Συναντήσαμε τον σπουδαίο Ισπανομεξικανό συγγραφέα Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ με αφορμή τη συμμετοχή του στο 17ο Φεστιβάλ ΛΕΑ και μιλήσαμε για το λατινοαμερικανικό νουάρ, τις μνήμες του από το μεξικανικό φοιτητικό κίνημα του 1968 που αιματοκυλίστηκε, τη συνεργασία του με τον υποδιοικητή Μάρκος των Ζαπατίστας και για την εξωτερική πολιτική του προέδρου των ΗΠΑ.
Ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ με ένα τέταρτο καθυστέρηση ανεβαίνει στο roof garden του ξενοδοχείου όπου μένει. Το πρώτο πράγμα που κάνει μόλις συστηνόμαστε είναι να ανάψει τσιγάρο. Καπνίζει ακόμη κι όταν ο φωτογράφος στέκεται απέναντί του προσπαθώντας να εξασφαλίσει ένα πορτρέτο με φόντο την Αθήνα. Ο απογευματινός ήλιος που του χτυπάει το πρόσωπο του πέφτει βαρύς. Δεν κάνει καμία προσπάθεια να κρύψει τη δυσαρέσκειά του. Ο μυθικός Τάιμπο, αυτός που μας έχει ξενυχτήσει τόσες και τόσες φορές με τα βιβλία του, κάθεται απέναντί μου με φόντο τον Παρθενώνα. Ηρθε προσκεκλημένος του Φεστιβάλ ΛΕΑ και των εκδόσεων Αγρα και μίλησε για τρεις συνεχόμενες βραδιές στο ελληνικό κοινό που πλημμύρισε τις αίθουσες – η συνομιλία του με τον Λεονάρδο Παδούρα, την Κλαούδια Πινιέιρο και τον Πέτρο Μάρκαρη συγκαταλέγεται στις κορυφαίες στιγμές στην πορεία του φεστιβάλ.
Γεννήθηκε στην Ισπανία το 1949 και στα εννιά του έφυγε από τη χώρα μαζί με την οικογένειά του λόγω της δικτατορίας του Φράνκο. Καθοριστική χρονιά στη ζωή και τη συγγραφική του πορεία ήταν το 1968, όταν συμμετείχε στο φοιτητικό κίνημα που στόχο είχε την ανατροπή του Δίας Ορδάς – το κίνημα αιματοκυλίστηκε στις 2 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς, με τη σφαγή του Τλατελόλκο. Ο Τάιμπο θεωρείται θεμελιωτής του νέου λατινοαμερικανικού αστυνομικού μυθιστορήματος, με ήρωα τον ιδιωτικό ντετέκτιβ Εκτορ Μπελασκοαράν Σάιν («αναρχικός και μονόφθαλμος, παιδί των εξεγέρσεων του 1968 στο Μεξικό, καπνίζει μα δεν πίνει»). Είναι επίσης από τους ιδρυτές της Brigada Para Leer en Libertad, A.C., ενός πολιτιστικού πρότζεκτ για την προώθηση της ανάγνωσης και τη διάδοση της ιστορίας του Μεξικού και δημιουργός του λογοτεχνικού φεστιβάλ Semana Negra στη Χιχόν της Ισπανίας όπου γεννήθηκε.
Στα βιβλία σας είναι εμφανής η επιρροή που δεχτήκατε από τα γεγονότα του 1968.
Ηταν πολύ ιδιαίτερη κατάσταση για μένα. Γεννήθηκα στην Ισπανία και έζησα εκεί τα πρώτα χρόνια. Οταν πήγαμε στο Μεξικό, έπρεπε να μάθω τα πάντα από την αρχή. Οι λέξεις σήμαιναν κάτι άλλο και δεν είχα σύνδεση με τις ημερομηνίες-ορόσημα. Επρεπε να εμβαθύνω στη μεξικανική ιστορία, τη γεωγραφία, τη γλώσσα. Το ουσιαστικό πέρασμά μου στη μεξικανική σκέψη έγινε το 1968, όταν κατέβηκα στον δρόμο μαζί με μισό εκατομμύριο φοιτητές.
Πώς ήταν όταν προσπαθήσατε να αποτυπώσετε τις σκέψεις σας για το κίνημα;
Μου πήρε πολλά χρόνια για να γράψω γι’ αυτό. Είχα κρατήσει τρία χοντρά τετράδια με σημειώσεις γιατί ήθελα να γράψω μυθιστόρημα για το ’68. Ωστόσο, δεν μπορούσα να βάλω τη σχέση μου με το κίνημα και τη μνήμη μου γι’ αυτό στη θέση που έπρεπε. Οταν ως συγγραφέας δουλεύεις με μνήμες, χρειάζεσαι διπλή απόσταση. Τα πράγματα πρέπει να είναι κοντά, αλλά ταυτόχρονα αρκετά μακριά ώστε να μπορείς να γράψεις γι’ αυτά. Μέχρι να ξεκινήσω το «’68 Μεξικό», τη μαρτυρία για όσα είχαμε ζήσει, είχα γράψει τέσσερα μυθιστορήματα και μια συλλογή διηγημάτων.
