Λίνα Νικολακοπούλου: «Η ζωή είναι πιο σοφή από εμάς, δεν σου επιτρέπει να επαναπαύεσαι» [Συνέντευξη]

Η γνωστή στιχουργός Λίνα Νικολακοπούλου μιλά στην Αφροδίτη Ερμίδη για το λαϊκό τραγούδι, τη γέννα των στίχων, την Αριστερά και τη βαθιά αγάπη για την Ελλάδα

Τι χρειάζεται να πει κανείς για να προλογίσει τη Λίνα Νικολακοπούλου; Οτι είναι η στιχουργός που τα τελευταία σαράντα σχεδόν χρόνια μας χάρισε στίχους που έγιναν μότο ζωής; Ότι στους περισσότερους από 145 δίσκους της συνεργάστηκε με τους σημαντικότερους συνθέτες (από τον Θεοδωράκη, τον Μικρούτσικο, τον Κραουνάκη έως τον Μπρέγκοβιτς και τον Ντινγκτζιάν) και τραγουδιστές; Αφορμή για τη συζήτησή μας οι μουσικές Παρασκευές που επιμελήθηκε στο ανανεωμένο ‘Αλσος του Πεδίου Αρεως με τίτλο «Τα πιο ωραία λαϊκά» που περιλάμβαναν μουσικές από τα μέρη της Μικράς Ασίας, των νησιών, του Πειραιά, της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, του ’50, του ’60 και μέχρι σήμερα.

K. Νικολακοπούλου να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας με τις “Λαϊκές Παρασκευές” στο “Άλσος”;

Από το 1985 που ξεκίνησα να στήνω προγράμματα η διάθεσή μου ήταν να μη μένω σε κάτι που θα εξυπηρετήσει έναν καινούργιο δίσκο ή το προφίλ ενός τραγουδιστή, αλλά να δημιουργώ εστίες συνάντησης ώστε ωραία τραγούδια –όχι μόνο τα σουξέ– να ξανάρχονται στην επιφάνεια· να δημιουργώ ένα αίσθημα οικειότητας, σαν να μαζεύεται μια πολύ μεγάλη παρέα. Μάλλον αυτό μου έλειπε για να περνάω εγώ καλά.

Κάνοντας αυτήν τη δουλειά δυσκολεύομαι να ψυχαγωγηθώ γιατί παρατηρώ τα πάντα: πώς παίζει ο μουσικός, πώς ερμήνευσε ο τραγουδιστής. Κερδίζει τελικά εκείνος που θα με κάνει να ξεχάσω όλα αυτά. Τέτοια ανάμνηση έχω από το Βελιγράδι, σε μια καφάνα, μέσα σε ένα φέρυ μποτ στο ποτάμι. Ήταν λύτρωση για μένα, ήμουν αφοσιωμένη στους ρυθμούς, στις φωνές και το τρελό σκηνικό που δημιουργούν οι Σέρβοι. Αυτό, σε μικρογραφία, είναι που πάντα επιθυμώ. Πολλές φορές το κοινό δυσκολεύεται να καταλάβει τι έχεις κάνει καθώς αυτό μοιάζει τόσο φυσικό.

Σαν να λες: –Εχω κάνει πατάτες τηγανητές με αυγά. –Πού το δύσκολο; –Πουθενά· σου τα έχω ζεστά και έλα να φάμε.

Μένω έκπληκτη με το εύρος των ηλικιών που ερχόταν τις Παρασκευές στο Άλσος. Μαζί μου είχα νέους εξαιρετικούς μουσικούς αλλά και υπέροχους γκεστ, οι οποίοι με τον τρόπο τους ο καθένας συνεχίζουν να εκπέμπουν ακολουθώντας τον κανόνα του λαϊκού τραγουδιού.

