Είδαμε πριν από λίγες εβδομάδες τον Eλληνα πρωθυπουργό να επισκέπτεται το Ισραήλ και να σφιχταγκαλιάζεται με τον ομόλογό του που, εκτός του ότι εκκρεμεί ένταλμα σύλληψης εναντίον του από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου, την ίδια μέρα οι βόμβες του στρατού του σκότωσαν μερικές ακόμη δεκάδες παιδιά. Μια εντελώς αχρείαστη επίσκεψη χωρίς προφανή ή επείγοντα λόγο πέρα από το να τονίσει τις εξαιρετικές σχέσεις των δύο κρατών που πολλοί αγνοούν ότι σφυρηλατήθηκαν στο ισόγειο ενός κεντρικού ξενοδοχείου των Αθηνών τον Οκτώβριο του 2009.
Τα «παράδοξα» της πρώτης περιόδου
Το Ισραήλ δημιουργήθηκε το 1948, αλλά λόγω των ιδιαίτερα αμφιλεγόμενων συνθηκών κάτω από τις οποίες ιδρύθηκε δεν έτυχε ευρείας διπλωματικής αποδοχής. Σε αυτό το πλαίσιο η τότε μεταπολεμική ελληνική κυβέρνηση όχι μόνο καταψήφισε το σχέδιο του ΟΗΕ για τη διχοτόμηση της Παλαιστίνης, αλλά αρνήθηκε ακόμη και να αναγνωρίσει επίσημα τη νέα κρατική οντότητα μετά την κατάπαυση του πυρός. Αυτή η για τα σημερινά δεδομένα παράδοξη στάση ήταν εν πολλοίς απότοκος των ανησυχιών της κυβέρνησης των Αθηνών για τις ελληνικές κοινότητες στη Μέση Ανατολή. Με άλλα λόγια, μια κατεστραμμένη από τον πόλεμο χώρα δεν θα μπορούσε να ενεργήσει με τρόπο που ίσως πυροδοτούσε κύμα προσφύγων από την Ανατολή 26 μόνο χρόνια μετά την καταστροφή στη Μικρά Ασία.
Μάλιστα, καθώς τότε δεν υπήρχε η τόσο στενή σύνδεση ΗΠΑ – Ισραήλ, η Ουάσινγκτον τα αμέσως επόμενα χρόνια δεν πίεζε την Αθήνα για σύσφιξη των σχέσεων με το Τελ Αβίβ. Επιπρόσθετα, η ψυχρότητα μεταξύ των δύο χωρών τροφοδοτήθηκε περαιτέρω από το γεγονός ότι το Ισραήλ, προκειμένου να αντιμετωπίσει την αραβική εχθρότητα, είχε προσεταιριστεί τα μη αραβικά κράτη της περιοχής, ήτοι το Ιράν και την Τουρκία, κάτι που πάλι ακούγεται παράδοξο για τα σημερινά δεδομένα. Στο περιθώριο λοιπόν των ελληνοτουρκικών διαφορών μια προσέγγιση με το Ισραήλ κάθε άλλο παρά ρεαλιστική φάνταζε.
Επί δικτατορίας η πρώτη αναβάθμιση
Αργότερα, την περίοδο της επταετίας, έγιναν βήματα που έφεραν τις δύο χώρες πιο κοντά με την αναβάθμιση των διμερών διπλωματικών σχέσεων. Συγκεκριμένα, πιο υψηλόβαθμοι διπλωμάτες εγκαταστάθηκαν στις δύο πρωτεύουσες, με τους επικεφαλής τους όμως να μη φέρουν τον τίτλο του πρέσβη. Αυτή η εξέλιξη δεν πρέπει να ξενίζει, καθώς το στρατιωτικό καθεστώς της Αθήνας βάσισε σε μεγάλο βαθμό την πολιτική του επιβίωση στον αμερικανικό παράγοντα που από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 είχε αρχίσει να επηρεάζεται σημαντικά από αυτό που σήμερα αναγνωρίζουμε ως ειδική σχέση Ουάσινγκτον – Τελ Αβίβ.
Μετά την παλινόρθωση της δημοκρατίας το 1974 το κλίμα κάθε άλλο παρά ευνοούσε τη συνέχιση της πολιτικής προσέγγισης με το Ισραήλ. Μετά τα γεγονότα της Κύπρου, την αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, τη στοχοπροσήλωση στην ένταξη στην τότε ΕΟΚ και τη σχετική ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας, το πάγωμα των σχέσεων με το φιλοδυτικό και φιλοτουρκικό Ισραήλ ήταν μονόδρομος.
