Το «πράσινο φως» για την τοποθέτηση ραντάρ και κεραιών στο λόφο Παπούρα στο Καστέλι Ηρακλείου, έδωσε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), έπειτα από μαραθώνια συνεδρίαση που ξεκίνησε στις 5 μ.μ. της Τετάρτης 9 Ιουλίου και ολοκληρώθηκε στις 3 τα ξημερώματα της Πέμπτης 10 Ιουλίου.
Τα μέλη του ΚΑΣ -εκτός από την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ροδόπης, που μειοψήφησε στην τελική ψηφοφορία- δεν συμμερίστηκαν τις σοβαρές ενστάσεις και τις αντιρρήσεις για την χωροθέτηση των ραδιοβοηθημάτων του νέου αεροδρομίου Ηρακλείου στη θέση όπου βρέθηκε το μοναδικό λαβυρινθοειδές μινωικό κτίσμα, ενστάσεις και αντιρρήσεις που ανέπτυξαν η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) και ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων (ΣΕΚΑ), εκπρόσωποι των 300 Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων της κρητικής αρχαιολογίας, του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (Τμήμα Ανατολικής Κρήτης) και σύσσωμης της τοπικής κοινωνίας της περιοχής, όπως εκφράστηκε από τον Δήμαρχο Μινώα Πεδιάδας Βασίλη Κεγκέρογλου, την πρόεδρο της Δημοτικής Κοινότητας Καστελίου Μαρία Σκουλούδη, τις εκπροσώπους της «Επιτροπής πολιτών για την προστασία της Παπούρας και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Πεδιάδας» και την πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Πεδιαδιτών Αθήνας Αμαλίας Σγουροβασιλάκη.
Μια εξαρχής προβληματική διαδικασία
Το ακανθώδες ζήτημα που έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις -οι οποίες αναμένεται να ενταθούν μετά την θετική γνωμοδότηση του ΚΑΣ- συζητήθηκε σε μια διαδικασία προβληματική εξ αρχής. Υποτίθεται πως το ΚΑΣ θα συζητούσε επί του εξής θέματος, όπως κατά λέξη ήταν διατυπωμένο στην σχετική ημερήσια διάταξη της συνεδρίασης: «Έγκριση ή μη: α) προμελέτης εγκατάστασης ραδιοβοηθημάτων Νέου Διεθνούς Αερολιμένα Ηρακλείου Κρήτης και β) προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των αρχαίων καταλοίπων, που αποκαλύφθηκαν στην κορυφή του λόφου «Παπούρα», Τ.Κ. Ευαγγελισμού, Δήμου Μινώα Πεδιάδος, Π.Ε. Ηρακλείου, Περιφέρειας Κρήτης, στο πλαίσιο κατασκευής του ανωτέρω νέου Διεθνούς Αερολιμένα», με εισηγητές την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Έλενα Κουντούρη και τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων Θέμη Βλαχούλη.
Ωστόσο, καμία προμελέτη για την εγκατάσταση των ραδιοβοηθημάτων δεν έχει κατατεθεί ούτε, άλλωστε, κάποια μελέτη για την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των ευρημάτων στο λόφο Παπούρα… Αντίθετα, το μόνο σχετικό που εμφανίστηκε στο ΚΑΣ ήταν αυτό που συνέταξε το μελετητικό γραφείο αρχιτεκτονικής τοπίου Greenways με τίτλο «Προκαταρτική σε επίπεδο προμελέτης/Φάση Α – Σχεδιασμός περιβάλλοντος χώρου λόφου Παπούρα. Συνύπαρξη αρχαιολογικών ευρημάτων με ραδιοβοηθήματα νέου αεροδρομίου Ηρακλείου – Καστέλι».Εξ ού και δεν υπήρξε πραγματικά καμία εισήγηση επί του θέματος της ημερήσιας διάταξης.
Το γεγονός αυτό επί της ουσίας απέκρυπτε το πραγματικό επίδικο, δηλαδή την ίδια την χωροθέτηση του ραντάρ στη θέση των αρχαίων ή -ακόμη χειρότερα- υπονοούσε ως δεδομένη και προαποφασισμένη την χωροθέτησή του στο σημείο, με μόνο εκκρεμές ζήτημα αυτό της διαχείρισης σε τεχνικό επίπεδο της συνύπαρξης του μνημείου με τα ραδιοβοηθήματα.
«Μονόδρομος» ή προαποφασισμένη «λύση»;
Στην πραγματικότητα, βέβαια, η όλη συζήτηση περιστράφηκε ακριβώς στο ζήτημα της χωροθέτησης, αν και τυπικά δεν ήταν αυτό το θέμα της συνεδρίασης. Το βάρος της υποστήριξης της χωροθέτησης των ραδιοβοηθημάτων στη θέση του λόφου Παπούρα, την πραγματική δηλαδή εισήγηση, ανέλαβε η αντιπροσωπεία του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, αποτελούμενη από τον υφυπουργό Νίκο Ταχιάο και τον Γενικό Γραμματέα Υποδομών Δημήτρη Αναγνώπουλο, συνεπικουρούμενη από τον Υποδιοικητή Αεροναυτιλίας της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) αντιπτέραρχο εν αποστρατεία Γιώργο Βαγενά και τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Διαχείρισης Συστημάτων και Υποδομών Αεροναυτιλίας Παναγιώτη Κυριαζή.
Ο Ν. Ταχιάος, παλαιός γνώριμος του ΚΑΣ από την υπόθεση των εξαιρετικής σπουδαιότητας αρχαιολογικών ευρημάτων στο σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης, υπογράμμισε την αναγκαιότητα ολοκλήρωσης εντός των χρονοδιαγραμμάτων που έχουν τεθεί του έργου του νέου αεροδρομίου Ηρακλείου, ζήτημα εξαιρετικά κρίσιμο, όπως τόνισε, δεδομένου ότι πρόκειται για το μεγαλύτερο έργο που υλοποιείται στην Κρήτη, καθώς ο νέος Διεθνής Αερολιμένας θα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας και υπολογίζεται πως θα εξυπηρετεί 15 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως. Βέβαια, όπως έδειξε και η περίπτωση του μετρό Θεσσαλονίκης, ο Ν. Ταχιάος δεν φημίζεται για την ακρίβεια στην υλοποίηση εξαγγελθέντων χρονοδιαγραμμάτων, ενώ, όπως σημείωσε αργότερα στη δική του παρέμβαση ο δήμαρχος Μινώα Καστελίου Βασίλης Κεγκέρογλου, σημειώνονται πολύ μεγάλες χρονικές αποκλίσεις σε σειρά ζητημάτων (διαχείριση υδροδότησης, διαχείριση αποβλήτων, 16 μήνες καθυστέρηση υπογραφής για την δημιουργία τούνελ κοκ), που θα εκτροχιάσουν τα επίσημα χρονοδιαγράμματα.
Ο Γ. Αναγνώπουλος από την πλευρά του υποστήριξε πως ο σχεδιασμός του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών προσαρμόστηκε πλήρως στην ανάγκη προστασίας του μνημείου, αφού τον Ιούλιο του 2024 -όταν είχε πια αποκαλυφθεί το μνημείο- «δέχτηκε να εγκαταλειφτεί το σχέδιο ταπείνωσης (χαμηλώματος) κατά 30 μέτρα του λόφου Παπούρα και να επανεξεταστούν οι δυνητικές εναλλακτικές θέσεις για τη χωροθέτηση του ραντάρ». Κατά τον Γ. Αναγνώπουλο, η αποδοχή αυτή εκ μέρους του υπουργείου σήμαινε ταυτόχρονα πως αποδεχόταν και την μη επεκτασιμότητα του νέου αεροδρομίου στο μέλλον, μια σοβαρή υποχώρηση που έγινε, όπως είπε, χάριν της σπουδαιότητας του μνημείου και της ανάγκης προστασίας του…
Σε χρόνο ρεκόρ μόλις ενός μήνα, πάντως, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, τον Αύγουστο το 2024 απορρίφθηκαν οι εναλλακτικές λόγω μη τήρησης των επιχειρησιακών απαιτήσεων που θέτει ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) και ξεκίνησε η αναζήτηση της βέλτιστης λύσης για την συνύπαρξη μνημείου και ραδιοβοηθημάτων στο λόφο Παπούρα.
Στην πραγματικότητα, ο Γ. Αναγνώπουλος αποκάλυψε έτσι πως η απόφαση είχε ήδη ληφθεί επί της ουσίας εδώ και περίπου ένα χρόνο και πως η ανάθεση στον «ανεξάρτητο μελετητικό οίκο με διεθνή αναγνώριση Cyrrus» να εξετάσει εναλλακτικές θέσεις έγινε περισσότερο για τα μάτια του κόσμου, όπως θα λέγαμε. Άλλωστε, από τη Cyrrus, η οποία ολοκλήρωσε την μελέτη της τον Οκτώβριο του 2024, ζητήθηκε, όπως είπε, να συγκρίνει μεταξύ τους μόνο δύο ενδεχόμενες θέσεις: το «εμπόδιο 24» -όπως αποκαλούν τον λόφο Παπούρα- και το «εμπόδιο 26». Μόνο που και αυτό ακόμη ήταν ήδη προσχηματικό, καθώς όπως φάνηκε στην σχετική συζήτηση, ο λόφος Παπούρα («εμπόδιο 24») βρίσκεται ανάμεσα από το αεροδρόμιο και το «εμπόδιο 26», επομένως η επιλογή του «εμποδίου 24» για τη χωροθέτηση του ραντάρ, έναντι του «εμποδίου 26» προέκυπτε εκ των πραγμάτων ως «μονόδρομος».
Η πολεμική αεροπορία και οι… νατοϊκές ανάγκες
Αποκαλυπτικότεροι για τους πραγματικούς λόγους που χρειάζεται να αναζητηθούν πίσω από την χωροθέτηση, τόσο του νέου αερολιμένα Ηρακλείου στην Πεδιάδα όσο και των ραδιοβοηθημάτων του στο λόφο Παπούρα, ήταν οι εκπρόσωποι της ΥΠΑ. Ζητούμενο από το νέο ραντάρ, όπως είπαν, είναι όχι απλώς η εξυπηρέτηση του αεροδρομίου, αλλά η ανάγκη επιτήρησης του εναέριου χώρου ολόκληρου του νοτιανατολικού Αιγαίου, από την Κάσο και την Κάρπαθο μέχρι τα Χανιά, μια σύνθετη επιχείρηση που εμπλέκει και τις πτήσεις του πολεμικού αεροδρομίου στο Καστέλι.
Στο Καστέλι, επισήμανε ο αντιπτέραρχος εν αποστατεία -και παλαιότερα μέλος του Ανώτατου Αεροπορικού Συμβουλίου της Πολεμικής Αεροπορίας- Γ. Βαγενάς, έχουμε την πιο προχωρημένη προς ανατολάς αεροπορική βάση στην Κρήτη και «μόνο συγκεκριμένου τύπου Primary Radar μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια στη διαχείριση της κυκλοφορίας και της αεροναυτιλίας, στην οποία εμπλέκονται και πολεμικά αεροσκάφη που έχουν άλλες ταχύτητες από τα επιβατικά και άλλα συστήματα “ορατότητας”».
Όπως είναι γνωστό, ο νέος Διεθνής Αερολιμένας Ηρακλείου χωροθετήθηκε σε επαφή με το στρατιωτικό αεροδρόμιο στο Καστέλι Πεδιάδος και θα λειτουργεί όχι μόνο παράλληλα, αλλά και σε διασύνδεση με αυτό, καθώς προβλέπεται, μεταξύ άλλων, και η κατασκευή δύο κατ’ ελάχιστον συνδετήριων τροχοδρόμων υψηλής ταχύτητας μεταξύ των δύο αεροδρομίων. Τις κατασκευές από την κοινοπραξία του έργου στο στρατιωτικό αεροδρόμιο επιβεβαίωσε, άλλωστε, στην χθεσινή σύσκεψη ο Ν. Ταχιάος.
Οι γεωπολιτικές προεκτάσεις και χρήσεις του νέου αεροδρομίου δεν πρέπει να παραγνωρίζονται, ειδικά σε περιόδους όξυνσης των πολεμικών συγκρούσεων που μαίνονται στην ευρύτερη περιοχή, με εκδηλωμένο το ενδιαφέρον του αμερικανικού στρατού και του ΝΑΤΟ να αξιοποιήσει ελληνικά πολιτικά αεροδρόμια ως σταθμούς επανδρωμένων και μη επανδρωμένων πολιτικών αεροσκαφών. Πρόσφατα, μάλιστα, στις 8 Ιουνίου, ολοκληρώθηκαν στον Διεθνή Κρατικό Αερολιμένα Αλεξανδρούπολης «Δημόκριτος» οι επιχειρήσεις των εναέριων μέσων των χωρών του ΝΑΤΟ, τα οποία συμμετείχαν στη διεθνή διακλαδική άσκηση «Immediate Response 25», με περισσότερες των 600 κινήσεων ελικοπτέρων και αεροπλάνων στον εναέριο χώρο της Τερματικής Περιοχής του αεροδρομίου και με τους νατοϊκούς εκπροσώπους να εκφράζουν προς την ΥΠΑ «την ευαρέσκειά τους για την υποδειγματική συνεργασία τόσο στον σχεδιασμό όσο και στη διαχείριση των επιχειρησιακών πτήσεων».
Ανοίκειες επιθέσεις στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου
Εντύπωση προκαλεί η σχεδόν γενικευμένη επίθεση από μέλη του ΚΑΣ προς την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου (ΕΦΑΗ) που με σταθερότητα και παρρησία υπερασπίστηκε μέχρι τέλους τη θέση της πως δεν συμφωνεί με την χωροθέτηση των ραδιοβοηθημάτων του αεροδρομίου στο λόφο Παπούρα.
Η προϊσταμένη της ΕΦΑΗ Βασιλική Συθιακάκη και η υπεύθυνη της ανασκαφής στην Παπούρα Δανάη Κοντοπόδη εξήγησαν πως η συνεργασία της ΕΦΑΗ με την κοινοπραξία του έργου ήταν σταθερή, αποδοτική και αποτελεσματική σε όλη τη διάρκεια του έργου, με την υπηρεσία να δείχνει ευελιξία σε όλα τα ζητήματα που ανέκυψαν στις περισσότερες από 40 ανασκαφικές έρευνες που χρειάστηκε να γίνουν επί μία τετραετία, προκειμένου να διευκολυνθεί η πορεία κατασκευής του αεροδρομίου και των συνοδών έργων.
Όπως σημείωσε η Β. Συθιακάκη, το πρόβλημα έγκειται αποκλειστικά στη συνεργασία με την ΥΠΑ που προχωρούσε στους δικούς της σχεδιασμούς για την χωροθέτηση του ραντάρ ερήμην της Εφορείας, τονίζοντας πως «για να μην είμαστε ευέλικτοι τώρα, ενώ ήμασταν σε όλη τη διάρκεια του έργου, σημαίνει πως δεν πειστήκαμε πως εξαντλήθηκαν από την ΥΠΑ όλα τα περιθώρια εξεύρεσης άλλης θέσης για το ραντάρ».
Η Δ. Κοντοπόδη από την πλευρά της επισήμανε πως το εύρημα στον λόφο Παπούρα αλλάζει όλη την μινωική αρχαιολογία όπως την ξέραμε ως τώρα και με βάση αυτό το δεδομένο θα έπρεπε να ακολουθηθεί μια περισσότερο ανοιχτή διαδικασία, με ευρύτερη πρόσκληση μελετητών και πανεπιστημίων για να βρεθεί άλλη λύση για την χωροθέτηση του ραντάρ και την προστασία του μνημείου.
Οι τοποθετήσεις των αρχαιολόγων της ΕΦΑΗ προκάλεσαν πλήθος επιθετικών ερωτήσεων και σχολίων από συναδέλφους τους-μέλη του ΚΑΣ. Μεταξύ άλλων, ερωτήθηκαν ακόμη και γιατί συνέχισαν την «πλουσιοπάροχη σε μέσα και προσωπικό ανασκαφή, με χρήματα του ελληνικού δημοσίου, αφού διαφωνούσαν με την χωροθέτηση»(!), ενώ κατηγορήθηκαν πως δεν είχαν διατυπώσει εγκαίρως αντιρρήσεις για το επίδικο ζήτημα, αφήνοντας τα πράγματα να φτάσουν στο σημερινό σημείο και να δηλώνουν τώρα τη διαφωνία τους.