Tι σημαίνει λαϊκό τραγούδι για εσάς;

Ποτέ δεν εγκλωβίστηκα στους όρους. Δεν σημαίνει κάτι εάν ο ρυθμός του είναι ζεϊμπέκικο ή χασάπικο. Όταν ο τρόπος που το λες, που μελοποιήθηκε από έναν μουσικό, πλαταίνει το σήμα σου και αφορά πολύ κόσμο, εγώ αυτό το λέω λαϊκό τραγούδι. Για παράδειγμα στο «Ανθρώπων έργα» όταν λέει «αδιόρθωτα τα μάτια κι οι καρδιές» έχει πολύ πλατύ το σήμα, το λες λαϊκό άσχετα εάν δεν γεννήθηκε για τέτοιο. Είναι θαυμάσιο το λαϊκό να ανασχηματίζεται, να ανανεώνεται αλλά ταυτόχρονα να πατά στους παλιούς κανόνες.

Έχει παρέλθει η εποχή που υπήρχε η ανάγκη για μεγάλους στιχουργούς; Πλέον οι τραγουδοποιοί έχουν καταλάβει τον χώρο;

Αυτό είναι ένα θέμα που αφορά τις δισκογραφικές εταιρείες. Ας δούμε μια ομάδα ποδοσφαίρου· εκεί υπάρχουν αυτοί που παίζουν και αυτοί που μένουν στον πάγκο. Σημασία έχει να ρωτήσουμε τον προπονητή: «Δεν σε αφορά ποιοι είναι στον πάγκο;». Οι περισσότεροι από τον τομέα παραγωγής ασχολούνται μόνο με την εθνική Ελλάδας. Η έγνοια μου είναι να έχουν τον νου τους να αναδείξουν τους επομένους δημιουργούς, να φτιάξουν ζεύγη ανάμεσα σε ανθρώπους που συνθέτουν τραγούδια και γράφουν στίχους. Αλλά είναι θέμα τρεξίματος και φλόγας, να κάνεις έρευνα πόσοι υπάρχουν. Με το άλλοθι της οικονομικής δυσπραγίας δεν κάνεις τίποτε. Περιμένεις ποιος θα πληρώσει μόνος του. Την πρώτη φορά θα το κάνει, τη δεύτερη δεν θα μπορέσει. Είναι δύσκολο για τον νέο που έχει ταλέντο να σμίξει με τον ταιριαστό συνθέτη. Γι’ αυτό βγαίνουν κερδισμένοι οι τραγουδοποιοί που με μια κιθάρα μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Αλλά έτσι σπάει η αλυσίδα του σμιξίματος. Εγώ η ίδια το βιώνω τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια· τίποτε δεν γίνεται.

Περάσατε μεγάλο διάστημα που απείχατε, σαν να κάνατε στην άκρη. Τι συνέβη αυτά τα χρόνια;

Για δέκα χρόνια ασχολιόμουν με άλλα πράγματα: ραδιόφωνο, παραγωγές, σημαντικά αφιερώματα. Εκανα πίσω γιατί περίμενα να δω αν με την ομάδα που συνεργαζόμασταν τόσα χρόνια μπορούσαμε να συνεχίσουμε ή αν βρεθήκαμε ο καθένας σε άλλον δρόμο. Δεν ήταν εύκολο. Ηταν ένα διάστημα πολύ απαιτητικό ψυχικά. Φοβήθηκα όχι αν θα μείνω εκτός χώρου αλλά αν θα χαθούν παραγωγικά χρόνια που δεν γυρίζουν πίσω. Σαν να γινόταν πόλεμος μέσα μου και να έπρεπε να σταματήσω την παραγωγή λόγω ανωτέρας βίας.

Αναγκάστηκα να ανασυνθέσω τον εσωτερικό μου κόσμο, να ανοίξω παράθυρα εκεί όπου προτού δεν μπαινόβγαιναν άλλοι. Ηταν απαιτητικό αλλά έχω τη χαρά ότι τα κατάφερα. Εχει να κάνει και το πόσο ώριμος είσαι να διαχειριστείς τη δυσκολία, τον εγωισμό, την αλλαγή. Η ζωή είναι πιο σοφή από εμάς, δεν σου επιτρέπει να επαναπαύεσαι. Σε αναγκάζει να ξαναδώσεις εξετάσεις και δεν βολεύει αυτό. Σε ωθεί ή σε παραίτηση ή στο να σκάψεις από την αρχή τα χώματα. Εάν δώσω το σήμα ότι είμαι διαθέσιμη, κάθε δεκαετία μού συμβαίνουν ωραία πράγματα. Εάν καταφέρω να είμαι παραγωγική και ανοιχτόμυαλη θα έρθουν.

Η τελευταία σας συνεργασία με τον Μιχάλη Χατζηγιάννη θα μπορούσε ίσως να φέρει κριτική από κάποιους που σας παρακολουθούν όλα αυτά τα χρόνια.

Είναι πολύ ταλαντούχος, γράφει ωραίες μελωδίες. Τα δύο τραγούδια που του έγραψα «Ο έρωτας αγκάθι» και «Σε ποιον να πω ότι σ’ αγαπώ» τα λάτρεψε ο κόσμος. Εγραψα πάνω στις μουσικές του και μπορώ να διακρίνω ποια μελωδία θα γεννήσει ένα τραγούδι με ομορφιά. Την ώρα που τα πράγματα είναι αδρανοποιημένα ο άνθρωπος που θέλει να εκφραστεί, θα μπει στο καράβι και θα προσπαθήσει. Να μην έρχεται βέβαια σε κόντρα με την αισθητική του. Γεννηθήκαν δυο πολύ ωραία τραγούδια και χαίρομαι γι’ αυτά όπως όταν άκουγα τα παλιά μου.

Γράφετε το ίδιο συχνά όσο παλαιότερα;

Εάν είχα τα χωράφια που έπρεπε να σκάψω θα το έκανα. Με απασχολεί το να αφουγκράζομαι εάν μου χτυπάει την πόρτα κάτι σημαντικό μέσα μου, που θέλει να ειπωθεί. Τις προάλλες, τη νύχτα, έγραψα. Ειδάλλως από μαστοριά μπορώ να γράψω ανά πάσα στιγμή και ώρα. Ωστόσο η βαθιά μου γέννα δεν μπορούσε να συμβεί προτού ισορροπήσουν μέσα μου τα δεδομένα μου. Αυτό είναι η γέννα, το άλλο η δεξιότητα. Η γέννα έκανε τον κόσμο να με προσέξει, να μου δώσει τιμή, να με αγαπήσει. Ξέρω από την ένταση και το δόσιμό μου την ώρα που βγαίνει ο λόγος, εάν αυτό που θα πω είναι και για τον άλλο σημαντικό. Είναι ιερές στιγμές αυτές. Οταν γεννήθηκε το «Μαμά γερνάω» αισθάνθηκα όπως οι γλύπτες που κατάφεραν να φτιάξουν το τέλειο στην πέτρα. Σε κάνει να καμαρώνεις.

Εάν σας ζητούσα να συγκρίνετε τους πρώτους σας στίχους, της αρχής δεκαετίας του ’80, με τους σημερινούς…

Τότε ήμουν καλύτερη! Αυτό που έβγαινε από μέσα μου ήταν η έκφραση της εμπειρίας μου από την πρώτη μου έξοδο στον κόσμο. Ο τρόπος που κοιτάζεις για πρώτη φορά δεν συγκρίνεται με της δεύτερης. Ηταν απόλυτος. Στα 19 μου χρόνια ήταν ο ανθός απ’ ό,τι είχα βιώσει, απ’ όταν θυμόμουν τον εαυτό μου μέχρι που έγινε η έκρηξη. Πολλά όνειρα και έντονα συναισθήματα. Στο δωμάτιο του πατρικού σπιτιού με τη γιαγιά μέσα και τους γονείς, εγώ να καταφέρνω να κλειστώ, να συγκεντρωθώ και να γράψω. Ηταν θρίαμβος.

Σκεφτόσασταν ότι θα σας πάει μακριά αυτή η ενασχόληση;

Καθόλου. Αλλά ήξερα ότι κάτι θα σχηματιστεί για τον εαυτό μου. Να βρεθώ κοντά στο τραγούδι, το θέατρο, ο κινηματογράφος δεν ήξερα τι από όλα ήθελα να κάνω.

