξουσία της.

Σε αυτό τον κόσμο μια έκθεση από τις αιγυπτιακές υπηρεσίες ή μια αναφορά από έναν άπειρο δεκανέα σε φυλάκιο, ειδικά σε μέρες εθνικής αργίας, ήταν μοιραίο να μη ληφθεί σοβαρά υπόψη από τους έμπειρους και, όπως αποδείχθηκε, τυφλωμένους από αυτοπεποίθηση επικεφαλής.

Τέλος, υπάρχει και το ερώτημα του πώς μπορεί να είναι γνωστό πού κοιμούνται οι στρατηγοί των Φρουρών της Επανάστασης στο Ιράν αλλά να είναι μυστήριο τι σχεδίαζε ο Σινουάρ και ο Ντάιφ στη Γάζα. Η απάντηση, πέρα από αυτή που έδωσε η ζωή με την ανικανότητα να εντοπιστούν οι ηγέτες της Χαμάς στη Γάζα επί μήνες, έχει να κάνει με την επιλογή της ηγεσίας της Χαμάς στη Γάζα να μη μοιραστεί το σχέδιό της όχι απλά με τους συμμάχους τους, αλλά ούτε με τα περισσότερα στελέχη της οργάνωσης στο εξωτερικό.

Με αυτά τα δεδομένα οφείλουμε να αναρωτηθούμε γιατί η θεωρία περί στημένης επίθεσης ενώ δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική, εξακολουθεί να διασπείρεται ακόμα και από κύκλους φιλικούς προς το Ισραήλ. Η απάντηση σχετίζεται με τη λογική που συνοδεύει αυτή τη θεωρία. Δηλαδή, ότι το Ισραήλ και γενικά η Δύση δεν μπορούν να χάσουν ή να αιφνιδιαστούν ποτέ. Σε μια τέτοια συνθήκη κάθε αντίσταση είναι μάταιη και άρα, όσοι το γνωρίζουν, δεν θα επενδύσουν στο δήθεν κουτσό άλογο της αμφισβήτησης.

Συμπερασματικά η 7η Οκτωβρίου, ή καλύτερα η επιχείρηση «Πλημμυρίδα του Αλ-Άκσα» όπως την ονόμασαν οι εμπνευστές της, δεν στήθηκε σε κάποιο κρησφύγετο της Μοσάντ ή της CIA. Αντίθετα ήταν το συνειδητό ρίσκο που πήρε μια αποφασισμένη ηγεσία προκειμένου να υπερβεί αδιέξοδα που δεν διάλεξε η ίδια. Το αν αυτή η ζαριά θα αποδώσει μακροπρόθεσμα είναι μια άλλη συζήτηση. Αλλά για την ετυμηγορία της Ιστορίας θα λογοδοτήσουν οι Παλαιστίνιοι και όχι κάποιοι συνωμότες στα άδυτα των μυστικών υπηρεσιών.

* Ο Γιώργος Ρήγας είναι διδάκτορας Σύγχρονης Ιστορίας Μέσης Ανατολής, Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου