Η κλιματική κρίση και τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα έχουν ανοίξει για τα καλά τη συζήτηση για τον νέο θαλάσσιο διάδρομο που θα περνάει διαμέσου της μέχρι πρότινος παγωμένης Αρκτικής. Ηδη ο Αρκτικός ωκεανός τους καλοκαιρινούς μήνες είναι ανοιχτός για τη ναυσιπλοΐα, αφήνοντας τα λιμάνια κλειστά μόνο τον χειμώνα.
Στο νέο γεωγραφικό πλαίσιο, το οποίο έχει διαμορφωθεί από την τήξη των πάγων και την άνοδο της θερμοκρασίας, η Αλάσκα έχει περίοπτη θέση. Αυτό διότι τα στενά του Βερίγγειου πορθμού είναι ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία και στη μέση της διαδρομής βρίσκονται τα δύο νησιά Διομήδη, εκ των οποίων ο Μεγάλος Διομήδης ανήκει στη Ρωσία και ο Μικρός στις ΗΠΑ. Η απόσταση των δυο νησιών είναι μόλις τέσσερα χιλιόμετρα, ενώ τον χειμώνα η θάλασσα παγώνει και θεωρητικά κάποιος μπορεί να περπατήσει την απόσταση. Τα δύο αυτά νησιά είναι στρατηγικής σημασίας και θα παίξουν βαρύνοντα ρόλο στον ρωσοαμερικανικό ανταγωνισμό που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.
Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν την περιοχή της Αλάσκας ως βάση για την προβολή ισχύος σε αυτά τα κρίσιμης σημασίας στενά. Αλλωστε η απόσταση της Αλάσκας από το κοντινότερο ρωσικό έδαφος είναι 88,5 χιλιόμετρα. Σε αυτό τον μικροσκοπικό χώρο δεν λείπουν οι εντάσεις ανάμεσα σε Ρωσία και ΗΠΑ, ενώ για τις αεροπορίες των δύο κρατών που βρίσκονται αντιμέτωπες οι αερομαχίες και η παραβίαση των εναέριων χώρων δεν είναι ασυνήθιστες.
Το σχέδιο της Μόσχας
Η τήξη των πάγων ισοδυναμεί με κρίση για το Κρεμλίνο, επειδή από ιδρύσεως του ρωσικού κράτους ο εχθρός εντοπιζόταν είτε στην Ευρώπη είτε στους νομαδικούς λαούς της κεντρικής Ασίας. Ωστόσο η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει αφήσει ολόκληρη τη βόρεια ακτή της Σιβηρίας «ανοιχτή» σε εχθρικές ενέργειες, μια και οι πάγοι χρησίμευαν ως φυσική οχύρωση. Το Κρεμλίνο, βέβαια, έχει αποφασίσει να μην αφήσει μια καλή κρίση να πάει χαμένη. Κατά συνέπεια καταστρώνει φαραωνικά σχέδια ώστε η Ρωσία να επανέλθει δριμύτερη στο βάθρο των μεγάλων δυνάμεων, χρησιμοποιώντας τα νέα δεδομένα προς όφελός της. Ετσι κι αλλιώς το άνοιγμα της Σιβηρίας από τη θάλασσα θεωρητικά θα προκαλέσει μια γεωργική επανάσταση ενόσω θα κατασκευάζεται ένα δίκτυο από υποδομές που θα υποστηρίζει τη μεταφορά των προϊόντων.
Το σχέδιο αυτό ακολουθεί τα όνειρα του Σοβιετικού ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ για την εκμετάλλευση των εδαφών της Σιβηρίας ώστε να εξασφαλιστεί η διατροφική ασφάλεια της ΕΣΣΔ. Τότε οι συνθήκες δεν επέτρεψαν να ευοδωθεί το σχέδιο, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι οι Ρώσοι σχεδιαστές πολιτικής το έχουν πετάξει στον κάλαθο των αχρήστων. Αντιθέτως, ακολουθείται μεθοδικά ένα στρατηγικό σχέδιο το οποίο προβλέπει την ανάδειξη της Ρωσίας ως νούμερο ένα δύναμης στην περιοχή της Αρκτικής, αφήνοντας πίσω τους δυτικούς ανταγωνιστές της. Προσώρας το σχέδιο λειτουργεί στη βάση της δημιουργίας βάσεων ελλιμενισμού οι οποίες, σε συνδυασμό με την αρμάδα από πυρηνικά παγοθραυστικά πλοία τα οποία κατέχει η Μόσχα και δεν χρειάζονται καύσιμα, φιλοδοξούν να υποκαταστήσουν, αν όχι να ανταγωνιστούν, τον θαλάσσιο δρόμο που άνοιξε η Δύση το 1869 με τα εγκαίνια της διώρυγας του Σουέζ στο Πορτ Σάιντ.
