Μονοσήμαντη, κραυγαλέα και σκόπιμα παραποιημένη η επανερμηνεία του παρελθόντος που επιχείρησε η Αριάν Μνουσκίν στην παράσταση «Εδώ έχει δράκους» του Φεστιβάλ Αθηνών.
Κάθε σωστό παραμύθι, από κείνα τα μεσαιωνικής καταγωγής που αποδοκιμάζει η σύγχρονη παιδαγωγική, έχει τους δικούς του δράκους. Τόσο στο παιδικό θέατρο όμως όσο και στο θέατρο της Iστορίας η αναγνώρισή τους δεν είναι εύκολη υπόθεση, γιατί επιβιώνουν αριστεύοντας στις μεταμορφώσεις και προκειμένου να ξεγελάσουν τα θύματά τους προβάλλουν από το παραπέτασμα περισσότερο ως αθώες περιστερές παρά ως στυγεροί ιέρακες.Το πολιτικό παραμύθι της Μνουσκίν πάντως είναι μονοσήμαντο και άρα δεν αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα. Εδώ κυριαρχούν τα ευθυγράμμως ανάλγητα εξουσιαστικά προσωπεία και την αθρόα τους παρέλαση ανοίγει ο ιστορικά έσχατος Βλαντίμιρ Πούτιν. Εμφανίζεται την ώρα που αναγγέλλει την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία και οι αιτίες που επικαλείται προξενούν την κραυγαλέα καταγγελία του από την αφηγήτρια του έργου.
Με βοηθό τον Τσόρτσιλ
Η ίδια ηθοποιός, κρατώντας συνάμα και τον ρόλο της ιστορικής ερευνήτριας, δηλώνει ευθαρσώς και την πολιτική τοποθέτηση της σκηνοθέτριας. Μια άποψη η οποία εντούτοις θα γινόταν πολύ σαφέστερη εάν, παράλληλα με τον Ρώσο δικτάτορα, εμφανιζόταν και ο Ζελένσκι σε ρόλο αναξιοπαθούσης κορασίδος, χαμένης στο σκοτεινό δάσος των νατοϊκών συμφερόντων και αποπλανημένης από τις ψευδείς υποσχέσεις των προστατευτικών συμμάχων της. Η αμέλεια της Μνουσκίν θα ήταν ασφαλώς συγχωρητέα στην περίπτωση που το ουκρανικό ζήτημα ήταν απλώς η αφορμή για να μεταβεί στο υποτιθέμενο κεντρικό θέμα της: την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Συμβαίνει όμως ακριβώς το αντίθετο, καθώς η παράστασή της αφορμάται από την επικράτηση των μπολσεβίκων και τη χρησιμοποιεί ως εφαλτήριο για να φτάσει στη σημερινή σύρραξη Ρωσίας – Ουκρανίας.
Η επανερμηνεία του παρελθόντος με βάση το παρόν δεν είναι φυσικά ασυνήθιστη μέθοδος, αλλά αποδεικνύεται βεβιασμένη όταν στρεβλώνει τα ιστορικά συμβάντα για να τα προσαρμόσει στη μονομερή οπτική της. Υπ’ αυτό το πρίσμα και σε προφανέστατη αναλογία με τη Γαλλική Επανάσταση, ο Λένιν εμφανίζεται ως Ροβεσπιέρος και ο συγκεντρωτισμός του καταγγέλλεται όχι από την αριστερή σκοπιά της Λούξεμπουργκ, αλλά από τη δεξιά του… Τσόρτσιλ. Ο Τρότσκι, που ως γνωστόν υπήρξε κορυφαίο θύμα της σταλινικής τρομοκρατίας, δαιμονοποιείται ως μοιραίος της προάγγελος και επικρίνεται για τη δημιουργία του Κόκκινου Στρατού, χωρίς να αναφέρεται ότι το νεαρό σοβιετικό καθεστώς απειλούνταν από τις στρατιωτικές δυνάμεις των φιλομοναρχικών που έσυραν τη Ρωσία σε εμφύλιο πόλεμο. Αποκορύφωμα όμως της σκόπιμης παρερμηνείας των συμβάντων, για την οποία φέρουν μεγάλη ευθύνη οι ιστορικοί σύμβουλοι της Μνουσκίν, είναι το ότι ο αναρχικός Μάχνο εμφανίζεται ως υπέρμαχος του ουκρανικού εθνικισμού!
Σε πλαίσιο συνωμοσιολογίας
Παρότι η Αριάν Μνουσκίν απεχθάνεται τον όρο «παραγωγή», θεωρώντας τον πολύ εμπορικό, η καλλιτεχνική αρτιότητα των παραστάσεών της οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σ’ αυτήν ακριβώς την εξαιρετικά πολύπλοκη και άκρως επιμελημένη παραγωγή. Τα επιζωγραφισμένα, συρόμενα, μονοκόμματα ή αρθρωτά σκηνικά, οι οθόνες προοπτικού βάθους, η σύνθεση βιντεοσκοπήσεων και ειδικών εφέ, τα χαλιά και τα μεταξωτά, οι μάσκες, οι περούκες, οι κομμώσεις και τα άφθονα αξεσουάρ, η οργάνωση ηχητικών τοπίων σε συνάρτηση με την επί σκηνής μουσική – όλα αυτά απαιτούν ένα τεράστιο επιτελείο που μαζί με τους περίπου τριάντα ηθοποιούς παράγει ένα όντως εντυπωσιακό αποτέλεσμα.
Η ιστορική τοιχογραφία της Μνουσκίν περιλαμβάνει τα πυκνά γεγονότα που εκτυλίχτηκαν από τον Φεβρουάριο του 1917 μέχρι τον Ιανουάριο του 1918, αλλά σε αντίθεση με παλιότερες δουλειές της υιοθετεί μια συνωμοσιολογική οπτική. Η πολιτική δυναμική φαίνεται σαν να εξελίσσεται ερήμην των λαϊκών μαζών και να καθορίζεται αποκλειστικά από το μαγικό ραβδάκι μιας κλίκας ύπουλων σφετεριστών της εξουσίας, ενώ οι ηγέτες των μπολσεβίκων γελοιογραφούνται ως υστερικές μαριονέτες που πέρασαν μ’ ένα άλμα από τη γιάφκα στο παλάτι. Η Ιστορία όμως, βρίσκοντας ένα παραπόρτι και κατακλύζοντας ορμητικά τη σκηνή, τινάζει από πάνω της τη σκόνη των αρχείων, στα οποία σύντομα θα τοποθετηθεί και η παράσταση της Μνουσκίν.
Η κολεκτίβα με τη διεθνή φήμη
Το Θέατρο του Ηλιου ιδρύθηκε από την Αριάν Μνουσκίν το 1964 ως προκεχωρημένο φυλάκιο με διπλή αποστολή και ενιαία στόχευση: τη συνένωση ακτιβιστικής δράσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Από το 1970 εγκαταστάθηκε σ’ έναν άνετο πρώην εργοστασιακό χώρο, πήρε τη μορφή λιτοδίαιτης κολεκτίβας με καθ’ όλα ισότιμους ηθοποιούς και απέκτησε διεθνή φήμη με δύο παραστάσεις για τη Γαλλική Επανάσταση, το 1789 και το 1793. Ως θεατρικό σχήμα που γεννήθηκε στην ταραγμένη ατμόσφαιρα της δεκαετίας του ’60, ενσωμάτωσε στο ακέραιο τη ριζοσπαστική προοπτική, το καινοτόμο πνεύμα και την ώριμη ελευθεριακή της διάθεση. Παράλληλα με τον Πίτερ Μπρουκ, τον Γιουτζένιο Μπάρμπα και τον Γέρζι Γκροτόφκι, η Μνουσκίν ανέπτυξε την εικονοκλαστική της οπτική υιοθετώντας ποικίλες παραδόσεις του ευρωπαϊκού και του ασιατικού θεάτρου και συνθέτοντας από την εκλεκτική τους μείξη το μοντέλο μιας ευρείας διαπολιτιστικής δημιουργίας. Οι παραστάσεις της Μνουσκίν αρδεύονται από ιστορικά γεγονότα και παίρνουν πολιτική θέση απέναντί τους ενώ ο Μύθος και ο Λόγος, η ουτοπία και η εξέγερση, η ελπίδα και οι διαψεύσεις της συνομιλούν με ίσους όρους σε μια φόρμα όπου όλες οι τέχνες ανταλλάσσουν τα δώρα τους σε κοινό τραπέζι.
