Εικόνες του νερού στα έργα κλασικών συγγραφέων όπως τις περιέγραψε ο Γκαστόν Μπασλάρ και παρουσιάστηκαν στο «Τέταρτο» του Μάνου Χατζιδάκι
Εντεχνες υδάτινες εικόνες στο έργο του Πόε και του Σαίξπηρ, του Νίτσε και του Μπαλζάκ, έτσι όπως καταγράφονται στο βιβλίο του Γκαστόν Μπασλάρ (Gaston Bachelard) «Το νερό και τα όνειρα» (μτφρ.: Ελση Τσούτη, εκδ. Ι. Χατζηνικολή). Αναδημοσιεύουμε απόσπασμα από την κριτική που είχε γράψει ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου στο περιοδικό που εξέδιδε ο Μάνος Χατζιδάκις «Το Τέταρτο», τεύχος 14, Ιούνιος 1986. Τίτλος του άρθρου: «Η ονειρική γοητεία της φυσικής ύλης».
«…Το νερό, παρατηρεί ο Bachelard, είναι το πλέον ροϊκό από τα τέσσερα θεμελιώδη φυσικά στοιχεία και μας παραπέμπει, με άμεσο τρόπο, όχι μόνο στην ατενίζουσα αλλά και στην ατενιζόμενη (διπλή υφή) φύση. Στη λογοτεχνία, και, πιο ειδικά, στην ποίηση, υπάρχουν έντεχνες υδάτινες εικόνες που παρασταίνουν την ορμητική εισαγωγή του στοιχείου στο όνειρο (Σέλεϊ, Ελυάρ, Ευγένιος Ντ’ Ορς, Στρίντμπεργκ, Κλωντέλ, Λαμαρτίνος, Γκαίτε, Ντ’ Ανούντσιο) και περιγραφικές απλώς μορφές, οι οποίες μοιάζουν αποκυήματα της μέσης σχολικής παιδείας και των συμβατικών της παραστάσεων (Τέρνερ, Πιέρ, Λούις).
Η συναρπαστική καταγραφή της οργανικής ύλης του νερού στο σώμα του λογοτεχνικού κειμένου κορυφώνεται, κατά τον Bachelard, στο έργο του Εντγκαρ Αλαν Πόε. Εδώ, μετατρέπεται σε απόλυτο φυσικό στοιχείο, γίνεται μητέρα και ερωμένη, μεταμορφώνεται σε θάνατο και σε αίμα. Ο υδάτινος θάνατος, συνεχίζει με αυτή την αφορμή ο μελετητής, συνιστά αρχέγονο μυθολογικό πρότυπο. Η σαιξπηρική Οφηλία εμπεριέχει μια τέτοιου τύπου πρωτογενή εμπειρία θανάτου, ενώ σε πάμπολλες άλλες περιπτώσεις (Σέλεϊ, Πόε, Μαλαρμέ, Ρίλκε, Ντ’ Ανούντσιο, Λαμαρτίνος) το νερό δέχεται τη δηλητηριώδη (θανατερή) επίδραση της σελήνης.
Αλλά οι εκδοχές της υλικής φαντασίας του νερού δεν έχουν τέλος. Το νερό αγκαλιάζεται ερωτικά με την αρσενική φωτιά (Ντελντέιγ, Ρεμπώ)∙ χωνεύει στον παθητικό του κόσμο τη νύχτα και φοβίζει (Πόε, Μισελέ, Κλωντέλ, Σαρ)∙ ενώνεται με τον πηλό της γης και πλουταίνει τη χειρόνακτη φαντασία της προκατασκευαστικής ζύμης (Κλωντέλ)∙ αποτελεί διαρκή πηγή τροφής∙ είναι γυναίκα, μάνα και τελειωτικός κάτοικος του ονείρου (Νοβάλις, Μισελέ, Μπαλζάκ)∙ συνιστά το ηθικό διάζευγμα του καλού και του κακού∙ ανασύρεται ως ζώνη αγνότητας, αναβαπτίζοντας και επιχρίοντας με νέα φώτα τους λουομένους∙ προσφέρεται απαλά στο στόμα, τα μάτια και το δέρμα. Ταυτόχρονα, διανοίγεται εμπρός μας ως πεδίο αγώνων∙ μας προκαλεί να παλαίψουμε μαζί του και να το τιθασεύσουμε (Σουίμπουρν)∙ μας εξαγριώνει με τη δύναμή του και κινητοποιεί τη θέλησή μας να ζήσουμε ποιητικά (Νίτσε)∙ τέλος, μας οδηγεί με ασφάλεια στην ένταση και στο θρίαμβο του ονείρου.
Και αν όλα τα παραπάνω δεν μοιάζουν αρκετά, το νερό τρέχει, διαθέτει έκτακτες κοιλότητες, ομιλεί διά της σιωπής και διά των λεπτών, κελαρυστών του ήχων…».
