Το 2024, η Eurostat (η ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία) κατέγραψε ένα στοιχείο ντροπής: η Ελλάδα βρέθηκε πρώτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην παιδική υλική στέρηση, με 33,6% των παιδιών να στερούνται βασικά αγαθά και υπηρεσίες: θέρμανση, επαρκή διατροφή, παιδικά ρούχα, χώρος για μελέτη ή ακόμη και ένα δεύτερο ζευγάρι παπούτσια. Ο μέσος όρος της Ε.Ε. στην παιδική υλική στέρηση είναι μόλις 11,3% – σχεδόν τρεις φορές χαμηλότερος από τον ελληνικό δείκτη.
Η Eurostat μετρά την υλική στέρηση παιδιών μέσω του δείκτη “child-specific material deprivation”, που βασίζεται στη μη κατοχή τουλάχιστον 3 από 17 βασικά αγαθά ή υπηρεσίες — 12 σχετίζονται με τις ανάγκες του ίδιου του παιδιού (όπως πρόσβαση σε βιβλία, παιχνίδια, συμμετοχή σε σχολικές δραστηριότητες ή διακοπές) και 5 με τη γενική κατάσταση του νοικοκυριού (όπως θέρμανση, διατροφή ή πρόσβαση σε μεταφορικό μέσο).
Παρά την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Εγγύησης για το Παιδί (European Child Guarantee) από τα μέσα του 2021, η Ελλάδα καθυστέρησε να καταθέσει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης της (NAP), το οποίο υπεβλήθη τελικά στα τέλη του 2022. Ακόμα και μετά την υποβολή του, η εφαρμογή του είναι ελάχιστη: έχουν ληφθεί μεμονωμένα μέτρα, χωρίς σαφές σχέδιο, στόχους ή έλεγχο προόδου.
Αντίθετα, χώρες όπως η Σουηδία, η Ιρλανδία, η Σλοβενία και η Γερμανία προχώρησαν άμεσα σε σαφείς και λειτουργικές πολιτικές που ενισχύουν την καθολικότητα της παιδικής φροντίδας. Η Σουηδία, για παράδειγμα, έχει θεσπίσει πλήρες εθνικό σχέδιο με καθολική πρόσβαση σε σχολικά γεύματα, προσχολική φροντίδα, υγειονομική κάλυψη και στέγαση. Επιπλέον, η Φινλανδία και η Δανία παρέχουν στους μαθητές δωρεάν σχολικές μεταφορές, εξοπλισμό για εξωσχολικές δραστηριότητες και καθολική πρόσβαση σε σχολικούς ψυχολόγους.
Η Αυστρία υλοποιεί κέντρα ενισχυτικής μάθησης εντός του σχολικού πλαισίου για παιδιά με κοινωνικοοικονομικά μειονεκτήματα, ενώ η Ολλανδία χρηματοδοτεί την αγορά ή ενοικίαση laptop για μαθητές σε αδύναμα νοικοκυριά και έχει θεσμοθετήσει κουπόνια για συμμετοχή σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες. Η Ιρλανδία, εκτός από σχολικά γεύματα, έχει προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης εντός σχολείου και δίκτυο κοινωνικών λειτουργών. Η κοινή συνισταμένη σε όλες αυτές τις χώρες είναι η κατανόηση πως η παιδική ευημερία δεν αντιμετωπίζεται με φιλανθρωπικά μέτρα, αλλά με σταθερούς και θεσμοθετημένους δημόσιους μηχανισμούς.
Η Ιρλανδία έχει εντάξει την προστασία των παιδιών σε όλες τις κρατικές πολιτικές, με τον ίδιο τον πρωθυπουργό να έχει ενεργό ρόλο στον συντονισμό των δράσεων.
Η Σλοβενία εφαρμόζει καθολικά σχολικά γεύματα και προσφέρει πλήρη πρόσβαση σε παιδικούς σταθμούς, ενώ η Γερμανία μέσω του σχεδίου “New Opportunities for Children” συγκεντρώνει σε έναν ενιαίο μηχανισμό παροχές, στέγαση και υποστήριξη οικογενειών με παιδιά.
Όπως είναι ευρέως γνωστό, ακόμα και στα θέματα σχολικής μέριμνας, η Ελλάδα υστερεί. Το πρόγραμμα «σχολικά γεύματα» καλύπτει περίπου το 40% των μαθητών δημοτικού, προσφέροντας ζεστό φαγητό σε σχολεία που έχουν επιλεγεί βάσει κοινωνικοοικονομικών κριτηρίων. Ωστόσο, δεν έχει επεκταθεί σε γυμνάσια και λύκεια, αφήνοντας εκτός χιλιάδες εφήβους που αντιμετωπίζουν παρόμοιες ανάγκες. Σε αντίθεση, η Σουηδία και η Σλοβενία προσφέρουν καθολικά και μόνιμα σχολικά γεύματα ως αναφαίρετο κοινωνικό δικαίωμα. Επίσης στη Φινλανδία και τη Δανία, το σχολικό φαγητό είναι θεσμοθετημένο και καθολικό, με πλήρη χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Αντίστοιχα, στον τομέα της σχολικής ύλης, η Ελλάδα παρέχει μεν δωρεάν βιβλία μέσω του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», αλλά καμία φροντίδα δεν υπάρχει για τετράδια, γραφική ύλη ή σχολικές τσάντες. Οι οικογένειες αναλαμβάνουν πλήρως το κόστος του εξοπλισμού. Αντίθετα, στη Γερμανία λειτουργεί το πρόγραμμα “Bildungs- und Teilhabepaket” που προσφέρει 174€ τον χρόνο ανά παιδί για σχολικά είδη, ενώ στη Γαλλία καταβάλλεται κάθε Αύγουστο το επίδομα “Allocation Rentrée Scolaire” (ARS), το οποίο κυμαίνεται από 400€ έως 450€ ανά παιδί. Οι σκανδιναβικές χώρες εξασφαλίζουν πλήρη πακέτα σχολικού εξοπλισμού, συμπεριλαμβανομένων tablets και άλλων τεχνολογικών μέσων, χωρίς αιτήσεις ή γραφειοκρατία.
Συνολικά, η Ελλάδα προσφέρει μόνο αποσπασματικά μέτρα, χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό ή θεσμοθετημένους μηχανισμούς. Οι κυβερνητικές πολιτικές της περιόδου 2019–2024 κινήθηκαν σε αντίθετη κατεύθυνση από ό,τι απαιτείται για την καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας. Η δραστική μείωση κοινωνικών επιδομάτων μέσω της ενοποίησης στο Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, η έλλειψη επενδύσεων σε καθολική προσχολική αγωγή, η απουσία πολιτικής για καθολικά σχολικά γεύματα και η υποχρηματοδότηση της ειδικής αγωγής και των κοινωνικών υπηρεσιών στους δήμους επιδεινώνουν διαρκώς τη θέση των παιδιών.
Επιπλέον, η ανυπαρξία εθνικού σχεδίου στέγασης για οικογένειες με παιδιά σε ακραία φτώχεια και η μη θεσμοθέτηση οικογενειακών επιδομάτων με βάση τις πραγματικές ανάγκες των παιδιών άφησαν χιλιάδες νοικοκυριά σε διαρκή επισφάλεια. Αν η χώρα θέλει να βγει από τον ευρωπαϊκό πάτο της παιδικής στέρησης, χρειάζεται γενναία επένδυση σε καθολικά προγράμματα πρόνοιας, δημόσια διαφάνεια, και κυρίως, πολιτική βούληση.
Γιατί όταν μια κοινωνία αφήνει τα παιδιά της να στερούνται βασικά αγαθά, δεν υποφέρει μόνο η επόμενη γενιά — χάνει και η ίδια το ανθρώπινο της μέτρο και τον λόγο ύπαρξής της. Και όταν, την ίδια στιγμή, αποκαλύπτονται σκάνδαλα όπως αυτό του ΟΠΕΚΕΠΕ —όπου ευρωπαϊκοί πόροι για τους αγρότες μετατρέπονται σε εργαλείο εξαγοράς συνειδήσεων και αναπαραγωγής του πελατειακού κράτους— τότε δεν έχουμε να κάνουμε με απλή αμέλεια των κυβερνόντων. Αλλά με απάνθρωπες πολιτικές επιλογές — συνειδητές, κυνικές και ταξικά μεροληπτικές. Και αυτό δεν πρέπει να το επιτρέπουμε άλλο στον κύριο Μητσοτάκη.
Διαβάστε επίσης
ΟΠΕΚΕΠΕ: Παραίτηση του πρώην συνεργάτη του Αθανασίου μετά το δημοσίευμα του Documento
Καρασαρίνης: Στις συνομιλίες για τον ΟΠΕΚΕΠΕ πρώην σύμβουλος του Χαράλαμπου Αθανασίου