Ο διακεκριμένος Λιθουανός σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις ετοιμάζεται για την παράσταση «Οι έμποροι της Βενετίας» στον νέο θεατρικό χώρο Cartel και μας μιλάει για την τέχνη στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και για το πόσο πανκ είναι ο Σαίξπηρ σήμερα.
Έφτασε καθυστερημένος και απολογητικός στο ραντεβού μας, ο χρόνος του είναι ελάχιστος ανάμεσα στις εντατικές πρόβες για την πρώτη παράσταση που θα ανέβει στον νέο τεχνοχώρο της ομάδας Cartel και του Βασίλη Μπισμπίκη. Το παλιό εργοστάσιο της κλωστοϋφαντουργίας Πεταλούδα που θα στεγάζει πλέον το καλλιτεχνικό έργο τους θα μεταμορφωθεί σε Βενετία για την πρεμιέρα του έργου «Οι έμποροι της Βενετίας».
Όσοι περιμένουν να δουν κανάλια και νερά θα απογοητευτούν. Ο ταλαντούχος Λιθουανός σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις, ο οποίος ζει και εργάζεται εδώ και χρόνια στην Ελλάδα, εμπνέεται από το διάσημο έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, αλλά η δική του Βενετία είναι άνυδρη, χωρίς κανάλια, άχρονη, δυστοπική, μεταβιομηχανική. «Λίγο ειρωνικά και κάπως μεταφυσικά σκέφτηκα τη Βενετία χωρίς νερό, σαν τον καφέ χωρίς καφεΐνη, το θέαμα χωρίς θέατρο, το θέατρο χωρίς θέατρο, έκκεντρο, εξορισμένο, περιθωριακό, αντάρτικο, μέσα σε ένα εργοστάσιο» εξηγεί. Μάταια προσπαθήσαμε να πάρουμε περισσότερες πληροφορίες γι’ αυτό που θα δούμε. «Ποιος είμαι εγώ που θα πω στον θεατή τι θα δει; Σέβομαι πολύ την ελευθερία του για να το κάνω. Θα αποφασίσει μόνος του, να τον προβοκάρω να σκεφτεί μόνο μπορώ».
Ο νέος βιομηχανικός χώρος δεν είναι φορτωμένος με θεατρικές μνήμες. Εσείς μπαίνετε πρώτος. Αυτό σας δίνει μια παραπάνω καλλιτεχνική ελευθερία;
Υπάρχει και μια ειρωνεία εδώ, ότι η τέχνη και ιδιαίτερα το θέατρο σπρώχνεται σε μεταβιομηχανικούς χώρους που ήταν φτιαγμένοι για άλλη χρήση. Δεν στήνονται πια καινούργια παλάτια για το θέατρο.
Αυτό το θεωρείτε καλό ή κακό;
Πρέπει να είμαστε περήφανοι που δεν χτίζονται νέα θέατρα πουθενά; Ούτε στη Λιθουανία έχω ακούσει για νέους θεατρικούς χώρους. Ο νέος χώρος είναι κάτι πολύ θετικό και μας εμπνέει να δουλέψουμε. Με τον Βασίλη Μπισμπίκη νιώθω μεγάλη ελευθερία διότι είναι ο ίδιος ένας βαθιά ελεύθερος άνθρωπος. Μου αρέσουν οι επιλογές και η νοοτροπία του. Δεν προσαρμόζεται κι εγώ τα πάω πολύ καλά με τους «απροσάρμοστους». Δεν έχει σημασία για μένα το ότι εγκαινιάζω τον χώρο. Δεν είναι ο χώρος το θέμα αλλά οι παραγωγοί που δεν θέλουν δημιουργία, θέλουν κέρδος και ψάχνουν για συνταγές επιτυχίας. Οταν σπούδαζα υποκριτική και σκηνοθεσία (σ.σ. στη φημισμένη Ακαδημία Θεατρικών Τεχνών της Μόσχας) μας έλεγαν οι δάσκαλοί μας ότι το θέατρο δεν αφήνει ποτέ κέρδος κι ότι χρειάζεται πάντα κρατική υποστήριξη.
Τι σας ιντριγκάρισε για να ανεβάσετε τον «Εμπορο της Βενετίας» σε πανκ εκδοχή, όπως διαβάσαμε στην ανακοίνωση της παράστασης;
Πιστεύω ότι όταν ανεβάζει κάποιος κάτι μεγάλο δεν το φοράει στον ηθοποιό σαν ένα κοστούμι για να βγει στη σκηνή και να πει τα λόγια του Αμλετ, του Σάιλοκ ή του Οιδίποδα. Το ανεβάζουμε για να σχολιάσουμε τα διαχρονικά θέματα που εμπεριέχει. Η πανκ εκδοχή είναι ένας αισθητικός και πολιτικός τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα που σχολιάζουμε. Γιατί πανκ σημαίνει ελευθερία, μια τρέλα, μια ειρωνεία.
Ποιος είναι ο Σάιλοκ σήμερα; Πολλά έχουν γραφτεί για τον τρόπο που ο Σαίξπηρ παρουσίασε τον Εβραίο τοκογλύφο.
Δεν νομίζω ότι το έργο είναι γραμμένο ως μια σύγκρουση εβραίων και χριστιανών. Το δικό μας κίνητρο δεν έχει να κάνει με την επικαιρότητα και με το κράτος του Ισραήλ. Ενας μεγάλος Λιθουανός σκηνοθέτης, ο Γιουάζας Μιλτίνις, έλεγε «μην ψάχνετε τα επίκαιρα θέματα. Ψάξτε τα αιώνια». Το θέατρο έχει να κάνει με αξίες διαχρονικές, όχι με το τι λένε τα δελτία ειδήσεων. Οσο για την ερώτηση ποιος είναι ο Σάιλοκ σήμερα, η απάντηση είναι ο Βασίλης Μπισμπίκης.
Παρακολουθείτε το ελληνικό θεατρικό τοπίο, πάτε σε παραστάσεις;
Μένω στην Πάτρα, επομένως είμαι ένας επαρχιώτης που όταν έρχεται στην Αθήνα δυσκολεύεται να βρει μια παράσταση που θέλει να δει. Πάω στο θέατρο συνήθως από ευγένεια, όταν με καλούν, και συχνά περνάω δύο δύσκολες ώρες. Επειτα από 15-20 λεπτά χάνω το ενδιαφέρον μου και αρχίζει η άλλη δυσκολία, να βρω τι θα πω στο τέλος για να μην προσβάλω τους ανθρώπους. Είμαι από άλλη εποχή, άλλη χώρα, άλλη νοοτροπία. Ισως να γίνονται σημαντικά πράγματα, δεν ξέρω.
Πώς βλέπετε το μέλλον του θεάτρου γενικά;
Το θέατρο ως τέχνη που ξέραμε πεθαίνει 2.000 χρόνια μετά τον Αισχύλο. Εχει ακόμα λίγα χρόνια μπροστά. Το θέατρο ήταν μια υπηρεσία που σε βοηθούσε με λίγα χρήματα να αγοράσεις την αίσθηση μιας άλλης πραγματικότητας. Τώρα αυτό τελειώνει με την έλευση της ΑΙ και του μετα-περιβάλλοντος. Ο καθένας έχει πλέον στην οθόνη του πολλά μέσα για να ξεφύγει από την «πραγματική» πραγματικότητα.
Ναι, αλλά ποιος θα δημιουργεί το στόρι που αξίζει να ακουστεί;
Κάποιοι ειδικοί λένε ότι θα χρειαστούν μόλις πέντε με έξι χρόνια μέχρι η ΑΙ να εκπαιδευτεί και να φτάσει στο επίπεδο μιας ιδιοφυΐας όπως ο Αισχύλος ή ο Σαίξπηρ. Ζούμε στο μεταίχμιο μιας τεκτονικής αλλαγής, απλώς δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει.
