Φτάσαμε στο σημείο ο υπουργός Ανάπτυξης Αδωνης Γεωργιάδης να κουνά το δάχτυλο – καταπώς έλεγε ότι έχει παραγραφεί το σκάνδαλό όταν ξέσπασε– λέγοντας στις 18 Φεβρουαρίου σε μία από τις απανωτές τηλεοπτικές εμφανίσεις του: «Δεν υπάρχει καμία εν ισχύι ευρωπαϊκή οδηγία για τους μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος.
Η οδηγία ισχύει από το 2021. Τι να κάνουμε τώρα; Τώρα έχουμε 2020. Οταν θα φτάσουμε στο 2021 […] να ενσωματώσουμε αυτή την οδηγία στο ελληνικό δίκαιο θα τα ξαναπούμε. Η Ευρώπη σήμερα που μιλάμε δεν έχει απολύτως καμία δικαιοδοσία στο εθνικό δίκαιο όσον αφορά τους μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος». Στην επίμαχη ευρωπαϊκή οδηγία αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι οι μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος αποτελούν «σημαντικές πηγές για τους ερευνητικούς δημοσιογράφους. Το να παρέχεται αποτελεσματική προστασία από αντίποινα στους μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος αυξάνει τη νομική βεβαιότητα για δυνητικούς μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος και επομένως ενθαρρύνει τους μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος να μιλήσουν στα ΜΜΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, η προστασία των μαρτύρων δημόσιου συμφέροντος ως δημοσιογραφικών πηγών είναι κρίσιμη για την προστασία του ρόλου του προστάτη της ερευνητικής δημοσιογραφίας στις δημοκρατικές κοινωνίες».
Ενας από τους πλέον αποτελεσματικούς τρόπους για την πρόληψη της άσκησης αντιποίνων σε βάρος ενός μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος είναι οι πιθανοί παραβάτες να μη γνωρίζουν την ταυτότητά του. Η προστασία της ταυτότητας των μαρτύρων δημόσιου συμφέροντος, είτε διά της εμπιστευτικότητας είτε διά της ανωνυμίας, πρέπει να είναι το ελάχιστο απαιτούμενο κάθε νομοθεσίας για την προστασία των μαρτύρων δημόσιου συμφέροντος.
Εμπιστευτικότητα σημαίνει ότι μονάχα ο λήπτης της καταγγελίας που υποβάλλει ο μάρτυρας δημόσιου συμφέροντος γνωρίζει την ταυτότητά του, η οποία πρέπει να αποκαλύπτεται μόνο με τη συγκατάθεση του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος. Η ανωνυμία πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα, καθώς εκεί κανένας δεν γνωρίζει την ταυτότητα του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος.
Και στις δύο περιπτώσεις το πρόσωπο το οποίο καταγγέλλεται από τον μάρτυρα δημόσιου συμφέροντας δεν πρέπει να γνωρίζει την ταυτότητα του μάρτυρα.
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το άτομο το οποίο είναι αντικείμενο της αναφοράς του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος έχει το δικαίωμα να γνωρίζει την ταυτότητα του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος (το δικαίωμα να γνωρίζει κανείς ποιος τον καταγγέλλει). Εδώ είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί ότι ο μάρτυρας δημόσιου συμφέροντος δεν είναι κάποιος που διαμαρτύρεται ή καταγγέλλει. Είναι κάποιος που έχει μια πληροφορία η οποία σχετίζεται με πιθανές παραβιάσεις και μεταφέρει τη συγκεκριμένη πληροφορία στους αρμόδιους φορείς. Από εκεί και πέρα είναι δουλειά όσων λαμβάνουν
τη συγκεκριμένη πληροφορία να την αξιολογήσουν και πιθανώς να προχωρήσουν σε έρευνα για να συλλέξουν αποδεικτικά στοιχεία. Η αναφορά του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος είναι απλώς μια υπόδειξη, δεν πρέπει να είναι ο πυλώνας πιθανών διώξεων. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο δεν υπάρχει καμία ανάγκη τα πρόσωπα που είναι αντικείμενο της αναφοράς να γνωρίζουν την ταυτότητα των μαρτύρων δημόσιου συμφέροντος για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.
Τα κίνητρα του μάρτυρα δημόσιου συμφέροντος για να αναφέρει πληροφορίες που πιστεύει ότι είναι αληθείς πρέπει αναμφιβόλως να αποσυνδέονται από την παροχή προστασίας.
Εάν κάποιος έχει την εύλογη πεποίθηση ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ή αποκαλύπτει αφορούν παραβιάσεις και αντλεί την πεποίθηση αυτή βάσει της θέσης του και των διαθέσιμων πληροφοριών, τότε πρέπει να προστατεύεται.
Τα κίνητρά του για να προχωρήσει σε αποκάλυψη, αλλά και εάν τελικά προκύψουν αποδείξεις για παραβάσεις, πρέπει να είναι τελείως άσχετα με την παροχή καθεστώτος προστασίας.
Κάποιοι παράγοντες έχουν εκφράσει την ανησυχία τους ότι η προστασία μαρτύρων δημόσιου συμφέροντος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά από κάποια άτομα για την υποβολή ψευδών αναφορών που αποσκοπούν στη δυσφήμηση άλλων ή και για να προστατευτούν οι ίδιοι από πειθαρχικές κυρώσεις. Ωστόσο οι έρευνες και η εφαρμοσμένη πράξη δείχνουν ότι οι ψευδείς αναφορές είναι ασυνήθιστο φαινόμενο.
Η Μαρία Τερακόλε είναι συντονίστρια του προγράμματος μαρτύρων δημόσιου συμφέροντος της Διεθνούς Διαφάνειας
