Ο Αντώνης Μποσκοΐτης συνάντησε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων τον διεθνή Ελληνα σκηνοθέτη και περιγράφει το παρασκήνιο της συνέντευξης με έναν καλλιτέχνη που σε λίγους μήνες γίνεται 90 χρόνων, μα παραμένει αιώνιος αντιδραστικός έφηβος.
«Θα µιλήσω ανοιχτά, είναι το µόνο σχόλιο που µπορώ να κάνω για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα: η µόνη ελπίδα για να αλλάξουν κάπως τα πράγµατα είναι να βγει ξανά ο Τσίπρας. Η µόνη σας ελπίδα είναι ο Τσίπρας». Με αυτά τα λόγια έκλεισε τη συνέντευξη που µου έδωσε προ ηµερών στα Χανιά της Κρήτης ο Κώστας Γαβράς. Οµολογώ ότι εξεπλάγην, καθώς στη συνέντευξη Τύπου την προηγούµενη µέρα είχε δηλώσει ακοµµάτιστος και πως δεν επιθυµεί να ασκήσει κριτική στον µέσο Ελληνα ψηφοφόρο. Λόγια λοιπόν του πιο αναγνωρισµένου διεθνώς σκηνοθέτη συµπατριώτη µας, που παραµένει γοητευτικά πολιτικοποιηµένος και δεν µασάει τα λόγια του. Αλλωστε τι έχει να χάσει ή να κερδίσει από τους Ελληνες ο Γαβράς; Μήπως χαρακτήρισε ποτέ «τεµπέλη λαό» τους Ελληνες, όπως έκανε στο παρελθόν η Νάνα Μούσχουρη;
«Ο έρωτας είναι απρόβλεπτος, περιέχει παγίδες»
Ο Γαβράς ποτέ δεν έκοψε δεσµούς µε τη χώρα µας, παρά το γεγονός ότι έφυγε το 1955, στα 22 του, για να ακολουθήσει το όνειρό του. Τότε που µε τις οικονοµίες που µάζεψε από τη δουλειά του σε ένα υφασµατάδικο στη Μητροπόλεως έφτασε στο Παρίσι ξένος µεταξύ ξένων, φοβούµενος µην καταλάβουν πως δεν µιλάει καλά γαλλικά, αλλά και τη σκληρή αλήθεια, όπως ακριβώς µου την αφηγήθηκε: «Φυλάγαµε γίδες για τέσσερα χρόνια στο χωριό µε τους δικούς µου και αυτό στη Γαλλία άργησα να το λέω ανοιχτά, για να µη σκέφτονται “να ο βοσκός που ήρθε στη Γαλλία για να γίνει σκηνοθέτης”. Θα το έπαιρναν οι δηµοσιογράφοι και ποιος ξέρει τι θα µου έγραφαν». Ελληνική συνείδηση απέκτησε µέσα σε ένα βράδυ, όταν ενηµερώθηκε από τον φίλο του τον συγγραφέα Χόρχε Σεµπρούν πως στην Ελλάδα έγινε στρατιωτικό πραξικόπηµα.
«Τότε για πρώτη φορά ένιωσα Ελληνας. Σκέφτηκα ότι δεν είναι δυνατόν εµείς να µην κάνουµε κάτι για να αντιδράσουµε στο εξωτερικό». Κι αν έβλεπε µε επιφύλαξη τις πρώτες κινηµατικές δράσεις, τουλάχιστον µέχρι τον εξεγερσιακό Μάη του ’68, όταν το πράγµα πια «ξέφυγε», θεώρησε πως ο µοναδικός τρόπος για να κάνει την αντίστασή του ήταν να γυρίσει σε φιλµ το «Ζ», το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού. Πώς είχε φτάσει στα χέρια του το βιβλίο αυτό; Λίγο καιρό πριν από την επιβολή της δικτατορίας τού το είχε χαρίσει ο αδερφός του, που είχε κάνει στρατιωτικό µε τον Βασιλικό, για να διαβάσει στην ξενιτιά «κάτι καλό ελληνικό». Τι παράξενο ακόµη που ενώ ο Χόρχε Σεµπρούν γνώριζε καλά τα γεγονότα της δολοφονίας Λαµπράκη, ο ίδιος τα έµαθε µέσα από το έργο του Βασιλικού. Η ταινία έγινε, ο Μίκης Θεοδωράκης τού χάρισε την εµβληµατική µουσική του και κορυφαίοι ηθοποιοί του γαλλικού σινεµά, όπως ο Ιβ Μοντάν και ο Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, ταυτίστηκαν για πάντα µε την Ελλάδα και τους αγώνες της Αριστεράς. Τον ρώτησα αν ποτέ δήλωσε ή θα δήλωνε αναρχικός και κατάλαβα πως δεν συµφωνεί µε το µηδενιστικό δόγµα των θεωρητικών του αναρχισµού. Αριστερός τότε; Μου απάντησε: «Τι πάει να πει αριστερός σήµερα… Αναρωτιέµαι. Αυτό που νοµίζω εγώ, αριστερός πάει να πει να σέβεσαι τον άλλον. Το έχω αυτό, προσπαθώ, µα δεν είναι πάντα εύκολο όταν δεν σε σέβεται και ο άλλος».