Η συγκεκριμένη προσέγγιση εντάθηκε με την ανάδειξη στην εξουσία του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου το 1981, που αναβάθμισε άμεσα τις σχέσεις της χώρας με την PLO του Αραφάτ, αποδίδοντας μάλιστα στην αντιπροσωπεία της στην Αθήνα πλήρη διπλωματική αναγνώριση. Επιπλέον, το 1982 η κυβέρνηση των Αθηνών όχι απλώς έστειλε πλοία για να παραλάβουν τον Αραφάτ και τους μαχητές του μετά την αποχώρησή τους από τη Βηρυτό, αλλά φρόντισε να τον υποδεχτεί με τιμές αρχηγού κράτους.
Τα επόμενα χρόνια οι σχέσεις με το Ισραήλ βελτιώθηκαν ως αποτέλεσμα των διεθνών εξελίξεων. Το 1988 η ίδια η PLO είχε προχωρήσει στην αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ, ενώ το τέλος του Ψυχρού Πολέμου αναβάθμισε αποφασιστικά το φιλοδυτικό Ισραήλ στη διεθνή σκακιέρα. Eτσι, η αναγνώριση του Ισραήλ από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη το 1990 ήρθε ως φυσική εξέλιξη που από μόνη της δεν μπορούσε να προκαλέσει κάποια ιδιαίτερη σύσφιξη των διμερών σχέσεων.
Για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια Ελλάδα και Ισραήλ προωθούν τη συνεργασία στο περιθώριο των περιφερειακών εξελίξεων και άρα τίποτα το συναρπαστικό δεν λαμβάνει χώρα. Τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν μετά το 2005, όταν στην Τουρκία σημειώνεται η σταθεροποίηση του Ερντογάν στην εξουσία. Ο νέος Τούρκος ηγέτης, που στην πορεία θα δημιουργήσει ένα ιδιότυπο καθεστώς, θα αλλάξει ελαφρά την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας υποβαθμίζοντας τις σχέσεις με το Ισραήλ και ανοίγοντας γέφυρες με τους Παλαιστινίους, ειδικά με τη Χαμάς, που –εκτός του ότι κέρδισε τις εκλογές το 2006– είχε κοινές πολιτικές αναφορές με το ισλαμικό κόμμα του Ερντογάν.
Η «τυχαία» συνάντηση στη Μόσχα
Σε αυτό το περιβάλλον περιφερειακής αστάθειας και με το φάντασμα της οικονομικής κρίσης να πλανάται πάνω από την Ελλάδα ο νέος πρωθυπουργός της χώρας, που τύγχανε γιος του Ανδρέα Παπανδρέου, αποφασίζει να προχωρήσει σε μια ουσιαστική αναβάθμιση των σχέσεων της χώρας με το Ισραήλ. Το επίσημο αφήγημα λέει ότι το πολιτικό ειδύλλιο ξεκίνησε από μια «τυχαία» συνάντηση τον Φεβρουάριο του 2010 στη Μόσχα. Η αλήθεια φυσικά είναι ότι είχε υπάρξει προσεκτική προεργασία και όχι από πλευράς Ελλάδας.
Ο Νετανιάχου είχε επιστρέψει στον πρωθυπουργικό θώκο τον Μάρτιο του 2009 και προώθησε μια πολιτική ανοίγματος του Ισραήλ σε μια σειρά από χώρες όπου δεν υπήρχαν ισχυροί δεσμοί, χωρίς παράλληλα να αξιώνει από τους μελλοντικούς εταίρους να αλλάξουν την επίσημη πολιτική τους. Ομοίως, στην περίπτωση της Ελλάδας δεν απαιτούσε να αναθεωρηθεί η υποστήριξη των λύσεων των δύο κρατών ή να υποβιβαστεί η διπλωματική αποστολή της Παλαιστίνης στην Αθήνα. Ο Νετανιάχου ενδιαφερόταν για πιο πρακτικά ζητήματα, όπως η χρήση του εναέριου χώρου της Ελλάδας για ασκήσεις προσομοίωσης της ισραηλινής αεροπορίας σε επιθέσεις σε στόχους σε μεγάλη απόσταση, δηλαδή σαν αυτούς που υπάρχουν στο Ιράν. Εξάλλου ήξερε ότι με την πάροδο του χρόνου θα ήταν σε θέση να εξασφαλίσει υπηρεσίες και εξυπηρετήσεις αδιανόητες μέχρι το 2009. Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε δεν είχε κανένα πρόβλημα που απέναντί του είχε τον γιο κάποιου που είχε «υποθάλψει» τον «τρομοκράτη» Αραφάτ.
