Επιτυχημένη η επάνοδος του Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Αρεως, που φέτος ήταν αφιερωμένο στη γυναίκα.
Οπως γνωρίζουμε από την κοινωνιολογία, όλα εκκινούν από το προσωπικό σύμπαν και τίποτε δεν σταματάει εκεί. Είμαστε παιδιά της εποχής και του περιβάλλοντός μας, αέναα συνδεδεμένοι με το «εκεί έξω» που επηρεάζει το «εδώ μέσα» και τούμπαλιν. Θέλησαν οι περιστάσεις, ιδίως η μεταπολιτευτική πολιτισμική έκρηξη, να εμπλακούμε δυναμικά με τον φεμινισμό, ενίοτε με τις (τότε) πιο ακραίες εκφάνσεις του – π.χ. Αν Κεντ, «Ο μύθος του κολπικού οργασμού», μια ρηξικέλευθη μπροσούρα που προκάλεσε πυρωμένες συζητήσεις.
Ανάμεσα στα βιβλία που διαβάζαμε περιπαθώς ήταν το πολυσέλιδο περιεκτικό πόνημα «Η γυναίκα ευνούχος» της Ζερμέν Γκριρ, το εμβληματικό «Για ένα δικό σου δωμάτιο» της Βιρτζίνια Γουλφ και βέβαια τα «Ποιήματα» της σπαραγμένης και σπαρακτικής Σίλβια Πλαθ. Εκδίδονταν περιοδικά όπως η «Σκούπα», η «Δίνη» και η «Πόλη των Γυναικών», ενώ μια κρίσιμη καμπή σημειώθηκε όταν ήρθαμε σε επαφή με το έργο και τον βίο της αείμνηστης Σούζαν Σόνταγκ – μια επαφή που παραμένει αρραγής.
Φέτος κάποια πολιτισμικά γεγονότα επέτειναν τη συζήτηση σχετικά με τον γυναικείο λόγο. Αρχικά η προβολή, σε αποκατεστημένη κόπια, της καθηλωτικής ταινίας «Ζαν Ντιλμάν» (πρωτότυπος τίτλος: Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles) της Σαντάλ Ακερμάν (Chantal Akerman, 19502015). Το ότι αυτό το φιλμ ανέβηκε στην πρώτη θέση των ταινιών από καταβολής κινηματογράφου του περιοδικού «Sight and Sound» σηματοδοτεί την ανάγκη επιστροφής σε έναν κινηματογράφο, μια λογοτεχνία, μια ζωγραφική κ.λπ. που εκ νέου επικεντρώνονται στον άνθρωπο και στη διαλεκτική προσωπικο-κοινωνικά, παραμερίζοντας φαντασμαγορικά ψιμύθια, άσφαιρους εντυπωσιασμούς και παρωχημένες νοοτροπίες υπερπαραγωγής.
Eκφάνσεις ερωτισμού
Ο οίκος Κείμενα, όπου ο Φοίβος Βλάχος συνεχίζει και ανανεώνει την προσφορά του θρυλικού Φιλιππόβλαχου, εξέδωσε το «Sister οutsider» της μαύρης γυναίκας λεσβίας μάνας ποιήτριας, όπως η ίδια αγέρωχα συστηνόταν και δρούσε, Οντρι Λορντ (Audrey Lorde, 193492). Πρόκειται για μια συλλογή δοκιμίων και ομιλιών με θέματα όπως η ποίηση, ο σεξισμός, οι εκφάνσεις του ερωτισμού, η φυλή, το φύλο, οι χρήσεις του θυμού, όλα κατάμεστα με διεισδυτικές παρατηρήσεις και εξόχως επεξεργασμένες ιδέες, μεταφρασμένα άρτια από την Ισμήνη Θεοδωροπούλου.
Η Λορντ διατείνεται ότι η ποίηση είναι φωταγώγηση. Είναι η διαδικασία διά της οποίας δίνουμε όνομα στις ιδέες. Η ποίηση γεννάει τη σκέψη «όπως το όνειρο γεννάει την έννοια, όπως το συναίσθημα γεννάει την ιδέα, όπως η γνώση γεννάει την κατανόηση». Για τις γυναίκες η ποίηση δεν είναι πολυτέλεια αλλά ζωτική ανάγκη της ύπαρξης, καθόσον «Διαμορφώνει την ποιότητα του φωτός μέσα στο οποίο διατηρούμε τις ελπίδες και τα όνειρά μας για επιβίωση και αλλαγή, ενός φωτός που πρώτα γίνεται γλώσσα, μετά ιδέα, μετά χειροπιαστή δράση». Ποίηση ίσον πράττειν, λοιπόν.