Αν και παντρεµένος για 54 χρόνια µε τη Μισέλ, η οποία ήταν µοντέλο του Dior τα χρόνια εκείνα και κορίτσι καλής οικογένειας, ο Γαβράς πιστεύει πως ο έρωτας είναι πιο επικίνδυνος από την πολιτική: «Στην πολιτική πρέπει να τα έχεις όλα καλά οργανωµένα, ενώ ο έρωτας είναι απρόβλεπτος, περιέχει παγίδες». Μάλλον τις ξεπέρασε ο ίδιος τις παγίδες αυτές, αφού µε τη Μισέλ έκαναν τρία παιδιά, τα οποία όλα εργάζονται στην K.G. Productions, την οικογενειακή τους κινηµατογραφική εταιρεία. Ενα από τα παιδιά τους, ο Ροµαίν, διαπρέπει σήµερα επίσης ως διεθνής σκηνοθέτης. Κι όταν πάλι µου εξοµολογήθηκε πως ο Ροµαίν εργαζόταν για οκτώ µήνες ως ντελιβεράς σε πιτσαρία προκειµένου να ακολουθήσει και αυτός το δικό του όνειρο, πέρασε κάτι από το µυαλό µου που δεν τόλµησα να ρωτήσω: πώς είναι δυνατόν να δουλεύεις ντελιβεράς για να κάνεις σινεµά, φτωχά και ταπεινά ας πούµε, αλλά στην ταινία σου να παίζουν η Ιζαµπέλ Ατζανί ή η Σαρλίζ Θερόν; Κάτι δεν θα χρωστάς, αν µη τι άλλο, στον πατέρα σου, που προΐσταται σε νευραλγικό τοµέα του γαλλικού πολιτισµού; Εκεί συνειδητοποίησα πόσο Ελληνας είναι ο Γαβράς, όπως οποιοσδήποτε πατέρας που παινεύει το παιδί του και καµαρώνει για την εξέλιξή του.
Εν προκειµένω δεν έχει καθόλου άδικο, αφού ο Ροµαίν είναι ένας ικανότατος κινηµατογραφιστής της νεότερης γενιάς.
Οι «χωροφύλακες» και η ακροδεξιά στην Ελλάδα
Με τον Κώστα Γαβρά µιλήσαµε για πολλά άλλα ακόµη. Για τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Ζαν-Λικ Γκοντάρ, για τον Μιχάλη Κακογιάννη και τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, για τον έντονο αντιαµερικανισµό στο διεθνές σινεµά από τη δεκαετία του 1970 και µετά – το τελευταίο το χαρακτήρισε απλώς «παλαιοκοµµουνιστικής αντίληψης», ακόµη κι αν ο ίδιος έπεσε στην ίδια λούµπα την εποχή των άγριων νιάτων του. Υπήρξε πράος καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησής µας. Καµία σχέση µε την προηγούµενη µέρα που είχε δοθεί η συνέντευξη Τύπου ανοιχτή για όλα τα Μέσα και κάθε συνάδελφο. Εκεί ο Γαβράς ήταν λάβρος: «Τι µε ρωτάτε για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη» είπε στους δηµοσιογράφους «όταν εσείς οι ίδιοι βάλατε µες στο ελληνικό κοινοβούλιο όχι τριάντα φασίστες, αλλά τριάντα ναζιστές; Τι να σχολιάσω για την παρούσα πολιτική κατάσταση όταν συµβαίνει το επιεικώς απαράδεκτο να στέλνονται αστυνοµικοί στα πανεπιστήµια; Πώς θα σπουδάσουν οι νέοι άνθρωποι, πώς θα αποτελέσουν το νέο αίµα της ελληνικής κοινωνίας µε την αστυνοµοκρατία;».