Η μεθοδευμένη συνάντηση Τσίπρα – Πέρες
Οι Ισραηλινοί δεν κινήθηκαν επιπόλαια. Οπως έχει δείξει το παράδειγμα των ΗΠΑ, μια διακρατική συμμαχία αντέχει στον χρόνο μονάχα εφόσον είναι αποδεκτή από το ευρύτερο πολιτικό φάσμα. Ετσι, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο του Αριστοτέλη Τζιαμπίρη «The emergence of Israeli-Greek cooperation», τον Οκτώβριο του 2009 οργανώθηκε μια συνάντηση στο ξενοδοχείο Electra στην Πλάκα της Αθήνας μεταξύ τριών ατόμων, ενός Ισραηλινού και δύο Ελλήνων. Ο Ισραηλινός εκπροσωπούσε ανεπίσημα την κυβέρνησή του ενώ οι δύο Eλληνες ήταν συνεργάτες-σύμβουλοι εξωτερικής πολιτικής για το κυβερνών ΠΑΣΟΚ και την αντιπολιτευόμενη Νέα Δημοκρατία αντίστοιχα. Στη συνάντηση τέθηκαν οι άξονες για μια μακροπρόθεσμη συνεργασία και το θετικό κλίμα που επικράτησε οδήγησε στην «τυχαία» συνάντηση στο καφέ Πούσκιν της Μόσχας και μετά στις επίσημες επισκέψεις Παπανδρέου και Νετανιάχου σε Τελ Αβίβ και Αθήνα αντίστοιχα. Να σημειωθεί ότι μέχρι τότε δεν είχαν γίνει ποτέ τέτοιες συναντήσεις σε επίπεδο ηγετών των δύο χωρών.
Στην Ελλάδα το πολιτικό σκηνικό παρέμενε ρευστό και όταν έγινε σαφής η πολιτική άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ δόθηκε ιδιαίτερη φροντίδα ώστε ο Τσίπρας να συναντηθεί με τον βετεράνο Ισραηλινό πολιτικό Σιμόν Πέρες, όταν αυτός επισκέφτηκε την Αθήνα με την ιδιότητα του προέδρου του Ισραήλ το 2012. Για κάποιον λόγο ο Πέρες δεν έδειξε να δυσφορεί που θα συναντούσε κάποιον του οποίου οι κομματικοί σύντροφοι είχαν λάβει μέρος στο σπάσιμο του ναυτικού αποκλεισμού της Γάζας. Ο πραγματισμός του Πέρες δικαιώθηκε γιατί όταν ανέλαβε ο Τσίπρας η προσέγγιση με το Ισραήλ εντάθηκε. Ετσι, όχι μόνο συνέχισε την παράδοση των συχνών επαφών με τον Νετανιάχου, αλλά επέλεξε να αψηφήσει και την κοινοτική οδηγία για επισήμανση των προϊόντων που προέρχονται από τους παράνομους ισραηλινούς εποικισμούς της Δυτικής Οχθης.
Επωφελήθηκε η ελληνική πλευρά;
Στον βαθμό που οι διεθνείς σχέσεις αναπτύσσονται όταν είναι αμοιβαία επωφελείς, έχει σημασία να δούμε τι έχει κερδίσει η Ελλάδα από αυτή την προσέγγιση τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Δεν πρέπει να ξεχνάμε τη συγκυρία στην οποία έλαβε χώρα η συγκεκριμένη στροφή, δηλαδή την οικονομική κρίση του 2009. Το ότι η Ελλάδα προσέβλεπε στη στήριξη του Ισραήλ και της επιρροής του στο διεθνές στερέωμα φάνηκε από την πρώτη συνέντευξη Τύπου Παπανδρέου – Νετανιάχου στο Ισραήλ. Ο Νετανιάχου δεν είχε πρόβλημα να τοποθετηθεί δημόσια υπέρ της Ελλάδας και να κάνει μνεία των θυσιών του ελληνικού λαού αλλά, όπως ξέρουμε, καμία ουσιαστική πίεση δεν ασκήθηκε ώστε να χαλαρώσει η δημοσιονομική προσαρμογή ή να ρυθμιστεί το χρέος. Ανάλογα δεν είδαμε καμία απτή πρόοδο σε επίπεδο αγωγών που θα μας έκαναν ενεργειακό κόμβο και αυτό είναι ενδεικτικό για το πόση αξία έχει το συγκεκριμένο αφήγημα που είδαμε να επανέρχεται στην επικαιρότητα με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψη Μητσοτάκη στο Ισραήλ.