Μπορεί αυτό που θα δημιουργήσει η ΑΙ να πιάσει ποτέ αυτά που υπονοεί ή λέει με τις σιωπές και τον διφορούμενο λόγο ένας μεγάλος συγγραφέας;
Εχουμε δύο αντίθετες κινήσεις, η ΑΙ μαθαίνει, η ανθρωπότητα δεν διαβάζει, οπότε γιατί να μη φανεί σε κάποιον ωραίο ένα «νέο» έργο του Αισχύλου; Ο αλγόριθμος μαθαίνει εύκολα τι είναι το χιούμορ ή η δεύτερη σκέψη. Κοιτάξτε. Πολύ σοβαρά σας λέω ότι, εάν σας ενδιέφερε μια συνέντευξη με τον Γκραουζίνις, θα μπορούσατε να ζητήσετε από μια καλή υπηρεσία ΑΙ να σας απαντήσει αντί για μένα χωρίς να χρειαστεί να με συναντήσετε ποτέ.
Εφιάλτης ακούγεται αυτό. Ευτυχώς που οι ηθοποιοί και οι σκηνοθέτες δεν κινδυνεύετε, τουλάχιστον στη δουλειά σας.
Καταλαβαίνω το χιούμορ σας, αλλά και πάλι θα σας ρωτήσω ποιος άραγε θα ενδιαφέρεται για όσα προσπαθούμε να κάνουμε αφού θα βρίσκει τα πάντα στην οθόνη του; Νομίζω ότι στο μέλλον το θέατρο θα είναι σαν να πηγαίνεις σε ένα γκουρμέ εστιατόριο για να αναβαθμίσεις τη γευστική εμπειρία σου. Ελιτίστικο; Μπορεί. Αλλά πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί.
Τι είναι αυτό που ακόμα υπάρχει στο θέατρο; Η ελπίδα, η ανάγκη μας να συντονιστούμε με κάτι υψηλότερο;
Ο πατέρας μου, που δεν ήξερε από θέατρο, όταν ερχόταν στις πρεμιέρες μου και τον ρωτούσα πώς του φάνηκε η παράσταση, μου έλεγε ότι του άρεσε που ξεκίνησε και ξαφνικά τελείωσε. Κάπου ταξίδευε εκείνες τις δύο ώρες, κάτι πάθαινε που δεν μπορούσε να το εκφράσει. Αν δεν πίστευα ότι κάτι μπορεί να συμβεί, δεν θα έκανα αυτήν τη δουλειά. Στην εποχή που ζούμε όμως δεν θέλουμε ελεύθερους ανθρώπους πια. Το θέατρο είναι επικίνδυνο για το σύστημα και την εξουσία. Για να το πω αλλιώς, είναι επικίνδυνος ο άνθρωπος που κάθεται δύο ώρες και θυμάται ότι είναι ένας άνθρωπος που σκέφτεται για τη ζωή του, για την κοινωνία και ίσως μετά θέλει να αλλάξει τον κόσμο. Θέλουμε τέτοιους ανθρώπους; Τι να τους κάνουμε; Μιλάμε για μια σχεδόν απαγορευμένη πολυτέλεια.
Βλέπετε διαφορές των Ελλήνων ηθοποιών από τους ξένους που έχετε συνεργαστεί;
Αν παρομοιάζαμε το θέατρο με το χτίσιμο ενός σπιτιού, θα σας έλεγα ότι οι Σκανδιναβοί, για παράδειγμα, σκάβουν βαθιά θεμέλια και μετά ξεκινούν να χτίζουν τους τοίχους φτάνοντας στο τέλος στη σκεπή. Κάνουν πολλή ανάλυση, αλλά μερικές φορές δεν φτάνουν μέχρι τη σκεπή, που θα έλεγα ότι είναι το ποιητικό αποτέλεσμα. Οι Ελληνες κάνουν το αντίθετο. Ξεκινούν από την ποίηση, την ιδέα, τον ενθουσιασμό, στήνουν τους τοίχους και συχνά ξεχνούν το σκάψιμο. Και το σπίτι τους πετάει. Αν με ρωτήσετε, προσωπικά επιλέγω το σπίτι που πετάει.
Η δουλειά σας, φαντάζομαι, είναι να στηρίξετε το σπίτι που αιωρείται. Ο σκηνοθέτης χειραγωγεί τους ηθοποιούς του, έχει εξουσία πάνω τους;
Ολόκληρη η θεατρική συνθήκη είναι μια χειραγώγηση. Πληρώνουμε ένα εισιτήριο, με το οποίο στην ουσία παρακαλούμε να μας μανιπουλάρουν. Είμαστε έτοιμοι να πιστέψουμε τα ψέματα που θα μας πουν, αν μας τα πουν καλά. Και ο σκηνοθέτης φυσικά χειραγωγεί τους ηθοποιούς για να χειραγωγήσουν μετά τους θεατές. Στη θέση της λέξης εξουσία που χρησιμοποιήσατε θα έβαζα την ευθύνη.
Τι σας λείπει από την πατρίδα σας;
Η ησυχία του δάσους, το πράσινο και η δροσιά.
Στην Ελλάδα ήρθατε λόγω έρωτα;
Ναι, είμαι ερωτικός μετανάστης. Εμεινα μόνιμα όταν γεννήθηκε ο γιος μου, πριν από 15 χρόνια. Με συγκλόνισε όταν προσπάθησε να με αγγίξει στην οθόνη και αποφάσισα να ζήσω εδώ για να είμαι κοντά του.
Ως Λιθουανός πώς αισθάνεστε με τις εξελίξεις στην Ουκρανία;
Γεννήθηκα στη Σοβιετική Ενωση και θα πεθάνω στη Σοβιετική Ενωση. Η ζωή έκανε έναν κύκλο.
Ποια είναι η γνώμη σας για τον Ντόναλντ Τραμπ;
Δεν με ενδιαφέρει ο Τραμπ αλλά η άνοδος του Homo Trumpus, του ανθρώπου χωρίς ηθική και χωρίς πνευματικότητα που μισεί τον Αισχύλο γιατί είναι επικίνδυνος. Δεν θέλω να γκρινιάζω για τον κόσμο, όλα ήταν ωραία, ευχαριστώ για το θέαμα που σιγά σιγά τελειώνει, για το μόνο που στενοχωριέμαι είναι για τον γιο μου που τώρα ξεκινάει τη ζωή του σε έναν κόσμο που εμείς έχουμε χάσει.
Εχει τελειώσει η πολιτική όταν δεν μπορεί να βρει λύσεις για τους ανθρώπους;
Η πολιτική είναι η μέθοδος οργάνωσης του χάους. Τα εργαλεία της όμως είναι παλιά. Οι άνθρωποι ιστορικά έφτιαχναν καινούργια εργαλεία όταν τα παλιά έχαναν την αποτελεσματικότητά τους. Στην πολιτική σταμάτησαν και προσπαθούν να ελέγξουν το χάος με πολιτικές μεθόδους. Ο Νικολό Μακιαβέλι έλεγε ότι στην εξουσία πάνε οι πιο ηλίθιοι. Ο καλλιεργημένος, ευαίσθητος, ευγενικός άνθρωπος δεν μένει ποτέ στην εξουσία. Η πολιτική είναι ένα πλαίσιο για τους ψυχασθενείς, για ανθρώπους με κόμπλεξ και βαθιά μίζερους που θέλουν να αποδείξουν κάτι και χρειάζονται την εξουσία. Μας κυβερνούν οι χειρότεροι από εμάς, γι’ αυτό πάμε στον πάτο. Κρίμα που δεν βλέπουμε πουθενά φως, ίσως ψάχνουμε σε λάθος σημείο, ίσως δεν υπάρχει μπροστά μας αλλά σε κάποιο άλλο σημείο.
Μια τελευταία ερώτηση. Θα ανέβετε ξανά στη σκηνή, όπως κάνατε στο «Εγκλημα και Τιμωρία» που σκηνοθέτησε ο Βασίλης Μπισμπίκης;
Με χαρά θα έκανα πάλι τον ρόλο του Μαρμελάντοφ αν ανέβει ξανά ανανεωμένη η παράσταση. Αν τώρα κάποιος άλλος διαβάσει τη συνέντευξη και ψάχνει έναν ψηλό, άγριο, με χαμηλή φωνή που μιλάει σπαστά ελληνικά, είμαι μέσα.
Δεν νομίζω ότι θα απαντούσε έτσι η ΑΙ.
Η μόνη απάντηση που δεν θα μπορούσε να δώσει είναι ότι ο Σάιλοκ είναι ο Μπισμπίκης.
INFO
Η πρεμιέρα της παράστασης «Οι έμποροι της Βενετίας» έχει προγραμματιστεί για τις 22 Μαΐου