Η Β. Συθιακάκη απάντησε πως η σύμφωνη γνώμη της ΕΦΑΗ στην αρχική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων -που προέβλεπε την ταπείνωση του λόφου Παπούρα- δόθηκε με την ρητή προϋπόθεση πως θα προηγηθεί ανασκαφική έρευνα. Η έρευνα ξεκίνησε ουσιαστικά τον Μάιο του 2024, συνέχισε, και τότε ήταν που αποκαλύφθηκε το μοναδικό αρχιτεκτόνημα. Έκτοτε, σημείωσε η προϊσταμένη της ΕΦΑΗ, η Εφορεία δήλωνε επανειλημμένα τη διαφωνία της. Πρόσθεσε δε πως μέχρι την προπερασμένη Δευτέρα δεν της είχε καν κοινοποιηθεί η μελέτη της Cyrrus ή κάποια άλλη τεχνική μελέτη της ΥΠΑ, αλλά και πως από τη μελέτη της Cyrrus συνάγεται πως δεν εξαντλήθηκε η έρευνα για εναλλακτικές θέσεις χωροθέτησης του ραντάρ. Επισήμανε, επιπλέον, πως ήδη από το 2022 η ΥΠΑ με έγγραφό της έλεγε πως θα εξετάσει ως εναλλακτικές μόνο τις περιοχές που ήδη είχαν απαλλοτριωθεί και πως αυτό έκανε στην πράξη και μετά τον Ιούλιο του 2024.
Ασφυκτικές πιέσεις μέχρι τέλους
Ενδεικτικό του κλίματος που κυριάρχησε στην χθεσινή συνεδρίαση του ΚΑΣ και της εναγώνιας προσπάθειας του Γεν. Γραμματέα του ΥΠΠΟ και μελών του Συμβουλίου, να μεταπείσουν την ΕΦΑΗ από την αρνητική της τοποθέτηση, είναι πως μετά την ολοκλήρωση του κύκλου των παρεμβάσεων όλων των εμπλεκόμενων και ενδιαφερόμενων φορέων κάλεσαν εκ νέου στη συνεδρίαση τις εκπροσώπους της ΕΦΑΗ που είχαν ήδη αποχωρήσει από τον χώρο του Υπουργείου Πολιτισμού, προκειμένου να ασκηθεί ένας νέος γύρος πιέσεων, αυτή τη φορά με την παρουσία και της αντιπροσωπείας του Υπουργείου Μεταφορών και της ΥΠΑ.
Οι εκπρόσωποι της ΥΠΑ επαναδιατύπωσαν τη βασική επιχειρηματολογία τους, «διορθώνοντας» σε σημεία την αρχιή τους τοποθέτηση. Υποσήριξαν πως κατά τον έλεγχο των εναλλακτικών θέσεων, τόσο το 2022 όσο και το 2024, δεν περιορίστηκαν στα σημεία που είχαν ήδη απαλλοτριωθεί αλλά πως «έτρεξαν» εξαρχής το πρόγραμμα για εκατοντάδες θέσεις και πως ο αλγόριθμος του συστήματος μελέτης κατέληξε εκ νέου στον λόφο Παπούρα. Εν ολίγοις πως είναι εντελώς τυχαίο ότι η μελέτη «έδειξε» τον απαλλοτριωμένο χώρο της Παπούρας.
Επίσης, υποστήριξαν πως θα προτιμούσαν να έχει εντοπιστεί μια άλλη κατάλληλη θέση, διότι οι προσαρμογές που πρέπει να γίνουν τώρα για την προστασία του μνημείου εκτοξεύει το κατασκευαστικό κόστος (ανάγκη να μεγαλώσει το ύψος των κεραιών, επιβάρυνση κόστους συντήρησης κλπ) κατά 90 εκατομμύρια ευρώ.
Σχετικά με τις αιτιάσεις για την ασφάλεια των ανθρώπων από τη ακτινοβολία του ραντάρ, υποστήριξαν πως οι λύσεις που μελέτησαν και η ανύψωση των κεραιών από τα 22 στα 30 μέτρα εξασφαλίζουν απόλυτη προστασία από την μη ιονόζουσα ακτινοβολία των κεραιών. Συμπλήρωσαν, πάντως, πως σε περίπτωση που οι μελέτες που έκαναν δεν επιβεβαιωθούν στην πράξη και δεν επιτευχθούν τα όρια ασφαλείας, υπάρχουν τεχνικοί τρόποι για να αντιμετωπιστεί το θέμα.