Η Ελλάδα από τη σύσφιξη των σχέσεων με το Ισραήλ είχε ένα μονάχα κέρδος, τη διοχέτευση τουρισμού, που όμως για την αγορά της Ελλάδας δεν είναι κάτι σπουδαίο. Το Ισραήλ είναι μια μικρή σχετικά χώρα, ενώ η Ελλάδα είναι ούτως ή άλλως ελκυστικός προορισμός για τις αγορές της δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, αγορές με πολλά εκατομμύρια δυνητικών επισκεπτών. Το άλλο φαινομενικά απτό κέρδος είναι οι ισραηλινές επενδύσεις στην αγορά ακινήτων, που φυσικά είναι δίκοπο μαχαίρι όπως κάθε εκποίηση δημόσιας ή ιδιωτικής περιουσίας σε ξένα συμφέροντα. Το ενδιαφέρον Ισραηλινών για ακίνητα είναι ένας από τους λόγους που οι τιμές παραμένουν σε τόσο υψηλά επίπεδα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για όλους όσοι αναζητούν στέγη. Τέλος, πρωτοβουλίες για περίκλειστες κοινότητες για αλλοδαπούς πολίτες δημιουργούν επικίνδυνα προηγούμενα για την εθνική ασφάλεια. Ας αναλογιστούν οι υπερπατριώτες που σήμερα διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους για το Ισραήλ τι θα συμβεί αν το παραπάνω παράδειγμα εμπνεύσει ανάλογες πρωτοβουλίες Τούρκων επενδυτών σε περιοχές της δυτικής Θράκης.
Τι πρόσφερε η Ελλάδα στο Ισραήλ
Στον αντίποδα, η Ελλάδα παρέδωσε πάρα πολλά, πολύ συχνά ακούσια και συνεπώς χωρίς ανταλλάγματα. Το άμεσο κέρδος για το Ισραήλ ήταν ο χώρος για να ασκηθεί η αεροπορία του για το μείζον σενάριο πολέμου με το Ιράν. Γι’ αυτή την υπηρεσία η Ελλάδα δεν ανταμείφθηκε απτά με τίποτα, εκτός αν κανείς θεωρεί τα εξοπλιστικά που ενδεχομένως μας πουλήσουν οι Ισραηλινοί ευκαιρία και όχι σπατάλη.
Γεωπολιτικά πάλι βλέπουμε ένα μηδέν στο πηλίκο, καθώς δεν είδαμε κάποια απομόνωση της Τουρκίας, ενώ η όλη δραστηριότητα του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή δημιουργεί μεταναστευτικά ρεύματα, η διαχείριση των οποίων κάθε άλλο ως ευλογία θεωρήθηκε από τις εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις. Τέλος, είδαμε την εξυπηρέτηση στον χώρο των παρακολουθήσεων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Predator παραχωρήθηκε άτυπα από το Ισραήλ και μάλλον ό,τι λαβράκι έβγαλαν οι εγχώριες υπηρεσίες είναι σε γνώση των Ισραηλινών συναδέλφων τους. Με άλλα λόγια, είναι εύλογο να υποθέσουμε πως σειρά Ελλήνων πολιτικών και αξιωματούχων είναι εκβιάσιμοι από το Ισραήλ.
Αλλά το πιο σημαντικό όλων είναι ότι πουλήσαμε την ψυχή μας. Συνταχθήκαμε με ένα κράτος-μιλιταριστική αποικία που χρησιμοποιεί αφειδώς την υπεροπλία απέναντι σε πρακτικά ανυπεράσπιστους λαούς και στον δημόσιο λόγο επικρατούν σιωπή και φόβος. Ο αριθμός όσων κατέχουν δημόσιο αξίωμα και βήμα που μιλούν ανοιχτά κατά της γενοκτονίας είναι απελπιστικά μικρός. Η αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στον δημόσιο λόγο το 2009 και το 2006, όταν δηλαδή το Ισραήλ διεξήγαγε μικρούς, σε σχέση με αυτό που βλέπουμε εδώ και 19 μήνες, πολέμους σε Γάζα και Λίβανο είναι τρομακτική. Είναι απίστευτη η διστακτικότητα, για παράδειγμα, δημοσιογράφων να μιλήσουν επικριτικά για τη σφαγή των συναδέλφων τους στη Γάζα.
Και είναι αυτή ακριβώς η φύση του δημόσιου διαλόγου που επιτρέπει στον Μητσοτάκη να συνομιλεί με τον Νετανιάχου εν μέσω σφαγής και να διακινεί ανερυθρίαστα κίβδηλες υποσχέσεις για αγωγούς και υδρογονάνθρακες, λες και δεν πέρασαν δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια από τότε που πλάσαρε το συγκεκριμένο αφήγημα ο Γιώργος Παπανδρέου.
Ο Γιώργος Ρήγας είναι διδάκτορας Σύγχρονης Ιστορίας Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου
Διαβάστε επίσης
Το μεγάλο μυστικό των υποκλοπών
Κύρτσος: Εύστοχη η σύνδεση του Documento του Predator και της ταύτισης Μητσοτάκη με Νετανιάχου