Ο αδερφός του παππού σας σας έλεγε ότι οι συγγραφείς είναι η φωνή των μουγγών και το αυτί των κωφών. Αναγνώριζε δηλαδή την κοινωνική διάσταση της συγγραφής.
Μεγάλωσα σε μια οικογένεια στην οποία η γραφή ήταν κάτι περισσότερο από δουλειά. Ηταν η ουσία της ζωής. Αυτή η αντίληψη ήταν καθοριστική για την εφηβεία μου κι έτσι ξεκίνησα να γράφω. Μου πήρε χρόνο, δεν ήταν τόσο εύκολο όσο φαινόταν. Ολοκλήρωσα το πρώτο μου μυθιστόρημα το 1971, στα 22 μου. Από τότε έχουν εκδοθεί 80 βιβλία μου – ιστορικές μελέτες, μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων. Πιστεύετε στο πεπρωμένο;
Κάποιες φορές.
Εγώ όχι. Πιστεύω στις πιέσεις. Γεννήθηκα με την πίεση να γίνω συγγραφέας. Ο πατέρας μου ήταν συγγραφέας, ο αδερφός μου επίσης. Η κύρια πίεση που νιώθω είναι ότι θέλω να διαβάσω βιβλία που δεν μπορώ να βρω. Οπότε, αν θέλω να διαβάσω ένα βιβλίο, πρέπει να το γράψω, επειδή δεν υπάρχει ακόμη.
Εχουν περάσει 28 χρόνια από την έκδοση του βιβλίου που είχατε γράψει για τον Τσε Γκεβάρα. Αν το γράφατε τώρα, θα αλλάζατε κάτι;
Οχι. Ισως θα έκανα κάποιες μικρές αλλαγές επειδή στα χρόνια που μεσολάβησαν ανακάλυψα κάποια μικρά καινούργια πράγματα. Τίποτε σημαντικό όμως.
Από την εποχή που το γράψατε έχει αλλάξει πολύ ο κόσμος. Σας κάνει αυτό να βλέπετε και τον Τσε με διαφορετικό τρόπο;
Οχι, θα παρέμενε το ίδιο, δηλαδή ένα είδος μη παραδοσιακής προσέγγισης στον μύθο και τον ήρωα. Μέχρι σήμερα μου ζητάνε να υπογράψω αντίτυπα άνθρωποι όλων των ηλικιών, από εφήβους μέχρι ογδοντάχρονους. Ερχονται και μου λένε: «Είχα ένα βιβλίο αλλά μου το πήρε ο εγγονός μου, μπορείτε να μου υπογράψετε ξανά;». Κάποια στιγμή ήρθε μια εικοσάχρονη και μου ζήτησε να της υπογράψω γιατί ο παππούς της είχε πάρει το δικό της. Το βρήκα πολύ ωραίο.
Οταν ξεκινήσατε να γράφετε στο είδος του μαύρου μυθιστορήματος (novela negra), το βασικό πρόβλημα που είχατε να αντιμετωπίσετε ήταν ότι δεν μπορούσατε να έχετε ήρωα αστυνομικό καθώς τα ποσοστά διαφθοράς στη μεξικανική αστυνομία είναι ιδιαιτέρως υψηλά.
Ακριβώς αυτό είναι που κάνει το λατινοαμερικανικό νουάρ. Ηταν καινούργιο στο είδος και ασχολούνταν κυρίως με το κρατικό έγκλημα: τις εξαφανίσεις στην Αργεντινή, την καταστολή στη Χιλή, τη διαφθορά της μεξικανικής αστυνομίας κ.λπ. Η γενιά των συγγραφέων μας έπρεπε να μιλήσει για το κρατικό έγκλημα, αναδεικνύοντας όχι μόνο την πλοκή και την πόλη αλλά και την πολιτική διάσταση των πραγμάτων. Δεν μπορούσαμε να το αποφύγουμε, ήταν κομμάτι της ζωής μας.
Δεν ακούγεται πολύ εύκολο αυτό για εκείνη την εποχή.
Οταν έγραφα το πρώτο μου μυθιστόρημα αυτολογοκρίθηκα. Σταδιακά αυτό άλλαζε. Στο τέταρτο ήταν πλέον σαφές ότι δεν υπάρχει χώρος για αυτολογοκρισία.
Στο τέταρτο μυθιστόρημα με ήρωα τον Μπελασκοαράν τον σκοτώνετε. Στο επόμενο όμως τον ανασταίνετε. Πώς συνέβη;
Ναι, τον σκοτώνω. Κάποια στιγμή μιλώντας με αναγνώστες σε μια παρουσίαση τους είπα ότι είχα μπει σε πειρασμό να τον αναστήσω. Μου είπαν να μην το κάνω διότι οι άνθρωποι που πεθαίνουν στο Μεξικό παραμένουν νεκροί. Τους απάντησα: «Γιατί, το Βατικανό έχει το μονοπώλιο στην ανάσταση; Δεν μου αρέσει αυτό. Θα το κάνω κι εγώ».
Είχατε πει κάποτε ότι, όταν ζεις σε μια κοινωνία όπως η μεξικανική, υπάρχει μια εκστρατεία παραπληροφόρησης που διεξάγεται από το κράτος. Ο Σέρλοκ Χολμς έχει τις δικές του επαφές στην Μπέικερ Στριτ. Πού βρίσκονται οι δικές σας;
Οι πηγές πληροφοριών είναι πολλές και διαφορετικές. Κάνω πολλή έρευνα πριν από τα βιβλία μου. Υπάρχουν βιβλία τα οποία δουλεύω 15 χρόνια. Εχω μια τεράστια ντουλάπα και τα βάζω μέσα μέχρι να είναι έτοιμα.
Εχετε πολλά βιβλία εκεί;
Τέσσερα πέντε. Ισως και περισσότερα.
Το 1991 γράψατε από κοινού το «Ανήσυχοι νεκροί» με τον υποδιοικητή Μάρκος των Ζαπατίστας. Πώς προέκυψε;
Ξαφνικά μια μέρα ένας μυστηριώδης τύπος εμφανίστηκε στο σπίτι μου στην Πόλη του Μεξικού και είπε ότι είχε γράμμα για μένα. Ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν είχε ήδη μιλήσει με τον Μάρκος για να γράψουμε και οι τρεις μαζί ένα βιβλίο. Το γράμμα που ήρθε στα χέρια μου έγραφε: «Είσαι έτοιμος να ζήσεις αυτή την εμπειρία; Ας δημιουργήσουμε τους κανόνες». Ο Μανουέλ πέθανε λίγο καιρό μετά στην Μπανγκόκ. Με τον Μάρκος αποφασίσαμε να γράφουμε εναλλάξ τα κεφάλαια. Σε δεύτερο επίπεδο ανταλλάζαμε και επιστολές στις οποίες ρωτούσαμε λεπτομέρειες για την ιστορία. Αυτό κράτησε δώδεκα εβδομάδες. Μόλις ήταν έτοιμο το κεφάλαιο το δημοσιεύαμε στην εφημερίδα «La Jornada». Λάμβαναν το χειρόγραφο την Πέμπτη και το δημοσίευαν την Κυριακή. Οταν έβγαινε online έπεφτε ο server της εφημερίδας. Ζούσα στην Πόλη του Μεξικού κι ο Μάρκος στην Τσιάπας. Κάποια στιγμή εμφανίστηκαν τρεις αστυνομικοί κάτω από το σπίτι μου. Συνέβησαν μερικά περίεργα πράγματα εκείνη την εποχή, μεταξύ αυτών και η καθυστέρηση στην άφιξη ενός κεφαλαίου από την πλευρά του Μάρκος. Πέμπτη πρωί δεν είχε έρθει, Πέμπτη απόγευμα το ίδιο. Ούτε την Παρασκευή το πρωί το είχα λάβει, με αποτέλεσμα να νιώθω πίεση καθώς οι μέρες που είχα για να γράψω το δικό μου λιγόστευαν. Ξαφνικά έλαβα ένα μυστηριώδες fax από μια γερμανική φαρμακευτική εταιρεία που έγραφε το εξής: «Πάκο, το κεφάλαιο έχει φύγει από την πραγματικότητα αλλά βρέχει». Αναρωτήθηκα τι είδους μεταφορά μπορεί να ήταν αυτή και τι όντως συνέβαινε. Τηλεφώνησα τότε σε έναν σύνδεσμο για να μάθω. Μου εξήγησε ότι δεν υπήρχε κάποιο σχήμα λόγου στο μήνυμα. Το κεφάλαιο, ταξίδευε πάνω σε ένα γαϊδούρι που είχε φύγει από το μέρος La Realidad (σ.σ.: η Πραγματικότητα). Ομως δεν μπορούσε να φτάσει στον προορισμό του λόγω βροχής. Τελικά το κεφάλαιο εμφανίστηκε το Σάββατο το πρωί. Με τον Μάρκος δεν συναντηθήκαμε ποτέ.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές του 1970, τη στιγμή που στη Λατινική Αμερική επικρατούσε κοινωνικός αναβρασμός, αναδείχθηκε το μπουμ στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία. Πώς επηρέασε το έργο σας;
Εμείς ήμασταν οι τελευταίοι ζητιάνοι του μπουμ. Δεν συμμετείχαμε σε αυτό, το μπουμ είχε ήδη συμβεί, είχε τελειώσει και δεν υπήρχε χώρος για άλλους. Δεν το απολαύσαμε, δεν δεχτήκαμε τιμές, δεν κάναμε τίποτε. Σιγά σιγά είδαμε το μικρό μας κοινό να μεγαλώνει. Αυτήν τη στιγμή δεν μπορώ να καταλάβω τι συμβαίνει στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία. Είναι πολύπλοκη η κατάσταση. Κάποιες κυβερνήσεις, όπως της Κολομβίας και της Χιλής, στρέφονται προς τα αριστερά. Η νέα αριστερή κυβέρνηση του Μεξικού σταμάτησε τη χιονοστιβάδα της τρέλας του Τραμπ.
