Μπορεί ο καρκίνος να γίνει αφορμή για τέχνη; Εννέα γυναίκες της διπλανής πόρτας απαντούν καταφατικά καθώς εξομολογούνται την πορεία οδύνης και λύτρωσης από την ασθένεια στην παράσταση «Παρ’ όλα αυτά»
Η βροχή έχει μόλις σταματήσει, αλλά μερικά ζευγάρια μάτια είναι ακόμη υγρά – και δεν το κρύβουν. Το τραπέζι όπου κάθονται εξάλλου –μεγάλο και στη μέση γεμάτο με λιχουδιές– αποπνέει κάτι από οικογένεια. «Είναι ευτυχία που είμαστε μαζί» λένε κι ας μη γνωρίζονταν μέχρι πριν από έναν χρόνο. Κι ας μοιράστηκαν ξανά και ξανά το ίδιο τραπέζι με τον καρκίνο· ο καρκίνος ήταν, σχεδόν πάντα, η δέκατη παρουσία σε αυτήν τη σύναξη. Ευτυχώς η ενδέκατη ήταν η ζωή.
Εννέα καρκινοπαθείς γυναίκες –στην πλειονότητά τους έχουν νοσήσει από νεοπλασία μαστού– βρίσκουν το θάρρος να μιλήσουν για την πύρρειο νίκη τους ενάντια στην ασθένεια, όπως νωρίτερα βρήκαν τη δύναμη να την πολεμήσουν. Και αποφασίζουν να κοινοποιήσουν την περιπέτειά τους από το αναπάντεχο βήμα του θεάτρου. Με την παρακίνηση της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας και την πολύτιμη καθοδήγηση της έμπειρης σκηνοθέτιδας στο θέατρο-ντοκουμέντο Γεωργίας Μαυραγάνη, το ερώτημα «θα ζήσω;» παύει να ακούγεται σαν μια ακόμη φράση θεατρικού έργου και γίνεται η πιο βασανιστική, η πιο βιωμένη απορία στα χείλη ενός ανθρώπου.
Όταν οι βιωματικές γίνονται σκηνικές εμπειρίες
Καμία δεν χρειάστηκε να πειστεί για να συμμετάσχει στο «Παρ’ όλα αυτά». Ολες ενέδωσαν σε μια προσωπική ή μια συλλογική αναγκαιότητα. Η Μαίρη Τσουκαλά θεώρησε πως ήταν υποχρέωσή της αφού «αν δεν μιλήσουμε εμείς ποιος θα μιλήσει; Στο δικό μας αίμα έτρεξε αυτό που έτρεξε, εμείς ζοριστήκαμε μέσα στα νοσοκομεία». Η Στέλλα Χατζημιχαήλ βρήκε πως το θέατρο λειτουργεί σαν «συνέχεια της ψυχοθεραπείας. Είναι ανακουφιστικό να γνωρίζεις ανθρώπους με τους οποίους σε ενώνει ο ίδιος πόνος και δεν σε κοιτάζουν με οίκτο». Η Θάλεια Νταλούκα είδε την παράσταση σαν μια ευκαιρία δήλωσης· ήθελε να πει «κοιτάξτε με, ζω». «Θυμάμαι πως ένιωσα όταν πήρα τη διάγνωση στα χέρια μου. Το βλέμμα μου είχε σταματήσει στην αναφορά για τον “καρκίνο τρίτου βαθμού”. Πίστευα ότι προχωρώ προς τον θάνατο. Μετά άρχισα να ψάχνω στο ίντερνετ, όπου ανακάλυψα το βίντεο μιας κοπέλας που είχε επιβιώσει ακριβώς με τα ίδια χαρακτηριστικά ασθένειας. Και έτσι πλέον αντέχω να διαβάζω τη διάγνωση επί λέξει στη σκηνή».
Η Ελένη Γιαννακούρου και η Μάρα Παυλοπούλου αναγνώρισαν στην παράσταση μια από καιρό ανικανοποίητη ανάγκη τους να μιλήσουν για τον καρκίνο. «Η οικογένεια, οι φίλοι στέκονται στο πλάι σου αλλά το πρόβλημα δεν θίγεται. Ομως εδώ βγήκε στην επιφάνεια, ομοιοπαθητικά σχεδόν. Νιώθω καλά που τα μοιράζομαι. Κυρίως γιατί όσα λέω μπορεί να τα ακούσουν κάποιοι άνθρωποι που έχουν κρυφτεί στο σκοτάδι μαζί με την αρρώστια» εξηγεί η Ελένη. Η Τζένη Δούπη είδε στην παράσταση μια σοβαρή χειρονομία εθελοντισμού γιατί «συνήθως μαθαίνουμε την πληροφορία για έναν άνθρωπο που νόσησε χάνοντας το ενδιάμεσο κομμάτι. Είτε τα καταφέρει είτε όχι, δεν ξέρουμε τι είδους προσπάθεια έχει καταβάλει στο μεταξύ. Και εδώ μας δίνεται μια ευκαιρία να προβάλουμε τον άγνωστο αγώνα».
Η πορεία τους δεν ήταν ανώδυνη. Οι εβδομαδιαίες συναντήσεις με επικεφαλής τη Γεωργία Μαυραγάνη ήταν συχνά δυσάρεστες για όλες, αποκαλύπτοντας πτυχές από μια βίαιη πάλη, με τον εαυτό, με το παρόν, το παρελθόν τους αλλά και με τους άλλους. Κάθε φορά έφερναν μαζί τους αντικείμενα ή αναμνήσεις που ερέθιζαν την εξομολόγηση, συμμετείχαν σε προσωπικές ή ομαδικές συνεντεύξεις σε μια προσπάθεια «να βρεθεί εκείνο το νήμα της ζωής που κουβαλούσε τον άνθρωπο και όχι τον θάνατο. Μας πήρε καιρό» λέει η σκηνοθέτιδα.
Λέξεις που πληγώνουν, λέξεις που απελευθερώνουν
Πώς είναι, αλήθεια, να ξετυλίγεις επί σκηνής το πιο οδυνηρό κεφάλαιο της ζωής σου; Πώς είναι να εκθέτεις όση αλήθεια ασφυκτιά στα σωθικά σου; Να ονομάζεις τον καρκίνο χωρίς να αναζητάς λέξεις που τον εξωραΐζουν; Η Πόπη Γανιάρη δεν διστάζει να ομολογήσει πως η σκέψη της πέρασε από τον απόλυτο ζόφο, την αυτοκτονία και την ευθανασία. Η Γιώτα Παπαδάκη μοιράζεται τον σοκαριστικό διάλογο με τη μικρή της κόρη που διαδέχτηκε τη μαστεκτομή: «Μαμά, αν κάνεις κι άλλο μωρό πώς θα του δίνεις γάλα;». Η Στέλλα Χατζημιχαήλ διαβάζει φράσεις από γράμματα που της έγραψαν παιδιά του ειδικού σχολείου όπου εργάζεται, ευχόμενα «να έχει γίνει κάποιο λάθος». «Ο καρκίνος είναι μια κατάσταση δραματική αλλά ενέχει κάτι το ηρωικό, εκεί που αρχίζεις να αναρωτιέσαι “κοίτα τι περνάω”. Ομως, δεν είμαι εδώ στη σκηνή για να κλαφτώ, ούτε για να πουλήσω το βίωμα. Είμαι καρκινοπαθής, όπως κάποιος άλλος είναι σεισμοπαθής ή πλημμυροπαθής. Είμαι εδώ για να πω ότι έχω επιβιώσει ευελπιστώντας ότι δεν θα προκύψει κάτι άλλο στην πορεία» σχολιάζει η Μάρα Παυλοπούλου η οποία –τι ειρωνεία!– εργάζεται ως γραμματέας σε ιατρείο.
Τώρα, μπροστά στο μικρόφωνο στέκεται η Μαίρη Τσουκαλά και διαβάζει ένα απόσπασμα από την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», εκεί όπου η κόρη που θα θυσιαστεί εκλιπαρεί: «Πριν της ώρας μου μη με σκοτώσεις. Γλυκιά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα». Είναι η στιγμή που φανερώνει πως όσο κι αν το θέατρο είναι μια μαρτυρία ζωής, τόσο αυτές οι γυναίκες δεν θα πάψουν να συγκατοικούν με τον φόβο του θανάτου. Μόνο η Φωτεινή Χάψα, η νεαρή αρχιτεκτόνισσα, παραδέχεται πως κάποια στιγμή ξεχνιέται, όταν απομακρύνεται από τις εξετάσεις και τους αγωνιώδεις επανελέγχους. Ολες οι υπόλοιπες θα νιώθουν πάντα λίγο Ιφιγένειες. «Αναγκαστικά αφήνεις πίσω σου την ανεμελιά, κάνεις σκέψεις που δεν έκανες ποτέ πριν. Τότε που πίστευες ότι “δεν θα συμβεί και σ’ εμένα”. Προσωπικά, έχω θυσιάσει τη θηλυκότητά μου κι ακόμη την αναζητώ στο είδωλό μου στον καθρέφτη. Τους μήνες της θεραπείας είχα χάσει την εικόνα μου, αναζητούσα μέσα μου εκείνη τη γυναίκα που ήξερα» λέει η Γιώτα Παπαδάκη.
Και να που κι αυτό το απόγευμα βρίσκεται κι εκείνη να επαναδιαπραγματεύεται την εικόνα της, να εκθέτει το πληγωμένο σώμα της ανεβαίνοντας στη σκηνή. Μια λειτουργία που όσο κι αν μοιάζει ασυνείδητη, ίσως τελικά να θεραπεύει αθόρυβα κι ερήμην. Η Θάλεια Νταλούκα, συντηρήτρια έργων τέχνης στο επάγγελμα, το επιβεβαιώνει ακριβώς όπως της το έχει διδάξει η δουλειά της. Στη διάρκεια της παράστασης δείχνει αναλυτικά τα βήματα αποκατάστασης ενός παλιού βιβλίου ώστε «ο καθένας να μπορεί να κάνει τις αναγωγές του για την αποκατάσταση του ανθρώπινου σώματος. Και το σώμα είναι ένα έργο τέχνης που γνωρίζει επίσης απώλειες».
«Λένε πως η ζωή θα συνεχιστεί. Λέω κι εγώ να συνεχίσω»
Η πλατεία στη δεύτερη σκηνή του Από Μηχανής είναι ασφυκτικά γεμάτη· κάποιοι κάθονται στην άκρη, πάνω σε μαξιλαράκια. Είναι ο ίδιος κόσμος που θα πλημμυρίσει με αγκαλιές, με φιλιά, με λουλούδια τη σκηνή μόλις το «Παρ’ όλα αυτά» τελειώσει. Κάποιες από τις πρωταγωνίστριες βίωσαν την εγκατάλειψη μόλις ο καρκίνος έκανε την εμφάνισή του –φίλοι και σύντροφοι εξαφανίστηκαν γρήγορα– αλλά σήμερα μοιάζουν να περιστοιχίζονται από εκείνους που επέλεξαν συνειδητά να μείνουν δίπλα τους. Κι όμως, όπως αποκαλύπτουν, οι περισσότεροι θεατές τους είναι άγνωστοι. «Τις περισσότερες φορές είναι άνθρωποι που έχουν εμπειρία της ασθένειας, είτε οι ίδιοι είτε μέσα από δικά τους πρόσωπα. Ολοι όμως δείχνουν να καταλαβαίνουν τι λέμε. Αν και η παράσταση αυτή απευθύνεται πρώτα σ’ εμάς και μετά στους άλλους» λένε. Βλέποντας τα πρόσωπα των θεατών βεβαίως συνειδητοποιούν πως αυτό που κάνουν φέρει τη συνθήκη θεάτρου. Εκείνες, άλλωστε, δεν βιώνουν την ψευδαίσθηση του ηθοποιού παρά μόνο αποκαλύπτουν ένα κομμάτι της ζωής και του εαυτού τους.
Προς το τέλος της παράστασης, η Φωτεινή Χάψα ανοίγει το βιβλίο της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ «Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι» στην ενότητα που τιτλοφορείται «Το αμίλητο μέλλον» και διαβάζει: «Μέλλον μου, πες μου· πόσο; Πότε;» εκφράζοντας την αδήριτη αγωνία της ύπαρξης που έχει ακούσει την ανάσα του θανάτου. Βέβαια όποιος σταθεί απέναντί τους θα αντικρίσει μόνο χαμογελαστά πρόσωπα. Και το κουράγιο μιας προτροπής κοινής για όλους: «Λένε πως η ζωή θα συνεχιστεί. Λέω κι εγώ να συνεχίσω».
Εννέα γυναίκες, εννέα φράσεις για τη ζωή
Πόπη Γανιάρη
«Ο καρκίνος χτυπάει τη γυναίκα σε όλα τα καίρια σημεία της θηλυκότητάς της κι αυτό είναι το πιο φοβερό»
Ελένη Γιαννακούρου
«Μετά την αρρώστια δίνεις άλλη αξία στο καθετί που πριν δεν παρατηρούσες. Είναι περίεργο που το λέω αλλά με αυτή την έννοια ο καρκίνος είναι δώρο»
Τζένη Δούπη
«Δεν είναι μόνο δύναμη αυτό που αντλήσαμε, είναι και το ένστικτο της επιβίωσης»
Θάλεια Νταλούκα
«Ανακάλυψα στο ίντερνετ το βίντεο μιας κοπέλας η οποία είχε επιβιώσει ακριβώς με τα ίδια χαρακτηριστικά ασθένειας. Κι αμέσως ένιωσα την ανάγκη να πω κι εγώ “κοιτάξτε με, ζω”»
Γιώτα Παπαδάκη
«Πριν έλεγα “δεν θα συμβεί και σ’ εμένα”. Τώρα κάνω σκέψεις που δεν έκανα ποτέ πριν»
Μάρα Παυλοπούλου
«Αν έχει αφήσει κάτι καλό όλο αυτό πίσω του είναι εμάς ζωντανές»
Μαίρη Τσουκαλά
«Η διπλανή μου στο γραφείο, που είχε νοσήσει πριν από μένα, μου είχε πει: “Μια γρίπη είναι, μη φοβάσαι”. Τώρα ξαναδουλεύουμε παρέα»
Στέλλα Χατζημιχαήλ
«Έστω και πέντε άνθρωποι να μας δουν όρθιες, παρ’ όσα περάσαμε, είναι κάτι που το χρειάζομαι»
Φωτεινή Χάψα
«Ο καρκίνος ήταν πάντα παρών στις συναντήσεις μας. Αλλά δεν θα είχαμε δεθεί αν μιλούσαμε μόνο γι’ αυτόν»
«Παρ’ όλα αυτά»
Σκηνοθεσία: Γεωργία Μαυραγάνη
Από Μηχανής Θέατρο
Έως 24 Μαρτίου
Είσοδος ελεύθερη, απαραίτητη η κράτηση θέσης στο 210 3826600
Φωτογραφίες: Μενέλαος Μυρίλλας