Πως και δεν ακολουθήσατε την τέχνη του κινηματογράφου που τόσο αγαπάτε;

Είχε πολύ κούραση αυτός ο χώρος. Το βίωσα ως βοηθός σκηνοθέτη στις ταινίες του Λάκη Παπαστάθη και ήταν απαιτητικό, είχε να κάνει πολύ με τους άλλους. Ενώ το να πάρω μολύβι είχε να κάνει με μένα. Και βέβαια απαιτούσε πολλά χρήματα. Υποφέρουν οι σκηνοθέτες όταν δεν έχουν χρηματοδότη. Πούλαγαν τα σπίτια τους για να κάνουν μια ταινία. Αλλά και τώρα η απόλυτη ψυχαγωγία μου είναι οι καλές ταινίες, βλέπω κάθε εβδομάδα αρκετές. Και βέβαια με ενδιαφέρει πολύ η μουσική στις ταινίες.

Την τέλεια γνώση για το τι είναι καλό για τη ζωή των ανθρώπων δεν την έχει καμία ιδεολογία. Η ισότιμη απόσταση που κρατώ απ’ όλες τις πιθανές λύσεις μού έχει επιτρέψει να μπορώ να παρατηρώ. Δεν φανατίστηκα ποτέ.

Τι πιστεύετε ότι έκανε τους στίχους σας να ξεχωρίσουν;

Περιέγραφα μια ζωή η οποία βιώνεται μέσα στις αστικές πόλεις. Δηλαδή το αναγκαστικό κλείσιμο του ανθρώπου στο διαμέρισμα, τη μνήμη που αναζητούσε την ελευθερία, την απλότητα και κυρίως την ψυχολογική ερμηνεία. Τα λόγια μου βοηθούσαν πολύ στο να αντιληφθούμε τον εσωτερικό μας κόσμο. Η αποξένωση από τη φύση έφερνε τη στροφή στον εσωτερικό κόσμο.

Αισθάνεστε περισσότερο ποιήτρια ή στιχουργός;

Και τα δύο. Επιτρέπω άλλες φορές να είμαι στιχουργός γιατί έχει χαρά να αφεθείς στο παιχνίδι της ομοιοκαταληξίας και να το λέει μετά ο άλλος αυθόρμητα. Εξίσου συγκλονιστικό είναι όταν βουτάω στα νερά της ποίησης, να μπορώ να μπω και να βγω με κάτι που να το φέρω καμαρώνοντας στην επιφάνεια. Είναι δυο διαφορετικοί τρόποι, μελοποιούνται βέβαια και οι δύο. Το ωραιότερο για εμένα είναι ότι ακόμη και ο ποιητικός μου λόγος μελοποιήθηκε και έγινε τραγούδι. Όσες φορές κατάφερα να είναι ποιητικός ο λόγος μου, ήταν καλότυχο για μένα.

Ο στιχουργός Κώστας Φασουλάς στο Docville: «Η τέχνη είναι μια είσοδος κινδύνου»

Σας έχει τύχει να σας ζητήσουν να γράψετε και να μην μπορείτε να ανταποκριθείτε;

Ναι. Δε θέλω να πω λόγους αλλά πάντα με ευγένεια και αλήθεια έλεγα τα όχι. Όπου αισθανόμουν ότι μπορώ έστω να προσπαθήσω, έλεγα ναι. Έχω πει και όχι. Σε μεγαλύτερο ποσοστό έχω ειρήνη με τους καλλιτέχνες του χώρου. Έχουν υπάρξει και δύσκολες στιγμές, δεν είναι ένας δρόμος σπαρμένος με ρόδα. Στη μεγαλύτερη διαδρομή μου πήγα καλά. Η οικονομία που έκανα, οι επιλογές μου. Τον περιφρουρώ, τον προστατεύω τον εαυτό μου για να μπορεί πάντα να μπορεί.

Με ποιον τρόπο γράφετε;

Καταρχάς προσπαθείς να ακούσεις μέσα σου λόγια. Το πρώτο που κάνω είναι να μαθαίνω απ’ έξω τη μελωδία, την σιγοτραγουδάω. Αφού τη χωνέψω, αρχίζω σαν τον αρχιτέκτονα να φτιάνω μια πόλη. Αρχίζεις και οικοδομείς μέσα σου μια εικόνα, ένα αίσθημα. Εάν έχεις ένα τραγούδι με γρήγορο ρυθμό, χαρούμενο, δεν φοβάσαι γιατί χαρά θα είναι. Εάν έχεις κάτι πιο ντελικάτο πρέπει να προπονηθείς, να μπεις στο πνεύμα του μουσικού, της προσωπικότητας του, να δεις τι εκπέμπει για να εναρμονιστείς μαζί του. Η πιο συγκλονιστική ώρα ήταν όταν έπρεπε να γράψω πάνω σε μουσικές του Χατζιδάκι όταν δεν ήταν πια στη ζωή. Είχα μέγιστη αγωνία να είμαι άξια. Με το Θεοδωράκη, που με μελοποίησε, είχα το θαύμα να μου επιστραφεί η μελωδία του και το έκανε θαυμαστό. Κάποια από τα πιο σημαντικά τραγούδια μου όπως το «Ξενιτιά παράπονο», το «Θεός εάν είναι», το «Δι ευχών» τα έγραψα πάνω σε μουσικές.

Ποιο τραγούδι σας θα ξεχωρίζατε από τις εσωτερικές καταθέσεις τόσων χρόνων;

Το «Αιγαίο». Αυτό που έγραψα: «Πιασ’ του πεύκου μια βελόνα να παίξει ο δίσκος πέλαγα», καμαρώνω που το είπα. Είναι μια παιδική μου ανάμνηση από τα Μέθανα. Η μητέρα μου μας σε ένα πευκώνα και διαβάζαμε τα μαθήματα μας εκεί. Με τις πευκοβελόνες έφτιαχνα κολιέ, η μυρωδιά του ρετσινιού είναι ακόμη στα ρουθούνια μου. Ευγνωμονώ τον τόπο που μου έδωσε τις εικόνες και τους ανθρώπους που απάρτισαν την πρώτη μου κοινωνία. Είναι μια μικρογραφία που με στηρίζει ακόμα, που την κουβαλάω παντού και πάντα μέσα μου. Έχω μια εσωτερική πατρίδα και τυχαίνει και η εξωτερική να με γοητεύει ακόμα.

Ιδεολογικά μπορείτε να πείτε οτι ανήκετε κάπου;

Την τέλεια γνώση για το τι είναι καλό για τη ζωή των ανθρώπων δεν την έχει καμία ιδεολογία. Η ισότιμη απόσταση που κρατώ απ’ όλες τις πιθανές λύσεις μού έχει επιτρέψει να μπορώ να παρατηρώ. Δεν φανατίστηκα ποτέ. Είναι πολύ σοβαρή υπόθεση το ποιος διαχειρίζεται τα κοινά. Αλλά είμαι προσγειωμένη στο τι περιμένω και δεν πίστεψα ότι είναι το βάλσαμο για τις πληγές μου. Ολες είναι αρθρωμένες ματιές για το τι είναι η ζωή πάνω στον πλανήτη, αλλά όλες πάσχουν.

Η Αριστερά από τι πάσχει;

Εμείς πρέπει να βοηθήσουμε την Αριστερά. Παλιά είχε τα γερά πνεύματα που εξηγούσαν τον κόσμο. Πόσοι άνθρωποι μπήκαν ψυχικά και πνευματικά στις τάξεις της: ποιητές, λογοτέχνες, ζωγράφοι με ευρύτητα πνεύματος για το τι είναι ωραίο στη ζωή. Στόχος μας πρέπει να είναι να διασφαλίζουμε τη δυνατότητα χαράς, δημιουργίας, ελευθερίας για όλους τους ανθρώπους. Χωρίς τη λαμπρότητα της γιορτής της ζωής δεν μπορούν να ισορροπήσουν τα εργατικά ζητήματα. Πρέπει να δούμε πώς το κεφάλαιο δεν θα εκμεταλλεύεται τους ανθρώπους. Η μόνη συνεχής ελπίδα του κόσμου είναι να μπορεί να ζει, να μην του στερούν την τροφή, την εργασία, την υγεία, την παιδεία που δικαιούται. Αυτό όμως θέλει ως αντίβαρα τη δημιουργία, τη φαντασία, δεν γίνεται να πηγαίνεις με τον χάρακα στη ζωή.

Γιατί κερδίζει χώρο η ακροδεξιά;

Οταν κυριαρχούν η απελπισία και ο φόβος, θα σε προσελκύσει αυτός που θα πει «εγώ θα καθαρίσω για σένα», θα σε θέλξει ο λαϊκισμός του ναζισμού και η ευκολία του να ακούσεις το μεγάλο επιθυμητό παραμύθι. Η Αριστερά δεν έχει τέτοιο παραμύθι. Εχει κόπο, δεν τάζει. Για να πετύχεις πρέπει να σηκωθείς και να συμμετέχεις.

Ρίχνεις μια ματιά στην Ακρόπολη και αισθάνεσαι ότι προπονείσαι για να είσαι πάνω από τη φθορά. Είναι πνευματική γυμναστική η ζωή εδώ, το να προσπαθείς να αρθείς πάνω από το τρωτό. Εχω ευγνωμοσύνη για το πέρασμά μου από αυτήν τη ζωή στο συγκεκριμένο τόπο.

Γιώργος Ρόρρης: «Δύσκολο και ανυπόφορο στη ζωγραφική είναι αυτό που δεν σου αρέσει»

Πως τοποθετείστε σχετικά με το Μακεδονικό;

Νιώθω σαν να αναγκάστηκα να δώσω ένα αγαπημένο δαχτυλίδι της μάνας μου. Να μην παρεξηγηθώ, δεν έχει να κάνει με το δικαίωμα του κράτους να πάρει όνομα αλλά για το τι εκχωρήθηκε από τα κιτάπια μας. Είμαστε πολλοί αυτοί που θέλουμε καλές σχέσεις με τους γείτονες, όχι θερμοκεφαλιά και οξύνσεις. Το μόνο που θίγω είναι εάν έχει βαρύτητα αυτό που μας τάξανε για να ισορροπήσει την εκχώρηση.

Νιώθω ότι έχετε βαθιά αγάπη για την Ελλάδα.

Είναι μια αγωνιστική πίστα πολύ δύσκολη. Μας προπονεί συνεχώς είτε στην ανεκτικότητα είτε στη διαπίστωση των κακώς κειμένων. Εχουν προδοθεί πολλοί άνθρωποι, πολλά όνειρα, έχουν βαρεθεί να ακούνε υποσχέσεις που δεν υλοποιούνται· αυτό δημιουργεί αντιπάθεια για τον τόπο. Αλλά ρίχνεις μια ματιά στην Ακρόπολη και αισθάνεσαι ότι προπονείσαι για να είσαι πάνω από τη φθορά. Είναι πνευματική γυμναστική η ζωή εδώ, το να προσπαθείς να αρθείς πάνω από το τρωτό. Εχω ευγνωμοσύνη για το πέρασμά μου από αυτήν τη ζωή στο συγκεκριμένο τόπο.

INFO

Πρόσφατα κυκλοφόρησε ο δίσκος του Μάριου Φραγκούλη «Γαλάζια λίμνη» στον οποίο η Λίνα Νικολακοπούλου έγραψε στίχους και έχει την καλλιτεχνική επιμέλεια. Επιπλέον γράφει στίχους πάνω σε μουσικές του Νικόλα Πιοβάνι για τον Θοδωρή Βουτσικάκη ενώ βρίσκεται στο στούντιο με την Ευανθία Ρεμπούτσικα ηχογραφώντας τραγούδια για τον Γιώργο Περρή.