Προτού συζητήσουμε για την καλύτερη πολιτική για την προστασία της ΑΟΖ «μας» και οδηγηθούμε σε αδιέξοδη, επικίνδυνη και πολυέξοδη συνεχή αντιπαράθεση με τη «γείτονα», θα ήταν σκόπιμο να σκεφτούμε τι είναι στην ουσία αυτές οι ΑΟΖ και τι σόι «δικαιώματα» (και συμφέροντα) έχουμε σε αυτό το ζήτημα.
Αν πρόκειται για αυτονόητα δικαιώματα και συμφέροντα ή εάν πρόκειται για τελείως πρόσφατη ιδεοληψία με μόνο στόχο την εκχώρηση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης σε πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται στους υδρογονάνθρακες.
Στις παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες πέρα από τα ιδιόκτητα χωράφια υπήρχε και η έννοια των «κοινών», δηλαδή περιοχών και πόρων που ανήκαν σε όλη την αγροτική κοινότητα, όπως τα βοσκοτόπια, οι πηγές, τα δασύλλια για να παίρνουν οι άνθρωποι ξύλα, τα δάση, οι πηγές κ.λπ.
Από την αρχή της ανάπτυξης του καπιταλισμού τα «κοινά» μπήκαν στο στόχαστρο της ιδιωτικοποίησης.
Η επέκταση της ιδιοκτησίας σε όλη τη φύση ήταν βασικός στόχος του καπιταλισμού από την εποχή της επικράτησής του.
Οσο καιρό οι πηγές υδρογονανθράκων ήταν σε χερσαίους χώρους κανείς δεν σκεφτόταν να θεωρήσει κομμάτια της θάλασσας πέρα από τα χωρικά ύδατα «εθνική ιδιοκτησία».
Οταν όμως άρχισαν να σπανίζουν άρχισε να ανοίγει και η όρεξη για εκμετάλλευση υποβρύχιων κοιτασμάτων. Αυτές οι σκέψεις δυνάμωσαν με φαντασιώσεις για κάθε είδους μεταλλευτικές δραστηριότητες στον βυθό των θαλασσών. Ετσι αναπτύχθηκε η θέληση ιδιωτικοποίησης των θαλασσών και των υδρογονανθράκων που βρίσκονται στον βυθό τους. Οπως όμως η ιδιοκτησία προστατεύεται κυρίως από εθνικές νομοθεσίες, ο καπιταλισμός επινόησε την επέκταση της «εθνικής κυριαρχίας» στις θάλασσες.
Η κλιματική αλλαγή όμως και η ανάγκη νέας σχέσης του ανθρώπου με τη φύση αλλάζουν τα δεδομένα και κάνουν αυτό που έμοιαζε ελπιδοφόρο και «αναπτυξιακό» να γίνεται εφιαλτικό και επικίνδυνο.
Σήμερα οι θάλασσες βρίσκονται σε κίνδυνο τόσο από αυτές τις ιδιωτικοποιήσεις όσο και από την αντιμετώπιση της θάλασσας σαν σκουπιδοτενεκέ των περιττωμάτων της καπιταλιστικής «ανάπτυξης» προϊόντων μίας χρήσης.
Αυτή η κατάσταση ήδη έχει βάλει σε κίνδυνο την ισορροπία των ωκεανών και πόσο μάλλον των ευαίσθητων κλειστών θαλασσών όπως η θάλασσα της Αρκτικής και η Μεσόγειος.
Δυστυχώς η Αριστερά στις περισσότερες περιπτώσεις συμμετείχε στην ιδεολογία της συνεχούς και δίχως όρια «ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων» και της «εκμετάλλευσης όλων των δυνατών πόρων», με μόνη διαφοροποίηση ότι ήθελε αυτό να γίνει για το συμφέρον όλου του λαού και όχι μόνο για τα συμφέροντα των πολυεθνικών.
Οι ΑΟΖ κάθε χώρας δεν εκφράζουν παραδοσιακά δικαιώματα κάθε λαού αλλά μόνο τον διαμοιρασμό της δυνατότητας να παραχωρούν δικαιώματα εξορύξεων σε πολυεθνικές, με αντίτιμο μια –συχνά ισχνή– φορολογία στα κέρδη των πολυεθνικών και κάποιες –λίγες– θέσεις εργασίας.
Αυτή η κατάσταση είναι επικίνδυνη και για το περιβάλλον και για την ειρήνη γιατί αναθέτει τη χρήση της θάλασσας στα διάφορα εθνικά κράτη και στις διάφορες πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται στις εξορύξεις στη θάλασσα και έρχονται σε σύγκρουση για συζητήσιμα οφέλη που μπορεί στο μέλλον να αποδειχθούν θανατηφόρες παγίδες. Επίσης μην ξεχνάμε ότι σε περίπτωση καταστροφών οι μολύνσεις και οι περιβαλλοντικές συνέπειες δεν αναγνωρίζουν τα «εθνικά σύνορα» των ΑΟΖ.
Στην περίπτωση της Μεσογείου που είναι περιβαλλοντικά ευαίσθητη κλειστή θάλασσα, και ειδικότερα των «ελληνικών θαλασσών» που βρίσκονται σε μια από τις πιο σεισμικές ζώνες του πλανήτη, ένα σοβαρό ατύχημα ύστερα από σεισμό, μεσογειακό κυκλώνα κ.λπ. είναι εξαιρετικά πιθανό ενδεχόμενο και οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές όχι μόνο για το περιβάλλον αλλά και για όλη την οικονομία της χώρας καθώς και όλων των γειτονικών χωρών. Η υπογραφή συμφωνιών με εταιρείες υδρογονανθράκων ήταν σοβαρό λάθος όλων των ελληνικών κυβερνήσεων, το οποίο ανοίγει τον ασκό του Αιόλου και στον γεωπολιτικό τομέα γιατί νομιμοποιεί τον ανταγωνισμό για τους υδρογονάνθρακες και δίνει πάτημα στον Ερντογάν για να ισχυριστεί ότι αν οι θάλασσες της ανατολικής Μεσογείου είναι νομιμοποιημένος καινούργιος ορίζοντας για εξορυκτικές δραστηριότητες, γιατί και η Τουρκία να μη διεκδικήσει τα «δικαιώματά της» και τα συμφέροντά της;
Είναι καιρός να αρχίσει μια σοβαρή συζήτηση για αλλαγή πορείας και σοβαρή επανεκτίμηση της κατάστασης, με βάση τα πραγματικά οικολογικά και αναπτυξιακά επίδικα του 21ου αιώνα και όχι τις κοντόφθαλμες οικονομίστικες φαντασιώσεις του 20ού.
Με λίγα λόγια, μήπως σήμερα η μόνη προοδευτική και πατριωτική τοποθέτηση είναι το «η Μεσόγειος ανήκει στα ψάρια της»;
Σε επόμενο άρθρο θα προσπαθήσω να συνεισφέρω κάποιες σκέψεις σ’ αυτή την απαραίτητη συζήτηση.
Ο Δημήτρης Σκαρπαλέζος είναι συνταξιούχος επίκουρος καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Paris Diderot στο Παρίσι
