Τουλάχιστον 14 Ιρανοί πυρηνικοί επιστήμονες φέρονται να συγκαταλέγονται μεταξύ των θυμάτων της ισραηλινής επιχείρησης «Rising Lion», η οποία εξαπολύθηκε στις 13 Ιουνίου 2025, με δηλωμένο στόχο την αποδυνάμωση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, για το οποίο το Τελ Αβίβ πιστεύει ότι βρίσκεται κοντά στην ανάπτυξη πυρηνικού όπλου.
Η στοχευμένη εξόντωση κορυφαίων επιστημόνων αποτελεί σαφή προσπάθεια αποδιάρθρωσης της γνωσιακής υποδομής του ιρανικού πυρηνικού μηχανισμού. Ανάμεσα στους δολοφονηθέντες περιλαμβάνονται ο Μοχάμαντ Μεχντί Τεχραντσί, θεωρητικός φυσικός και πρόεδρος του Ισλαμικού Πανεπιστημίου Azad, καθώς και ο Φερυντούν Αμπάσι, πυρηνικός μηχανικός και πρώην επικεφαλής του Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του Ιράν. Και οι δύο θεωρούνταν κεντρικές μορφές στην επόμενη γενιά της ιρανικής πυρηνικής τεχνογνωσίας, διάδοχοι του Μοχσέν Φαχριζαντέχ, του ανθρώπου που θεωρείται ο «αρχιτέκτονας» του προγράμματος και ο οποίος έπεσε νεκρός σε ενέδρα το 2020, σε επίθεση που αποδόθηκε στο Ισραήλ.
Σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε στο Conversation, η Τζένα Τζόρνταν και η Ρέιτσελ Γουίτλαρκ, πολιτικές επιστήμονες που ερευνούν εδώ και χρόνια το φαινόμενο της «στοχοποίησης επιστημόνων» ως εργαλείο αποτροπής της διάδοσης όπλων μαζικής καταστροφής, αναφέρουν πως έχουν καταγράψει σχεδόν 100 περιπτώσεις από το 1944 έως σήμερα. Κατά τις ίδιες, η ισραηλινή εκστρατεία κατά Ιρανών επιστημόνων αποτελεί, ωστόσο, μια διαφορετική περίπτωση. Δεν πρόκειται για μεμονωμένες επιχειρήσεις, αλλά για μια συνδυαστική επίθεση απέναντι στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις και στο ανθρώπινο κεφάλαιο της πυρηνικής τεχνογνωσίας του Ιράν.
Η αποτελεσματικότητα μιας τέτοιας στρατηγικής παραμένει αμφιλεγόμενη. Η προσωρινή εξόντωση της επιστημονικής ελίτ ενδέχεται να επιβραδύνει την εξέλιξη ενός πυρηνικού προγράμματος, αλλά σπανίως οδηγεί στην πλήρη κατάρρευσή του. Αντιθέτως, η στοχοποίηση επιστημόνων ενδέχεται να επιτείνει την αποφασιστικότητα ενός κράτους να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, ενισχύοντας τη λογική της αποτροπής. Ταυτόχρονα, τέτοιες ενέργειες εγείρουν σοβαρά ερωτήματα νομιμότητας και ηθικής, που ενδέχεται να πυροδοτήσουν αντιδράσεις όχι μόνο εντός της χώρας-στόχου, αλλά και στη διεθνή κοινότητα.
Η στρατιωτική ισχύς μετατρέπεται πλέον σε μέσο επικοινωνίας, με τα όρια μεταξύ τακτικής και πολιτικής στρατηγικής να θολώνουν επικίνδυνα. Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι μόνο η αποτελεσματικότητα της στοχοποίησης, αλλά και το ποιον στοχεύει τελικά αυτή η στρατηγική: το ιρανικό καθεστώς ή τη διεθνή κοινή γνώμη;
Η διαχρονική στοχοποίηση της επιστήμης
Η στοχοποίηση πυρηνικών επιστημόνων δεν αποτελεί σύγχρονο φαινόμενο. Οι απαρχές της εντοπίζονται ήδη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Συμμαχικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της ΕΣΣΔ επιδόθηκαν σε έναν άτυπο αγώνα δρόμου για τον εντοπισμό και την «αξιοποίηση» Γερμανών επιστημόνων. Στόχος ήταν αφενός η αποδυνάμωση της ναζιστικής προσπάθειας για την κατασκευή πυρηνικής βόμβας, και αφετέρου η ενίσχυση των δικών τους εθνικών προγραμμάτων. Η επιστημονική τεχνογνωσία δεν αντιμετωπιζόταν απλώς ως μέσο στρατιωτικής υπεροχής, αλλά ως στρατηγικό λάφυρο σε έναν μεταπολεμικό κόσμο που μεταβαλλόταν ραγδαία.
Ο όρος «στοχοποίηση» αφορά περιπτώσεις όπου επιστήμονες συνελήφθησαν, απειλήθηκαν, τραυματίστηκαν ή δολοφονήθηκαν, καθώς τα κράτη επιδίωκαν να αποτρέψουν τους αντιπάλους τους από την απόκτηση όπλων μαζικής καταστροφής. Με την πάροδο του χρόνου, τουλάχιστον τέσσερις χώρες έχουν στοχοποιήσει επιστήμονες που εργάζονταν σε εννέα διαφορετικά εθνικά πυρηνικά προγράμματα.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ θεωρούνται οι βασικοί πρωταγωνιστές στις περισσότερες επιθέσεις κατά πυρηνικών επιστημόνων. Ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Σοβιετική Ένωση έχουν επίσης αναμειχθεί σε παρόμοιες ενέργειες.
Ακόμη, επιστήμονες που συμμετείχαν στα αιγυπτιακά, ιρανικά και ιρακινά πυρηνικά προγράμματα αποτέλεσαν τους συχνότερους στόχους από τη δεκαετία του 1950. Από το 2007 και πριν από την πρόσφατη ισραηλινή επιχείρηση, τουλάχιστον 10 επιστήμονες του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος έχουν δολοφονηθεί.
Η Τζόρνταν και η Γουίτλαρκ καταλήγουν στο ότι παρά τις δολοφονίες Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων από το Ισραήλ, πιθανότατα υπάρχουν χιλιάδες άλλοι που συνεχίζουν τη δουλειά τους, γεγονός που θέτει υπό αμφισβήτηση την αποτελεσματικότητα της στοχοποίησής τους. Ακόμη, εγείρονται νομικές και ηθικές ανησυχίες σχετικά με τη στοχοποίηση επιστημόνων. Οι επιστήμονες τονίζουν επίσης, ότι πρόκειται για μια επικίνδυνη επιλογή που ενδεχομένως δεν θα καταφέρει να πλήξει το πυρηνικό πρόγραμμα, ενώ παράλληλα απειλεί να προκαλέσει δημόσια καταδίκη και προτροπές για αντίποινα.
Διαβάστε επίσης: