Δράσεις γνωριμίας με κτίρια, πλατείες και δρόμους στις ιστορικές συνοικίες της 6ης Δημοτικής Κοινότητας του Δήμου Αθηναίων.
Οι γειτονιές της Κυψέλης, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Μελετίου, της Αττικής, του Αγίου Παντελεήμονα, της πλατείας Αμερικής και της πλατείας Βικτωρίας είναι από τις παλαιότερες της Αθήνας καθώς η ιστορία τους ανάγεται στον 19ο αιώνα. Πολύβουες, πολύχρωμες και πολυπολιτισμικές, οι γειτονιές αυτές που συναποτελούν σήμερα την 6η Δημοτική Κοινότητα (ΔΚ) του Δήμου Αθηναίων κρύβουν ιστορίες άγνωστες στους περισσότερους από τους κατοίκους και τους επισκέπτες τους. Ιστορίες αποτυπωμένες σε κτίρια, πλατείες, δρόμους, κήπους, αγάλματα και γωνίες, που αξίζουν να γίνουν περισσότερο γνωστές όχι μόνο για την ενίσχυση της μνήμης αλλά και γιατί αναδεικνύουν τη διαχρονικά πολύμορφη ανθρώπινη παρουσία, πλουτίζοντας τις εμπειρίες και τη ζωή των σημερινών ανθρώπων.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αποκτά ξεχωριστή σημασία η δράση «Αγνωστες γωνιές στην Αθήνα – 6η Δημοτική Κοινότητα». Πρόκειται για μια συνδιοργάνωση του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), της Περιφέρειας Αττικής και της MONUMENTA, που δραστηριοποιείται εδώ και είκοσι περίπου χρόνια στον τομέα της προστασίας της φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς με παρεμβάσεις για την προστασία μνημείων και ιστορικών κτιρίων, με ερευνητικά, ενημερωτικά και εκπαιδευτικά προγράμματα. Στη δράση συμμετέχει και η ομάδα Happy Elephant.
Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν στις 26 Ιουνίου και ολοκληρώνονται την 1η Ιουλίου, περιλαμβάνοντας περιηγήσεις, καταγραφές, συλλογή προφορικών μαρτυριών, κυνήγι θησαυρού, ζωγραφική και διαγωνισμό φωτογραφίας. Ολα με στόχο τη γνωριμία με τα μνημεία, τα τοπόσημα, και τις άγνωστες γωνιές της 6ης ΔΚ του Δήμου Αθηναίων που ορίζεται από τις οδούς Ιωνίας, Ιουλιανού, Πατησίων, Κυπριανού, Χίμαιρας, Κωνσταντινίδου Ολγας, Αμοργού, Νικοπόλεως και Ευγενίου Καραβία.
«Στόχος μας είναι να αναδείξουμε τον αρχιτεκτονικό πλούτο της πόλης, για να τον γνωρίσουμε και να τον προστατεύσουμε» μας λέει η Ειρήνη Γρατσία, συντονίστρια της MONUMENTA, τονίζοντας παράλληλα πως στην 6η ΔΚ του Δήμου Αθηναίων καταγράφεται ιδιαίτερα πλούσιο αρχιτεκτονικό απόθεμα που σε μεγάλο βαθμό δεν έχει αναδειχθεί, με πολύ ενδιαφέροντα κτίρια όλων των περιόδων και κυρίως του μεσοπολέμου. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την καταγραφή κτιρίων της MONUMENTA, η 6η ΔΚ διατηρεί ούτε λίγο ούτε πολύ 1.470 κτίρια προ του 1940.
Κτίρια και δρόμοι
Τοπόσημα της περιοχής είναι ασφαλώς οι πλατείες Αττικής, Βικτωρίας, Αγίου Γεωργίου στην Κυψέλη, Αμερικής, Καλλιγά στα Πατήσια, Αγίου Παντελεήμονα, Κανάρη (κοινώς Κυψέλης), αλλά και πάρκα και πεζόδρομοι, όπως αυτός της Φωκίωνος Νέγρη.