Αυτό οµολογώ πως ήθελα να το εξηγούσε εκτενώς και στη δική µας τετ α τετ συνέντευξη. Και έτσι τον κατέγραψα να λέει τα εξής: «Καλά, αυτό είναι τροµερό, ασύλληπτο. Τελείως απαράδεκτο και τρελό. Οι εκκλησίες και η αστυνοµία οφείλουν να σέβονται τα πανεπιστήµια. Κάτι διαφορετικό ετοιµάζεται γι’ αυτούς που ενδεχοµένως θα διοικήσουν την Ελλάδα µεθαύριο ή θα δουλέψουν ως γιατροί κ.λπ. Ποια αντίληψη για τη ζωή θα διαµορφώσουν µε τον χωροφύλακα πάνω από τα κεφάλια τους; Τι µαθήµατα θα παίρνουν; ∆εν είναι απλώς φασιστικό όλο αυτό που ζείτε, αλλά χιτλερικό». Κι όσο τον άκουγα να τα λέει όλα αυτά τόσο πιο πολύ ήθελα να τον χειροκροτήσω εκεί µέσα, σε ένα µικρό γραφείο του Πνευµατικού Κέντρου Χανίων, όπου είχαµε κλειστεί οι δυο µας και µιλούσαµε για µιάµιση ώρα, σαν τους «Ενήλικες στο δωµάτιο», την τελευταία ταινία του. Μοιραία η κουβέντα έφτασε και στον Γιάνη Βαρουφάκη, τον συγγραφέα του βιβλίου που θέλησε να κάνει ταινία, δίνοντας για ακόµη µια φορά το πολιτικό του στίγµα.
Για την ακρίβεια τον ρώτησα πώς είδε την απόσχιση του Γιάνη από τον ΣΥΡΙΖΑ και την ίδρυση του ΜέΡΑ25. «Πιστεύω πως πιο πολύ το έκανε για να πάει το πράγµα λίγο παραπέρα από τους λόγους που έβγαζε στα πανεπιστήµια, τις διαλέξεις που έκανε. Μου ζήτησε να πάρω µέρος κι εγώ, αλλά του εξήγησα πως δεν µπαίνω σε κανένα κόµµα. Ηµουν καθαρός από την αρχή. Του είπα: “Σ’ αγαπώ, σ’ εκτιµώ, σε διαβάζω, αλλά δεν κοµµατίζοµαι”». Τάδε έφη Κώστας Γαβράς ή Costa-Gavras, για να χρησιµοποιήσω το όνοµά του όπως γράφεται στα ζενερίκ των ταινιών του και στο εξωτερικό γενικώς.
Και από τον Γιάνη Βαρουφάκη του ΜέΡΑ25 καταλήξαµε στον Αλέξη Τσίπρα: «∆εν έχετε άλλον πέραν του Τσίπρα. Βλέπετε εσείς; Εγώ δεν βλέπω κανέναν. Ή τον Μητσοτάκη. Μα τον Μητσοτάκη εσείς τον βγάλατε, τον ψηφίσατε, φαίνεται τι κάνει. Ο Τσίπρας µέσα απ’ όσα προηγήθηκαν, από τα λάθη που έκανε, απέκτησε πείρα πολύ σοβαρή, που µπορεί να τη χρησιµοποιήσει στο εξής. Πριν, όντας νέος, δεν είχε την εµπειρία ούτε τους κατάλληλους ανθρώπους. Ζυµώθηκε και ο ίδιος και ελπίζω να κάνει ένα καλό ψωµί στο κοντινό µέλλον». Για τον Τσίπρα, σύµφωνα µε τον Γαβρά, το ψωµί του είναι η πολιτική. Θα έλεγα πως και το δικό του ψωµί είναι η πολιτική επίσης και όχι ο κινηµατογράφος, η τέχνη που ασκεί, παρόλο που δεν του αρέσει να τον χαρακτηρίζουν πολιτικό σκηνοθέτη. Οσο για µένα, το δικό µου ψωµί επί της παρούσης είναι οι συνεντεύξεις και οι εξοµολογήσεις των ανθρώπων, όπως αυτή που πήρα από τον Γαβρά. Ο επίλογος στη συζήτησή µας από τον ίδιο:
«Γράφω ένα σενάριο µε την ελπίδα να υλοποιηθεί κινηµατογραφικά. Κοινωνικοπολιτικό, αφού όλα κοινωνία και πολιτική είναι, ακόµη και αυτή η συνέντευξη που µε πήγατε από το ένα θέµα στο άλλο. Αλλωστε τι να κάνω εγώ στα 90 µου πλέον, καουµπόικο;».
INF0
Η συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά θα δημοσιευτεί στο τεύχος 08 του free press «FAQ mag» (κυκλοφορεί στις αρχές Νοεμβρίου)