Κατόπιν τούτων, ρωτήθηκε εκ νέου η Β. Συθιακάκη εάν τώρα καλύπτεται από τις διαβεβαιώσεις της ΥΠΑ και αναθεωρεί της αρνητική εισήγηση της ΕΦΑΗ. Η απάντησή της ήταν σαφής, κατηγορηματική και αποστομωτική: «Θα προτιμούσα να έχω γραπτά τις σχετικές μελέτες που αναφέρθηκαν και τον χρόνο να τις εξετάσω. Έχω μάθει για εισηγήσεις της υπηρεσίας να τοποθετούμαι πάνω σε γραπτά κείμενα και μελέτες».
Η αγωνία της τοπικής κοινωνίας
«Είμαστε από την αρχή στους υποστηρικτές του έργου του νέου αεροδρομίου, σε αντίθεση με το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών που άρχισε να ασχολείται από το 2022», τόνισε στην παρέμβασή του ο δήμαρχος Μινώα Πεδιάδας Βασίλης Κεγκέρογλου, «αλλά είμαστε αντίθετοι στην εισήγηση για την τοποθέτηση του ραντάρ στη συγκεκριμένη θέση, γιατί δεν τεκμηριώνεται η επιμονή στην χωροθέτησή του στον λόφο Παπούρα και γιατί δεν εξάντλησαν οι υπεύθυνοι την έρευνα των κορυφών της περιοχής για εναλλακτικές θέσεις».
«Η εγκατάσταση του ραντάρ σε τόσο κοντινή απόσταση από το αρχαίο κτίσμα ακυρώνει το ίδιο το μνημείο», υποστήριξε ο Β. Κεγκέρογλου, προσθέτοντας πως «η συνύπαρξη δεν είναι μονόδρομος, είναι απαγορευτική». Ο δήμαρχος Μινώα Πεδιάδας ζήτησε να γίνει επεναξέταση των εναλλακτικών θέσεων, αλλά όχι από την ΥΠΑ αυτή τη φορά, ενώ τόνισε πως θα έπρεπε ήδη να έχει κηρυχτεί ο χώρος ως αρχαιολογικός και να έχουν οριοθετηθεί ζώνες προστασίας του. Τέλος, ζήτησε από τα μέλη ΚΑΣ να βάλουν άνω τελεία στη συζήτηση, να κατέβουν στην Κρήτη για να κάνουν αυτοψία στον χώρο και να αποφασίσουν τι θα εισηγηθούν μετά.
Οι εκπρόσωποι της Επιτροπής πολιτών για την προστασία της Παπούρας και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Πεδιάδας Δέσποινα Μαρκάκη, Ελένη Χρειαζομένου, Κωνσταντίνα Μπουμπουλάκη και Ευαγγελία Μπουμπουλάκη τόνισαν πως μνημείο -που θα έπρεπε να κηρυχτεί ζώνη Α’ απόλυτης προστασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις του Αρχαιολογικού Νόμου- είναι το σύνολο του λόφου και όχι μόνο το κτίσμα στην κορυφή του, επομένως η χωροθέτηση του ραντάρ στην πραγματικότητα δεν γίνεται δίπλα στο μνημείο αλλά εντός του, γεγονός που παραβιάζει όχι μόνο τη εθνική νομοθεσία αλλά και τις σχετικές με την προστασία μνημεία και πολιτιστικών τόπων διεθνείς συμβάσεις που έχει κυρώσει η χώρα.
Η επισήμανση από την Δ. Μαρκάκη πως η προαναγγελία από την υπουργό Λίνα Μενδώνη της συνύπαρξης του ραντάρ με το μινωικό μνημείο αποδεικνύει την χειραγώγηση του ΚΑΣ από την πολιτική ηγεσία, προκάλεσε την οργή του προέδρου του ΚΑΣ και γενικού Γραμματέα του ΥΠΠΟ Γιώργου Διδασκάλου, που -όπως το συνηθίζει- ήταν εν γένει απαξιωτικός στις παρεμβάσεις των «διαφωνούντων», με συνεχείς διακοπές, ειρωνικά σχόλια και καταφανώς προβοκατόρικα ερωτήματα.