Η νέα αυτή διαδρομή υπολογίζεται πως θα μικρύνει την απόσταση ανάμεσα στα λιμάνια της βόρειας Ευρώπης και της ανατολικής Ασίας κατά 40% και θα είναι δύο με τρεις εβδομάδες πιο σύντομη. Αυτήν τη στιγμή η συγκεκριμένη διαδρομή είναι προσπελάσιμη μόλις για δύο μήνες ανά έτος. Επί της ουσίας υπάρχουν δύο διαδρομές: η βορειοανατολική και η βορειοδυτική. Η πρώτη ανήκει εξ ολοκλήρου στη Ρωσία και ξεκίνησε από την ΕΣΣΔ τη δεκαετία του 1930. Η δεύτερη ανήκει στον Καναδά και εν μέρει στις ΗΠΑ (Αλάσκα). Το 2015 υποστηρίχτηκε από την ολλανδική Υπηρεσία Ανάλυσης Οικονομικής Πολιτικής (CPB) ότι η βορειοανατολική διαδρομή θα είναι δίχως πάγους περίπου το 2030, ενώ το 2040 η διαδρομή θα είναι οικονομικά βιώσιμη σύμφωνα με το Business School της Κοπεγχάγης (2016).
Η πώληση της Αλάσκας
Η Ρωσία είχε κατοχυρώσει την παρουσία της στην Αλάσκα από τις αρχές του 18ου αιώνα και ο Κριμαϊκός πόλεμος (1853-56) υπήρξε καταλυτικός για την επανευθυγράμμιση των στρατηγικών υπολογισμών της τσαρικής Ρωσίας. Πιο συγκεκριμένα, ο τσάρος Αλέξανδρος Β΄, θεωρώντας ότι η άμυνα της αραιοκατοικημένης Αλάσκας δεν είναι δυνατόν να είναι αποτελεσματική εναντίον μιας βρετανικής εκστρατείας, αποφάσισε να πουλήσει την περιοχή στις ΗΠΑ. Τελικά οι ΗΠΑ στις 30 Μαρτίου του 1867 αγόρασαν την Αλάσκα έναντι 7,2 εκατ. δολαρίων (περίπου 140 εκατ. δολάρια με αξίες του 2021).
Στο μεσοδιάστημα η Αλάσκα έπαιξε κεντρικό ρόλο τόσο στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έναντι των Ιαπώνων όσο και στον Ψυχρό Πόλεμο εναντίον των Σοβιετικών. Μάλιστα η αξία της Αλάσκας στον σημερινό κόσμο έχει ανέβει ακόμη περισσότερο, αφού πέρα από γεωστρατηγική τανάλια στα πλευρά της Ρωσίας έχει και τεράστιο ορυκτό πλούτο: 2,4 δισ. βαρέλια πετρελαίου και 37 τρισ. κ.μ. φυσικού αερίου βρίσκονται θαμμένα στο έδαφος της περιοχής και οι Αμερικανοί πετρελαιάδες πιέζουν την κυβέρνηση Μπάιντεν να αμβλύνει τις γωνίες του σχεδιασμού για την πράσινη μετάβαση, ώστε να μετριαστούν οι επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης ενόσω θα αυξηθούν τα κέρδη τους.
Εν αναμονή δυναμικής ρωσικής απάντησης στη Νορβηγία
Σε μια άκρως προκλητική για τη Ρωσία κίνηση, η Νορβηγία απαγόρευσε τη διαμετακόμιση των εμπορευμάτων που απαιτούνται για την τροφοδοσία του ρωσικού χωριού Μπάρεντσμπουργκ, το οποίο βρίσκεται στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, διότι τα μεταλλεύματα που εξορύσσονται εκεί ενισχύουν τη Ρωσία. Στα νορβηγικά αρκτικά εδάφη βρίσκονται ακόμη δύο ρωσικά χωριά, τα οποία εξαρτώνται πλήρως από τις προμήθειες που καταφτάνουν από τα ηπειρωτικά, συνεπώς οι νορβηγικές ενέργειες αμφισβητούν ευθέως τη ρωσική παρουσία εκεί. Η ρωσική αντίδραση ενδέχεται να είναι δυναμική και σίγουρα δεν πρέπει να αποκλειστεί μια στρατιωτική απάντηση.