Ένα από τα γνωστότερα νεοκλασικά κτίσματα της περιοχής είναι η έπαυλη του Μάλκολμ στην οδό Αγίας Ζώνης, που στεγάζει σήμερα ένα τμήμα του Ασύλου Ανιάτων. Ανήκε στον Βρετανό ναύαρχο σερ Πάλτνι Μάλκολμ, αρχηγό του βρετανικού στόλου της Μεσογείου τη δεκαετία του 1830, και την ανέγερσή της την ίδια δεκαετία επέβλεπαν οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ. Μετά τον Μάλκολμ κατοικήθηκε από τον πρέσβη της Γαλλίας Πισκατορί και αργότερα από τον πρωθυπουργό Σπυρίδωνα Τρικούπη. Εξαιρετικής εκλεκτικιστικής μορφολογίας, με πλούσια διακόσμηση στην όψη, είναι το τετραώροφο κτίριο στο αριθμό 130 της οδού 3ης Σεπτεμβρίου (οικία Γεωργίου Γαλανάκη), που κτίστηκε τη δεκαετία του 1920 και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο.
Στα τοπόσημα της περιοχής συγκαταλέγονται ακόμη μοναδικά κτίρια όπως ο νεογοτθικός πύργος της οδού Θήρας 54 του 1914, ένας πραγματικός πύργος με πολεμίστρες και οικόσημα κηρυγμένος διατηρητέος από το 2008, η δημοτική αγορά Κυψέλης σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλεξάνδρου Μεταξά (1937), το τριώροφο κτίριο στην οδό Φιλαδέλφειας 3, που χτίστηκε το 1920 και λειτούργησε ως λιθογραφείο και κυτιοποιείο, μεταπολεμικά κτίρια όπως αυτό του ΟΤΕ στην 3ης Σεπτεμβρίου, αλλά και σχολικά κτίρια όπως αυτό στη γωνία της Χέυδεν με την Αχαρνών, κτίσμα του 1832 που στεγάζει το 2ο ΓΕΛ Αθηνών (το «Θεόδωρος Αγγελόπουλος» από το όνομα του διασημότερου απoφοίτου του) και το οποίο έγινε περισσότερο γνωστό με το όνομα Βίλα Αμαλία, από την πολύχρονη κατάληψή του (19902013) και τη μετατροπή του σε εναλλακτικό χώρο πολιτιστικών και πολιτικών δράσεων.
Δεν είναι όμως μόνο μεμονωμένα κτίρια που δίνουν το ιστορικό στίγμα της περιοχής. Δρόμοι ολόκληροι, όπως η Μιχαήλ Βόδα που επιλέχθηκε για την πρώτη περιήγηση της MONUMENTA στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, αποτελούν στην πραγματικότητα, όπως μας λέει η Ειρήνη Γρατσία, ανοιχτά μουσεία αρχιτεκτονικής με εξαιρετικά δείγματα του νεοκλασικισμού, του εκλεκτικισμού, αλλά και του μοντέρνου κινήματος στην αρχιτεκτονική. Αλλοι πάλι δρόμοι ξαφνιάζουν ευχάριστα καθώς μοιάζουν ανέγγιχτοι από τον χρόνο, όπως η οδός Παμίσου, ένα μικρό δρομάκι κάτω από την Αχαρνών, παράλληλο της Μιχαήλ Βόδα. Δώδεκα σπίτια, όλα τους αντιπροσωπευτικά δείγματα του αθηναϊκού μοντερνισμού στην αρχιτεκτονική, ελληνικού τύπου Bauhaus δηλαδή, το ένα μετά το άλλο σε αδιάλειπτη συνέχεια συγκροτούν ένα εξαιρετικά σπάνιο για την Αθήνα αρχιτεκτονικό σύνολο ενιαίας σύλληψης και αισθητικής.
Η πλατεία Βικτωρίας
Στο πλαίσιο της δράση «Αγνωστες γωνιές στην Αθήνα – 6η Δημοτική Κοινότητα», την Τρίτη 1 Ιουλίου θα πραγματοποιηθεί περίπατος με τη MONUMENTA στη γειτονιά της πλατείας Βικτωρίας. Ως σημείο συνάντησης έχει οριστεί το γλυπτό σύμπλεγμα «Θησεύς σώζων την Ιπποδάμειαν» στο κέντρο της πλατείας. Το γλυπτό φιλοτεχνήθηκε στο Βερολίνο το 1906 από τον Γερμανό γλύπτη Γιόχανες Πφουλ (Johannes Pfuhl) και απεικονίζει την πάλη του Θησέα με τον κένταυρο Ευρυτίωνα που έχει αρπάξει τη νύμφη Ιπποδάμεια. Αρχικά είχε τοποθετηθεί στην πλατεία Συντάγματος, αλλά μεταφέρθηκε στην πλατεία Βικτωρίας επί δημαρχίας Κώστα Κοτζιά (1934-36).
Η πλατεία Βικτωρίας ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της βασίλισσας του Ηνωμένου Βασιλείου, με αφορμή την παραχώρηση στην Ελλάδα των Επτανήσων το 1864, ως δώρο για την ανάδειξη στον ελληνικό θρόνο του πρίγκιπα της Δανίας Γουλιέλμου Γεωργίου, ανιψιού της βασίλισσας. Η «Βικτώρια», όπου βρίσκονται και οι είσοδοι του ομώνυμου υπόγειου σταθμού του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου των Αθηνών, με στοιχεία αρ ντεκό στη διαμόρφωσή του, ήταν και παραμένει το κέντρο της γειτονιάς, πολυσύχναστη, σημείο αναφοράς και συνάντησης για τους κατοίκους.
«Η γειτονιά της πλατείας Βικτωρίας ορίζεται από τις οδούς Αχαρνών, Δεριγνύ, Πατησίων και Ιουλιανού και πήρε το όνομά της από την ομώνυμη πλατεία» σημειώνει η Ειρήνη Γρατσία. «Εντάχθηκε στο σχέδιο πόλεως τη δεκαετία του 1860. Η αρχιτεκτονική της δείχνει ότι η περιοχή αναπτύχθηκε κυρίως την περίοδο του μεσοπολέμου και μεταπολεμικά. Λιγοστά είναι τα κτίρια του νεοκλασικού ρυθμού, ενώ σώζεται ένας σημαντικός αριθμός διώροφων και τριώροφων εκλεκτικιστικής και μοντέρνας τεχνοτροπίας κτιρίων των δεκαετιών 1920 και 1930 που γλίτωσαν από τη λαίλαπα της αντιπαροχής. Στην αρχιτεκτονική της γειτονιάς αυτής» συνεχίζει η Ει. Γρατσία «όπως και σε όλες τις γειτονιές της Αθήνας, μπορούμε να ανιχνεύσουμε στοιχεία γερμανικής επιρροής. Πρώτα και κύρια στη νεοκλασική αρχιτεκτονική, που κατά την εφαρμογή της επιβλήθηκαν γερμανικά πρότυπα του κλασικισμού».
Όπως λέει, αξίζει να θυμηθούμε τους αρχιτέκτονες Σταμάτη Κλεάνθη και Εδουάρδο Σάουμπερτ, οι οποίοι συνέταξαν το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας και είναι αυτοί που έφεραν στην Ελλάδα το πνεύμα του ελληνικού νεοκλασικισμού της βερολινέζικης σχολής. «Και στις επόμενες περιόδους, η ελληνική αρχιτεκτονική θα επηρεαστεί από τον εκλεκτικισμό, το αρ νουβό, το αρ ντεκό και τον μοντερνισμό με επιρροές και από τη Γερμανία, αφού στις σχολές της χώρας αυτής σπούδασαν πολλοί Ελληνες αρχιτέκτονες. Περπατώντας τη γειτονιά της Βικτωρίας συναντάμε την ιστορία του τόπου. Μιλούν γι’ αυτήν οι δρόμοι, οι πλατείες, τα κτίρια» προσθέτει.
Στους συμμετέχοντες στην περιήγηση θα προσφερθεί χάρτης με σημειωμένα 100 κτίρια, τοπόσημα και πλατείες της 6ης ΔΚ, ενώ η κίνηση αυτή σχεδιάζεται να επεκταθεί και στις υπόλοιπες έξι δημοτικές κοινότητες του Δήμου Αθηναίων, σε μια προσπάθεια το παρελθόν της πόλης να ξαναζωντανέψει μέσα από τη συμμετοχή των σημερινών κατοίκων της.
INFO
30/6, 11.00-19.30 Εκθεση φωτογραφίας, 18.00 απονομή βραβείων διαγωνισμού φωτογραφίας, Δημοτική Βιβλιοθήκη Αθήνας
1/7, 18.30 δωρεάν περίπατος με τη MONUMENTA στη γειτονιά της πλατείας Βικτωρίας, με σημείο συνάντησης το γλυπτό σύμπλεγμα στην πλατεία