Την αγωνία της τοπικής κοινωνίας και την αγάπη της για τον τόπο, συμπεριλαμβανομένου του λόφου Παπούρα, προσπάθησε τέλος -εις μάτην- να μεταφέρει στο ΚΑΣ η Κ. Μπουμπουλάκη, δίνοντας έμφαση στη βιωμένη εμπειρία των κατοίκων σε σχέση με τον τόπο, τις μνήμες του και την υλική και άυλη κληρονομιά του, που βιώνονται ως αδιάσπαστο σύνολο που χρήζει προστασίας.
Αντίθετοι οι αρχαιολόγοι και ο τεχνικός κόσμος
Να κηρυχτεί μνημείο μείζονος αρχαιολογικής σημασίας ο λόφος Παπούρα, ζήτησε η αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) Δέσποινα Κουτσούμπα, παρεμβαίνοντας στη συνεδρίαση του ΚΑΣ εκ μέρους του ΣΕΑ. Η Δ. Κουτσούμπα, θέτοντας εκ νέου το αίτημα να προηγηθεί της απόφασης αυτοψία του ΚΑΣ στο μνημείο, επισήμανε πως το σύνολο της αρχαιολογικής κοινότητας που ασχολείται με τα μινωικά αντιτάσσεται στη χωροθέτηση του ραντάρ στο λόφο Παπούρα. Τόνισε, επίσης, πως η ΥΠΑ δεν έχει καν καταθέσει μελέτη αεροναυτιλίας, ενώ στο Συμβούλιο το μόνο που εμφανίστηκε ως μελέτη είναι η προμελέτη αρχιτεκτονικής τοπίου.
Ένταση προκλήθηκε όταν η Δ. Κουτσούμπα έκανε μνεία της αλλαγής στάσης της υπουργού Λίνας Μενδώνη από τον Ιούνιο του 2024, όταν μετά την αυτοψία στον αρχαιολογικό χώρο και τη διευρυμένη σύσκεψη στο εργοτάξιο του έργου μιλούσε για αλλαγή της θέσης χωροθέτησης του ραντάρ, μέχρι πρόσφατα που μίλησε για συνύπαρξη μνημείου και ραντάρ στην ίδια θέση. Ο Γ. Διδασκάλου διέκοψε την Δ. Κουτσούμπα, διατεινόμενος πως ψεύδεται και πως δεν υπάρχει τέτοια αναφορά στο δελτίο τύπου του ΥΠΠΟ που εκδόθηκε το 2024, με την αντιπρόεδρο του ΣΕΑ να τον καλεί να διαβάσει το σχετικό χωρίο, πράγμα που δεν συνέβη. Για την ιστορία, ιδού το επίδικο απόσπασμα: «Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης, η Λίνα Μενδώνη τοποθετήθηκε με απόλυτη σαφήνεια ότι η ανασκαφική έρευνα του ευρήματος πρέπει να συνεχιστεί, ώστε να μπορέσουν οι ανασκαφείς να το ερμηνεύσουν, και φυσικά να διασωθεί δεδομένης της μοναδικότητάς του. Όπως τόνισε η Υπουργός Πολιτισμού προφανώς το έργο της κατασκευής του αεροδρομίου πρέπει να συνεχιστεί απρόσκοπτα, αλλά και το εύρημα να προστατευθεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αναζήτηση άλλης κατάλληλης θέσης για την τοποθέτηση του ραντάρ. Οι δύο υπουργοί συμφώνησαν το αμέσως επόμενο διάστημα η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας θα εκπονήσει και θα καταθέσει στο ΥΠΠΟ νέα μελέτη για τη θέση του ραντάρ».
Την οργισμένη αντίδραση του Γ. Διδασκάλου προκάλεσε, άλλωστε, και η παρέμβαση του εκπροσώπου του τοπικού παραρτήματος του Συλλόγου Εκτάκτων Αρχαιολόγων (ΣΕΚΑ) Γιώργου Χαρίτου, ο οποίος, αφού τόνισε πως δεν έχουν διερευνηθεί καν όλες οι αρχαιολογικές θέσεις στο λόφο Παπούρα, σημείωσε πως σε περίπτωση θετικής εισήγησης του ΚΑΣ ο ΣΕΚΑ θα δημοσιοποιήσει στα μέλη του τα ονόματα όσων υπερψήφισαν. Ο Γ. Διδασκάλου θεώρησε απειλή την σχετική αναφορά, λες και δεν είναι γνωστά τα ονόματα των μελών του ΚΑΣ ή δεν μπορεί να έχει κάθε ενδιαφερόμενος πρόσβαση στα πρακτικά των συνεδριάσεών του που αναφέρουν λεπτομερώς και τον τρόπο που τοποθετείται στις ανοικτές ψηφοφορίες κάθε μέλος του.