Τι σκεφτήκατε την ημέρα που ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε ότι θα μετονόμαζε τον Κόλπο του Μεξικού;
Φαίνεται πως ο Ντόναλντ Τραμπ καπνίζει πολλή μαριχουάνα κακής ποιότητας. Μπορεί να ονομάσει τον Κόλπο του Μεξικού όπως θέλει, κανείς δεν νοιάζεται. Δεν νομίζω ότι θα αλλάξει κάτι για τους ψαράδες που ψαρεύουν εκεί. Ο Τραμπ είναι ένα είδος κλόουν, ένας νεοναζί κλόουν, με άποψη για τον καπιταλισμό που θυμίζει την εθνικιστική προσέγγιση του 19ου αιώνα. Είναι πολύ αυταρχικός και εξαιρετικά επιθετικός. Εχουμε λοιπόν έναν κλόουν στα βόρεια σύνορα της χώρας. Μια μέρα μπορεί να τρελαθεί και να στείλει τα ελικόπτερα βορειοανατολικά για να κυνηγήσουν ναρκέμπορους. Αν το κάνει βέβαια, όλα θα αλλάξουν μεταξύ των δύο χωρών.
Για εμάς είναι εξαιρετικά σημαντικός ο πόλεμος Ισραήλ – Ιράν. Τι σημαίνει όμως για έναν άνθρωπο που ζει στη Λατινική Αμερική;
Τα πράγματα είναι ταυτόχρονα κοντά και μακριά. Η σφαγή των Παλαιστινίων είναι μια από τις χειρότερες στιγμές της Ιστορίας από τότε που οι ναζί επέστρεψαν στη Γερμανία. Αυτός ο κλόουν λέει ότι πρέπει να κατασκευάσουμε ένα θέρετρο στη Γάζα. Πού ακριβώς; Πάνω στα πτώματα των ανθρώπων; Νομίζω ότι το μάθημα είναι σαφές για όλους: «Να είστε προσεκτικοί, κατεβάστε το κεφάλι, αλλιώς ο Ντόναλντ Τραμπ θα σας συντρίψει». Η μόνη πιθανή απάντηση σε αυτό που κάνει αυτήν τη στιγμή ο Τραμπ είναι η μαζική κινητοποίηση.
Πριν από δέκα χρόνια πιστεύαμε ότι τα πράγματα θα άλλαζαν προς το καλύτερο. Τι συμβαίνει σήμερα με τα κοινωνικά κινήματα;
Είναι σαν κύματα που ανεβαίνουν και κατεβαίνουν. Κάτι ξαφνικά ξεσπά και μαζί ξεσπούν και οι αντιδράσεις. Αν θέλουμε όμως να αλλάξουμε τον κόσμο, πρέπει τα λαϊκά κινήματα να είναι ενωμένα και σε επικοινωνία μεταξύ τους. Με τις μαζικές κινητοποιήσεις και με ισχυρές κυβερνήσεις θα μπορέσουμε να σταματήσουμε την τρέλα του Τραμπ και τον νεοφασισμό από όπου κι αν προέρχεται. Αυτό τουλάχιστον καταλαβαίνω από την εμπειρία του Μεξικού και της Γαλλίας.
INFO
Τα βιβλία του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αγρα, Ερμα και Κέδρος