Μισό αιώνα τώρα το Φεστιβάλ Βιβλίου αποτελεί τη μεγάλη γιορτή εκδοτών, συγγραφέων, βιβλιόφιλων και είναι ευτυχής η επάνοδός του στο Πεδίον του Αρεως. Φέτος και με τίτλο «Γυναίκα – πολυσύνθετο ανάγνωσμα» το 51ο Φεστιβάλ Βιβλίου ήταν αφιερωμένο στον γυναικείο λόγο.
Με τον leader των ιστορικών εκδόσεων Ιωλκός Κωνσταντίνο Κορίδη είχαμε τη χαρά να παρουσιάσουμε έντεκα ποιήτριες στην Κεντρική Σκηνή Μελίνα Μερκούρη. Ο λόγος τους ξεχωριστός, η γραφή τους τεταμένη, η ποιητική οπτική τους σημαίνουσα. Διαπιστώσαμε ότι το ποιητικό έργο της Κικής Δημουλά, της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, της Τζένης Μαστοράκη, της Ζέφης Δαράκη, της Μαρίας Λαϊνά (για να μιλήσω για τις πιο πρόσφατες προδρόμους) σε συνδυασμό με την πεζογραφία που διακονούν η Μαρία Μήτσορα, η Ζυράννα Ζατέλη, η Σώτη Τριανταφύλλου, καθώς και με τις φιλοσοφικές αναζητήσεις της Τζούντιθ Μπάτλερ και της Τζούλια Κρίστεβα, έχουν σημαδέψει τον σύγχρονο ποιητικό λόγο.
Το τελευταίο διάστημα εντρύφησα στο έργο τριών εντυπωσιακών πρώτων εμφανίσεων. Η Καλλιόπη Αλεξιάδου (Αθήνα, 1987) μάς συστήνεται με την «Τέχνη προς αποφυγή» (εκδ. Ιωλκός), όπου αισθάνθηκα σκιρτήματα από την κοφτερή ευφυΐα του λεγόμενου σέντερ φορ της περιλάλητης γενιάς του εβδομήντα, του Βασίλη Στεριάδη με την απαστράπτουσα ποπ εικονοποιία του. Η Αλεξιάδου στέργει να χρησιμοποιεί λέξεις που η ποίηση αποφεύγει, καταφέρνει να αιφνιδιάζει, να εκπλήσσει, να προκαλεί ένα γόνιμο σάστισμα στον αναγνώστη, καλώντας τον να επανεξετάσει τη σχέση ποίησης – καθημερινότητας. Εχει θητεύσει στα μπλουζ, όπως δείχνει το ποίημα «Μάρθα Φιν» με τις ρυθμικές επαναλήψεις του: «Η Μάρθα Φιν κατεβαίνει τον δρόμο·/ φτάνει στο τέρμα,/ μπαίνει στο πάρκο,/ σκάβει έναν λάκκο,/ θάβει τον δυόσμο,/ τα χέρια μυρίζουν σκουριά,/ τα μάτια αναβλύζουνε στάχτη./ Ενός λεπτού σιγή/ κι η Μάρθα Φιν ανεβαίνει τον δρόμο».
Τόλμη και ελευθερία
Η Κωνσταντίνα Σιαχάμη (Αδελαΐδα Αυστραλίας, 1967) συνθέτει το «Αδης απαλώς» (εκδ. Κίχλη) με χρυσαφένια θραύσματα-ψηφίδες από το ορυχείο της λογοτεχνίας, αναμειγνύοντάς τα με ασπρόμαυρα ενσταντανέ του ιδιωτικού βίου. Με φλογοβόλα φαντασία μιλάει για τον Ρεμπώ και τους λουκουμάδες, για τη Σέξτον κι ένα πράσινο βλέμμα, για τον Ντοστογέφσκι και το συκόγαλα. Ο ερωτισμός διαπνέει όλο το έργο, μαζί με μια τολμηρά αισθησιακή κατάφαση στη ζωή: «Πέρασε την παλάμη σου από πάνω μου. Συναρμολόγησέ με. Σε παγωμένα νερά τα υπονοούμενα καθρεφτίζονται καλύτερα».
Η Ελισάβετ Ιγγλίζ (Αθήνα, 1987) θητεύει στο πρόταγμα της ελευθερίας, με ένα συνεκτικό λόγο που θέλει να συγκεράσει παρελθόν, παρόν και μέλλον. Με γοητεύει η χρήση αναπάντεχων λεκτικών συνδυασμών («λιποτάκτης ψίθυρος», «πρόσωπα αλεξίπτωτα», «κόκκινο λιβάδι») και με συνεπήρε ο στίχος-τατουάζ «Μα η επανάσταση ζει στις πεταλούδες». Με την πρώτη της ποιητική συλλογή «Θρυαλλίς» (εκδ. Κέδρος) με κάνει να αδημονώ για την επόμενη. Αλλωστε, όπως γράφει, «Κάποτε μια δέσμη φωτός/ μας έφερε στα πεπραγμένα».