Παρέμβαση έκανε εκ μέρους των 300 περίπου Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων που συνυπογράφουν κείμενο – έκκληση προς το ΥΠΠΟ και το ΚΑΣ για την προστασία του μοναδικού μινωικού μνημείου ο Αντώνης Βασιλάκης, Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων, που ζήτησε μεταξύ άλλων το στοιχειώδες: να αναβληθεί η λήψη απόφασης μέχρι την ολοκλήρωση της ανασκαφής και την αυτοψία του ΚΑΣ στον χώρο.
Στη συνεδρίαση του ΚΑΣ παρενέβη ακόμη ο πολιτικός μηχανικός και πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του ΤΕΕ- Τμήμα Ανατολικής Κρήτης (ΤΕΕ-ΤΕΚ) Γιώργος Ταβερναράκης, για να μεταφέρει τις απόψεις του τεχνικού κόσμου της περιοχής.
«Η πρόσφατη δημόσια δήλωση περί τετελεσμένης απόφασης, πριν από την επίσημη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου», παρατηρεί σε σχετική ανακοίνωσή του το ΤΕΕ_ΤΑΚ «δημιουργεί εύλογους προβληματισμούς ως προς τη θεσμική διαφάνεια και την επιστημονική εγκυρότητα των διαδικασιών».
«Δεν μπορεί, σε ένα κράτος δικαίου, η πρόοδος να ταυτίζεται με την καταστροφή», συνεχίζει το ΤΕΕ-ΤΑΚ, καλώντας τα αρμόδια υπουργεία να ακυρώσουν οριστικά τον σχεδιασμό εγκατάστασης radar στο όρος Παπούρα.
Η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, σε δική της ανακοίνωση για το θέμα, σημειώνει πως οι σχεδιαζόμενες επεμβάσεις στο μνημείο της Παπούρας «θα προκαλέσουν τεράστιες μεταβολές και αλλοιώσεις στο ανθρωπογενές περιβάλλον και στο αρχαιολογικό τοπίο, διαταράσσοντας την άρρηκτη σχέση που τα συνδέει και στερώντας από τις επόμενες γενιές τη δυνατότητα να γνωρίσουν το μνημείο όπως του αξίζει», εκτιμώντας πως «η εμβληματική σημασία και η οντολογία του μνημειακού συνόλου στην κορυφή του λόφου της Παπούρας απειλείται άμεσα από την εγκατάσταση του ραντάρ αεροναυτιλίας».
Αντίστοιχες ανακοινώσεις έχουν εκδώσει ως τώρα δεκάδες φορείς όπως ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Νομού Ηρακλείου και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, το οποίο ζητάει «από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, η γνωμοδότηση του οποίου επίκειται άμεσα, να συστήσει ολική μετατόπιση του προβλεπόμενου ραντάρ, ώστε να προστατευθεί και να διατηρηθεί χωρίς βλάβη ή άμεση γειτνίαση με σύγχρονες κατασκευές το μοναδικό
αρχαίο οικοδόμημα».
Η γνωμοδότηση του ΚΑΣ δημιουργεί ήδη νέα δεδομένα στην υπόθεση. Καθώς πλέον εκκρεμεί η απόφαση επί του θέματος της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδωνη, είναι σαφές πως η διαμάχη για την τύχη του μοναδικού ευρήματος στο λόφο Παπούρα θα ενταθεί την επόμενη περίοδο, στο φόντο των ήδη καταγεγραμμένων καθυστερήσεων -και όχι πάντως λόγω των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν- στο χρονοδιάγραμμα κατασκευής του νέου αεροδρομίου Ηρακλείου.
Διαβάστε επίσης:
Ακυρώθηκε η εμφάνιση του Morrissey στην Αθήνα – Η ανακοίνωση
Το «La Grazia» του Πάολο Σορεντίνο θα ανοίξει το 82ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας