Κραυγαλέες αντιφάσεις σε εκπαιδευτική πολιτική και ρητορική της κυβέρνησης
Στη ρητορική της κυβέρνησης η παιδεία παρουσιάζεται ως «κοινωνικός ανελκυστήρας», ως ένα μέσο για την κοινωνική κινητικότητα και την άμβλυνση των ανισοτήτων. Ωστόσο, οι πολιτικές επιλογές της κυβέρνησης φαίνεται να υπονομεύουν αυτόν τον δήθεν στόχο της (;) ενισχύοντας ένα εκπαιδευτικό σύστημα που μεγαλώνει τις ανισότητες αντί να τις μειώνει. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης χρησιμοποίησε ρητά τον όρο «κοινωνικός ανελκυστήρας» κατά την παρουσίαση του προγράμματος της Νέας Δημοκρατίας για την παιδεία, στις 24 Νοεμβρίου 2018. Συγκεκριμένα δήλωσε: «Η παιδεία είναι η μηχανή που θα κινήσει την οικονομία. Ο κοινωνικός ανελκυστήρας, που θα επιτρέπει στα παιδιά μας να αποκτούν ίσες ευκαιρίες και εφόδια στη ζωή τους. Ειδικά τα παιδιά των φτωχότερων οικογενειών.» Αντίστοιχα, η σημερινή υπουργός Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη, σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Πατρίς», στις 20 Μαΐου 2025, χαρακτήρισε τη δημόσια εκπαίδευση ως: «ουσιαστικό κοινωνικό ανελκυστήρα», προσθέτοντας ότι «η μόρφωση είναι η μόνη περιουσία που δεν χάνεται ποτέ»
Ωστόσο, μόλις λίγες ημέρες μετά, σε συνέντευξή της στην ΕΡΤ, στις 28 Μαΐου 2025, η υπουργός απέδωσε τη συνεχιζόμενη ανάγκη για φροντιστήρια σε μια: «βαθιά εγκατεστημένη νοοτροπία» της ελληνικής κοινωνίας, υποστηρίζοντας ότι «ακόμη και μαθητές ακριβών ιδιωτικών σχολείων καταφεύγουν σε εξωσχολική ενίσχυση». Η αντίφαση μεταξύ των δηλώσεών τους και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας είναι προφανής. Από τη μία πλευρά, η παιδεία προβάλλεται από τους κυβερνώντες ως μέσο κοινωνικής ανόδου και άμβλυνσης των ανισοτήτων. Από την άλλη, οι πολιτικές επιλογές της ίδιας κυβέρνησης καλλιεργούν ένα εκπαιδευτικό σύστημα όλο και πιο ανταγωνιστικό και εξαρτημένο από τα φροντιστήρια. Η επανεισαγωγή της Τράπεζας Θεμάτων, η καθιέρωση της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής (ΕΒΕ), η προώθηση των αυξανόμενων σε αριθμό Πρότυπων Σχολείων με εξετάσεις εισαγωγής από πολύ μικρή ηλικία και πολλά άλλα μέτρα της, ενισχύουν ένα περιβάλλον όπου η επιτυχία στις πανελλαδικές εξετάσεις και η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εξαρτάται όλο και περισσότερο από την οικονομική δυνατότητα των οικογενειών να καταφύγουν σε φροντιστηριακή υποστήριξη.
Επιπλέον, η τεράστια υποχρηματοδότηση του ελληνικού δημόσιου σχολείου ( η χειρότερη στην ΕΕ), η επικέντρωση στην «πιστοποίηση δεξιοτήτων» αντί της κριτικής σκέψης και η υποβάθμιση ανθρωπιστικών μαθημάτων (π.χ. κατάργηση Κοινωνιολογίας), ενισχύουν τη λογική μιας εργαλειακής και χρησιμοθηρικής παιδείας, απομακρυνόμενης από τον χαρακτήρα της ως δημόσιου αγαθού. Όμως ο πρώτος και θεμελιώδης ρόλος της παιδείας είναι να διαμορφώνει ελεύθερους, κριτικά σκεπτόμενους και καλλιεργημένους πολίτες. Μια δημόσια, δωρεάν και καθολική παιδεία οφείλει να καλλιεργεί κριτική σκέψη, πολιτική και κοινωνική συνείδηση, πολιτισμική παιδεία και ενσυναίσθηση. Διότι ο καλλιεργημένος πολίτης είναι και πιο δυνατός και πιο ανεξάρτητος στη ζωή: διαθέτει εσωτερικά εφόδια, ανθεκτικότητα, αυτονομία σκέψης· μπορεί να σταθεί με κριτικό πνεύμα απέναντι στις διαρκώς αυξανόμενες προκλήσεις και κοινωνικές πιέσεις. Χωρίς μια παιδεία αυτά τα χαρακτηριστικά, δεν μπορούμε να λέμε πως θέλουμε ελεύθερους ανθρώπους και ζωντανή δημοκρατία.
Η ρητορική περί παιδείας ως «κοινωνικού ανελκυστήρα» δεν είναι απλώς αντίφαση όταν συνοδεύεται από πολιτικές που ενισχύουν την εκπαιδευτική ανισότητα. Είναι, στην πραγματικότητα, ένας από τους βασικούς παράγοντες που πυροδοτούν τη “νοοτροπία φροντιστηρίου” που διακρίνει η κυρία Ζαχαράκη! Διότι όταν η παιδεία αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως εργαλείο ατομικής ανόδου, ως σκαλοπάτι στον κοινωνικό ανταγωνισμό, τότε: η αγωνία για προσωπική επιτυχία στις εξετάσεις γιγαντώνεται, ο δρόμος προς το φροντιστήριο μοιάζει αναγκαστικός και η εκπαιδευτική διαδικασία μετατρέπεται σε αγορά πιστοποιήσεων και όχι σε ουσιαστική παιδεία.
Είναι λοιπόν η ίδια η εργαλειοποίηση της παιδείας από την κυβέρνηση που καλλιεργεί αυτή τη “νοοτροπία” και όχι κάποια αφηρημένη πολιτισμική στάση των πολιτών.
Κατά συνέπεια, είναι βαθιά υποκριτικό από την υπουργό Παιδείας να στηλιτεύει τη «νοοτροπία φροντιστηρίου», την ώρα που οι ίδιες τους οι επιλογές εντείνουν αυτήν ακριβώς τη λογική.
Αν η κυβέρνηση θέλει πράγματι η παιδεία να αποτελέσει και εργαλείο κοινωνικής κινητικότητας, τότε το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνει είναι να επαναθεμελιώσει την εκπαίδευση ως δημόσιο αγαθό, ως χώρο κριτικής σκέψης, ουσιαστικής μόρφωσης και καλλιέργειας για όλες και όλους.
Μέχρι τότε, οι δηλώσεις τους περί «κοινωνικού ανελκυστήρα» θα παραμένουν επικοινωνιακή αντίφαση — και τα παιδιά των πιο αδύναμων οικογενειών θα βλέπουν αυτόν τον “ανελκυστήρα” να παραμένει μόνιμα εκτός λειτουργίας.
*Ο Χρήστος Πιλάλης είναι εκπαιδευτικός, πρώην διευθυντής αναπληρωτή υπουργού Παιδείας, πρώην διευθύνων σύμβουλος του ΙΝΕΔΙΒΙΜ
Διαβάστε επίσης:
Ερώτηση Οικονόμου σε Ζαχαράκη για αλλαγή μοντέλου προαγωγής στο Λύκειο
