Η σύλληψη και η προφυλάκιση του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου στις 19 Μαρτίου όχι μόνο έχουν βυθίσει σε οξεία κοινωνικοπολιτική κρίση την Τουρκία, αλλά σηματοδοτούν επίσης μια πιθανή καμπή στη σταδιακή διάλυση των κοσμικών και δημοκρατικών πυλώνων της χώρας. Δεν ήταν μια ξαφνική «καταιγίδα» που ξέσπασε στην Τουρκία και δεν αποτελεί την πρώτη φορά που ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν χειραγωγεί τους θεσμούς προς όφελός του.
Ο ερντογανισμός, που χαρακτηρίζεται από τους διεθνείς αναλυτές μεταξύ άλλων ως εμμονή ενάντια στο εγχείρημα του δυτικού εκσυγχρονισμού, φαίνεται να έχει εμπεδωθεί στη συλλογική συνείδηση μεγάλης μερίδας των πολιτών, αντικαθιστώντας σταδιακά τον κεμαλισμό. Ο Τούρκος πρόεδρος εντείνει τις προσπάθειές του για τη διάλυση της κεμαλικής κληρονομιάς και την απόκτηση του απόλυτου ελέγχου της εξουσίας. Οι κινήσεις πολιτικής εξόντωσης του Ιμάμογλου, που βρίσκονται σε εξέλιξη εδώ και μήνες, θεωρείται ότι εντάσσονται στο πλαίσιο μιας καλά σχεδιασμένης τακτικής του με στόχο να κόψει όποιο κεφάλι είναι πιθανό να του πάρει τον «θρόνο» στις εκλογές του 2028.
Ξεπέρασε τα όρια
Μέχρι πρότινος η αντιπολίτευση μπορούσε να παρουσιάζει αξιόμαχους υποψηφίους. Στο πρόσωπο του Ιμάμογλου είχε βρει μάλιστα έναν πολιτικό με τόσο ευρεία απήχηση –σε προοδευτικούς, συντηρητικούς, Κούρδους– που μπορούσε να αναμετρηθεί επί ίσοις όροις σε μια εκλογική αναμέτρηση με τον Ερντογάν, ακόμη και να τον νικήσει. Τώρα, με τον βίαιο αποκλεισμό του από την πολιτική σκηνή, η τουρκική κυβέρνηση ξεπέρασε κάθε όριο.
Ποτέ στο παρελθόν ο Τούρκος πρόεδρος δεν έχει κινηθεί τόσο κυκλωτικά εναντίον των κεμαλιστών όσο τώρα με την επιχείρηση «εξουδετέρωσης» του Ιμάμογλου και πολιτικής και ηθικής αποδόμησης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), του παλαιότερου κόμματος της χώρας που ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, θεμελιωτή της σύγχρονης Τουρκικής Δημοκρατίας. Ωστόσο, αν αναλογιστεί κανείς ότι στην τελευταία αναμέτρηση του 2023 επικράτησε με το χαμηλό (για τα δικά του δεδομένα) 52% στον δεύτερο γύρο απέναντι στον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, δεν φαίνεται πλέον να τον ενδιαφέρει να διατηρήσει το πρόσχημα του εκλογικού ανταγωνισμού.
Με τον Ερντογάν στο τιμόνι του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), το ισλάμ έχει μετατραπεί σε εργαλείο πολιτικής νομιμότητας και ο «σουλτάνος» έχει προωθήσει μια εθνικοθρησκευτική ταυτότητα ως «εναλλακτική λύση» στη ρεπουμπλικανική κοσμικότητα. Αυτός ο μετασχηματισμός της ανεξιθρησκίας στην Τουρκία έχει αποδυναμώσει τους δημοκρατικούς πυλώνες πάνω στους οποίους δομήθηκε η σύγχρονη δημοκρατία στη χώρα πριν από περισσότερο από έναν αιώνα.
Το ισλάμ έχει ενσωματωθεί όλο και περισσότερο στην επίσημη κρατική αφήγηση ως εργαλείο πολιτικής συνοχής και ηθικής νομιμότητας και ο επαναπροσδιορισμός αυτός είχε σαφείς συνέπειες: περιορισμένες ατομικές ελευθερίες και διάδοση μιας πολιτιστικής, θρησκευτικής ταυτότητας που αποκλείει σημαντικά τμήματα της κοινωνίας.
Πολιτικοί επιστήμονες όπως ο Στίβεν Λεβίτσκι και ο Λούκαν Γουέι ανέπτυξαν τον όρο «ανταγωνιστικός αυταρχισμός», για να περιγράψουν ένα καθεστώς στο οποίο επίσημα υπάρχουν δημοκρατικοί θεσμοί, αλλά καταργούνται από τον ηγεμονικό κυβερνητικό έλεγχο. Εναν αυταρχισμό δηλαδή που επιτρέπει την ύπαρξη αντιπολίτευσης. Η χώρα εξακολουθεί να διεξάγει εκλογές, τα κόμματα της αντιπολίτευσης συνεχίζουν να υφίστανται και κάποιες φορές οι κυβερνητικοί υποψήφιοι σημειώνουν ήττες σε αυτοδιοικητικές κάλπες.
Σημείο καμπής το 2016
Στην περίπτωση της Τουρκίας έχουν τεκμηριωθεί διάφορες πρακτικές που συμβάλλουν σε αυτό το καθεστώς: τα δικαστήρια γέμισαν με αντιφρονούντες, οι κρατικοί θεσμοί πολιτικοποιήθηκαν, οι εκλογές χειραγωγούνται και ένας τεράστιος όγκος ιδιωτικών και δημόσιων ΜΜΕ έχουν μετατραπεί σε φερέφωνα του κυβερνώντος κόμματος. Ο Ερντογάν διαλύει επί χρόνια τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας, συγκεντρώνοντας ολοένα μεγαλύτερες εξουσίες. Το σημείο καμπής ήταν το 2016. Η αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος θεωρήθηκε η αφορμή που έψαχνε για να θέσει τη Δικαιοσύνη υπό τον έλεγχό του. Εκτοτε έλαβαν χώρα μαζικές εκκαθαρίσεις σε όλα τα επίπεδα (δικαστήρια, αστυνομία, στρατός, εκπαιδευτικό σύστημα) και ανέλαβαν καθήκοντα «εκλεκτοί» του.
Η σύλληψη του Ιμάμογλου με την κατηγορία της διαφθοράς ταιριάζει σε αυτό το μοτίβο. Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης περίμενε ότι θα γινόταν υποψήφιος της αντιπολίτευσης για την προεδρία της Τουρκίας στις 23 Μαρτίου 2025. Αντί γι’ αυτό, έχασε την ελευθερία και το πτυχίο του. Η χρονική στιγμή αυτών των δύο κινήσεων υποδηλώνει ότι ο Ερντογάν ανησυχεί πραγματικά ότι ο Ιμάμογλου αποτελεί σοβαρή απειλή για την 22άχρονη διακυβέρνησή του. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι κατά τις πρόσφατες κινητοποιήσεις στην Τουρκία οι αρχές απαγόρευσαν δημόσιες συγκεντρώσεις και περιόρισαν την πρόσβαση στα social media. Παράλληλα, η πλατφόρμα Χ του Ιλον Μασκ, δεξιού χεριού του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, προχώρησε σε αναστολή λογαριασμών που σχετίζονται με την τουρκική αντιπολίτευση.
Διαβάστε επίσης:
Βουλή: Συγγνώμη ζήτησε ο Δήμας από τους επιβάτες του «Βέλος» που εγκλωβίστηκαν 2 ώρες
ΠΑΣΟΚ: Αντιπαραθέσεις μεταξύ ηγεσίας και διαφωνούντων – Καταγγελίες για αποκλεισμούς
ΣΥΡΙΖΑ: Μνημείο αντιδημοκρατικότητας ο νέος εκλογικός νόμος για δήμους και περιφέρειες
Δικογραφία για τα Τέμπη: Αθώος δηλώνει ο Καραμανλής και τίθεται στη διάθεση των αρχών
Πιέσεις σε Καραμανλή από Μαξίμου για δηλώσεις σε «μοτίβο» Τριαντόπουλου
