Μια συζήτηση με τον Γερμανό ηθοποιό για το πρότυπο της αριστείας που προωθούσε ο ναζισμός και την εξίσωσή του με τον κομμουνισμό
Ο Γερµανός ηθοποιός Σεµπάστιαν Κοχ δεν είναι άγνωστος στη χώρα µας καθώς στο παρελθόν έχει υποδυθεί τον Έλληνα ευεργέτη Ιωάννη Βαρβάκη στο «Ο Θεός αγαπά το χαβιάρι» του Γιάννη Σµαραγδή, ενώ συµπρωταγωνιστούσε και στο «Αµήν» του Κώστα Γαβρά. Πλέον επιστρέφει στα µέρη µας µε µια ταινία που αν και δεν «µιλάει ελληνικά», παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον. Με αφορµή τη ζωή του διάσηµου Γερµανού ζωγράφου Γκέρχαρντ Ρίχτερ, το «Μη χαµηλώνεις το βλέµµα» του σκηνοθέτη Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσµαρκ («Οι ζωές των άλλων») µιλάει για τη σχέση πολιτικής – τέχνης – Ιστορίας.
Ξαναβρίσκεστε µε τον Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσµαρκ µετά τις «Ζωές των άλλων», φιλµ το οποίο επίσης είχε φτάσει στα Οσκαρ.
Ναι, και νιώθω τυχερός γι’ αυτό καθώς είναι ένας δηµιουργός που ξέρει όσο λίγοι να δένει το δυνατό πολιτικό αποτύπωµα µιας ιστορικής περιόδου µε µια απόλυτα ανθρώπινη και τρυφερή ιστορία. Επίσης είναι διορατικός και πανέξυπνος. Κυρίως όµως ο Φλόριαν γνωρίζει καλά τον άνθρωπο και αυτό βγαίνει ξεκάθαρα στις ταινίες του.
Ίσως όχι σε όλες, γιατί, µην ξεχνάτε, δική του ταινία είναι ο ανεκδιήγητος «Τουρίστας» µε τους Τζολί και Ντεπ.
Α καλά, αυτό ήταν… Αφήστε, ας µην πω καλύτερα. