Ο δημιουργός μιλάει στο Documento λίγες ημέρες πριν από τη μεγάλη καλοκαιρινή συναυλία στην Αθήνα
Τα τραγούδια του θα μπορούσαν να είναι οι ιστορίες που έχουμε ζήσει. Αυτές που ανιχνεύουν την αλήθεια και μας ξεπλένουν από το βάρος της καθημερινότητας. Ο Μίλτος Πασχαλίδης προετοιμάζει μια ξεχωριστή καλοκαιρινή βραδιά στο Θέατρο Βράχων στις 22 Ιουνίου, μια συναυλία που θα μας ταξιδέψει σε παλιά και νέα μονοπάτια. «Όταν γράφω πρέπει να κάνω βουτιά με το κεφάλι στο κενό. Στους δαίμονες και τους φόβους μου» μας λέει αφού πρώτα ανάβει ένα τσιγάρο και θυμάται μια ιστορία για το πώς εμπνεύστηκε κάποτε «Το βαλς της Ηλέκτρας».
Οι καλοκαιρινές συναυλίες έχουν ήδη ξεκινήσει. Ποιο είναι το στίγμα τους;
Οι φετινές συναυλίες είναι για μένα αρκετά ιδιαίτερες. Συνήθως ολοκλήρωνα έναν δίσκο κάθε τρία χρόνια. Τα τελευταία δύο χρόνια όμως έχουν κυκλοφορήσει οι «Περσείδες» και τα «Τραγούδια που ζούνε λαθραία». Επομένως, υπάρχει καινούργιο υλικό και αυτό είναι πολύ γοητευτικό.
Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για τις ονειρικές «Περσείδες»;
Οι «Περσείδες» είναι για μένα το πιο σημαντικό και το πιο ολοκληρωμένο έργο που έχω κάνει. Είναι ένας δίσκος, μια σπουδή πάνω στην απώλεια, με έντεκα τραγούδια σε έντεκα διαφορετικές μουσικές φόρμες. Είχα πολύ καιρό να γράψω στίχους και μουσική για έναν ολόκληρο δίσκο. Η αφορμή είναι η ερωτική απώλεια. Ο τρόπος με τον οποίο στέκεται κάποιος ξανά στα πόδια του χτίζοντας ένα καινούργιο σύμπαν. Στην αρχή μέσα στον προσωπικό του μικρόκοσμο. Μακάρι αυτό να μπορούσε να γίνει και πιο μεγάλο. Εξάλλου, την τελευταία δεκαετία ζούμε μια περίοδο απωλειών.
Ο μικρόκοσμος του καθενός μπορεί να γίνει καθολικός μέσα από τα τραγούδια;
Πιστεύω πως αν ξεκινήσει κανείς να περιγράφει κάτι πλατύ είναι επικίνδυνο. Σπάνια μπορείς να εκφράσεις τους πολλούς μιλώντας για τους πολλούς. Συνήθως τους εκφράζεις όταν μιλάς για πράγματα που γνωρίζεις καλά. Σε διαφορετική περίπτωση μπορεί να υποπέσεις σε λαϊκισμό, να αστοχήσεις, να μην ξέρεις ποιοι είναι οι πολλοί στους οποίους πας να απευθυνθείς. Ως ακροατής ταυτίζομαι με τις μικρές ιστορίες των ανθρώπων. Η εποχή μας εξάλλου είναι κατακερματισμένη.
Κάθε τραγούδι σας είναι σαν να αφηγείται μια ιστορία. Πώς τρυπώνει μέσα στη μουσική και στους στίχους;
Ξέρω ’γώ; Δεν πιστεύω στην έμπνευση. Δεν θεωρώ ότι περπατάει κανείς στον δρόμο και ξαφνικά του έρχεται μια άγρια ιδέα. Εμπνεύσεις μπορεί να έχω πέντε την ημέρα. Αλλά ποιες από αυτές έχω τα κότσια να τις βάλω κάτω και να τις δουλέψω είναι άλλη ιστορία. Υπάρχει μια παγίδα. Πολύς κόσμος που γράφει τραγούδια τα αγαπάει επειδή είναι δικά του. Πρέπει όμως να τα αγαπάει επειδή είναι ωραία. Και να έχει το θάρρος να παραδεχτεί στον εαυτό του ότι αυτό που έγραψε είναι μαλακία. Είναι πολύ ζόρικο να πετάς τον κόπο σου. Επίσης, κάποια κομμάτια γίνονται γνωστά και κάποια δεν γίνονται. Και τα δύο όμως χρειάζονται τον ίδιο κόπο για να γραφτούν.
Η μουσική είναι ένας τρόπος διαφυγής και απόδρασης;
Για τον δημιουργό δεν είναι. Είναι βαρύ πράγμα. Έπειτα από 25 χρόνια που γράφω τραγούδια, δεν έχω πλέον κανέναν ενδοιασμό να αντιγράψω οποιονδήποτε, αλλά δεν καταδέχομαι να αντιγράψω τον εαυτό μου. Δεν μπορώ να σκάβω μόνο στην επιφάνεια ή λίγα μέτρα από κάτω. Αυτό είναι επίπονη διαδικασία. Στις συναυλίες όμως υπάρχει αποσυμπίεση. Μοιράζεσαι ένα συλλογικό ένστικτο και ένα έντονο συναίσθημα που σε καθαρίζει. Εκτόνωση και κάθαρση.
Έχετε άγχος όταν γράφετε καινούργια τραγούδια;
Όχι. Όταν γράφω δεν αισθάνομαι ότι κάποιος περιμένει κάτι από μένα. Γράφω τραγούδια για να ξορκίσω τον δαίμονα. Την ώρα που βγαίνω στη σκηνή, όμως, ξέρω ότι υπάρχει προσδοκία. Κάτι να συμβεί. Κάτι να ζήσουμε. Πριν από κάθε συναυλία λοιπόν έχω αγωνία και λαχτάρα. Στα πρώτα κομμάτια βρίσκομαι στον δικό μου κόσμο και σταδιακά επανέρχομαι.
Ποιο είναι το πιο βαθύ συναίσθημα και βίωμα που σας συνδέει ακόμη με τον Άλκη Αλκαίο;
Ο Άλκης ήταν φίλος μου. Ήταν όμως και πολύ σημαντικός ποιητής και καθόρισε σε μεγάλο βαθμό το αισθητήριό μου. Δηλαδή ακόμη και σήμερα πιάνω τον εαυτό μου όταν τελειώνει ένα τραγούδι να σκέφτεται: Θα του άρεσε; Τα «Τραγούδια που ζούνε λαθραία» είναι ένας δίσκος-χρέος σε δύο φίλους μου που δεν ζουν πια, τον Μάριο Τόκα και τον Άλκη Αλκαίο. Περιλαμβάνει ανέκδοτα τραγούδια που κυκλοφόρησαν έπειτα από παρότρυνση των δύο οικογενειών. Φυσικά υπάρχουν και αρκετοί άλλοι που με επηρεάζουν. Ο Οδυσσέας Ιωάννου, ο Θάνος Μικρούτσικος, η γυναίκα μου, δυο τρεις ανώνυμοι φίλοι. Και η κόρη μου. Από μωρό ακούει τα τραγούδια μου προτού κυκλοφορήσουν
Τι γνώμη έχετε για όσα έγιναν στην ΑΕΠΙ και ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί τώρα;
Η ΑΕΠΙ μας έκλεβε επί πάρα πολλά χρόνια. Αυτήν τη στιγμή είμαστε σε αδιέξοδο. Δεν έχει εμφανιστεί ο νέος φορέας και έχουμε μείνει απλήρωτοι από πνευματικά δικαιώματα. Κάποιοι ζούμε ακόμη από τις συναυλίες, υπάρχει όμως μια μερίδα δημιουργών, όπως είναι οι στιχουργοί, που έχουν μείνει εντελώς ανυπεράσπιστοι. Η ΑΕΠΙ έκλεισε και η ευθύνη της κυβέρνησης είναι πλέον σοβαρή. Πρωτοστάτησε για να γίνει έλεγχος, ωστόσο τα πράγματα έμειναν μετέωρα. Δεν μας παίρνει όμως να είναι μετέωρα για πολύ ακόμη.
Είμαστε όπως είπατε σε περίοδο κατακερματισμού και αμηχανίας. Υπάρχει ελπίδα για κάποια αλλαγή;
Είμαι πατέρας και γι’ αυτό είμαι καταδικασμένος να είμαι αισιόδοξος. Πρέπει να αισιοδοξούμε για τα παιδιά μας. Δεν βλέπω όμως να αλλάζει κάτι προς το καλύτερο. Ο κόσμος, εκτός από αμήχανος, είναι και αποσβολωμένος. Τρώει τη μια απογοήτευση μετά την άλλη. Είναι τόσο προετοιμασμένος για το χειρότερο που άμα του έρθει κάτι καλό δεν θα έχει τι να το κάνει.
Γιατί πιστεύετε ότι είναι αποσβολωμένος ο κόσμος; Μπήκε σε μια λογική ανάθεσης και έπαψε να δραστηριοποιείται;
Δυστυχώς ο κόσμος σε αυτήν τη χώρα συχνά ζητάει σωτήρες. Για κάποιους από εμάς ήταν φανερό ότι σωτήρες δεν υπάρχουν. Η ευθύνη όμως δεν βρίσκεται στη μέση. Βαραίνει περισσότερο τους κυβερνώντες. Φταις και εσύ όταν πουλάς μεσσιανισμό. Δεν έχω εμπιστοσύνη στον σοφό ελληνικό λαό όταν χιλιάδες ψηφίζουν Χρυσή Αυγή. Πάντοτε είμαι συγκαταβατικός με το διαφορετικό. Αλλά αυτό με ξεπερνάει. Αν δω στον δρόμο μετανάστες δεν φοβάμαι, αν συναντήσω όμως μερικούς χρυσαυγίτες σίγουρα θα φοβηθώ. Εκεί ποντάρουν. Στον φόβο.
Υπάρχει Αριστερά σήμερα;
Φυσικά. Πιστεύω ότι ένα μεγάλο κομμάτι της βρίσκεται στο ΚΚΕ. Μπορεί να υπάρχουν προβλήματα, όμως πλάτη στον εργασιακό μεσαίωνα βάζει. Αλλά, ρε γαμώτο, τα μεγάλα λόγια για την Αριστερά από τον ΣΥΡΙΖΑ δυσφήμισαν την ουσία της για τα επόμενα χρόνια. Δεν μπορώ να πετάξω όλους τους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί, αλλά αυτή η λογική έκανε κακό στο κίνημα.
Οι καλλιτέχνες έχουν κάποια ευθύνη απέναντι στην πραγματικότητα;
Οι δημιουργοί πρέπει πρώτα απ’ όλα να κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Δεν έχουν έναν ρόλο, μια ευθύνη που δεν ζητήσανε και δεν τους αναλογεί. Ο ρόλος του καλλιτέχνη στην κοινωνία μου φαίνεται μια πολύ ενδιαφέρουσα πατάτα. Όποιος θέλει να μιλήσει θα μιλήσει. Ο καθένας όμως θεωρώ ότι σε βάθος χρόνου θα κριθεί περισσότερο για το έργο του.
Είναι όμως και οι δημιουργοί κομμάτι της κοινωνίας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν και η περίπτωση του Μίκη Θεοδωράκη που δέχτηκε έντονη κριτική, παρά το γεγονός ότι όλοι παραδέχονται το μεγαλείο του έργου του.
Η αλήθεια είναι ότι μας έφερε σε αμηχανία ο Μίκης. Στην αρχή στεναχωρήθηκα αρκετά, αλλά τώρα που έχει περάσει λίγος καιρός όλο αυτό έχει καταλαγιάσει μέσα μου. Πέρα όμως από αυτό το γεγονός, η δική μου γνώμη είναι ότι ο άνθρωπος που ασχολείται με την τέχνη έχει ένα χαρακτηριστικό. Και αν δεν το έχει με βάζει σε υποψίες. Βρίσκεται απέναντι από κάθε μορφής εξουσία. Δεν σημαίνει ότι πρέπει ο λόγος του και τα τραγούδια του να είναι αντιεξουσιαστικά, αλλά ότι στέκεται κριτικά και με επιφύλαξη. Και σίγουρα δεν είναι γλείφτης.
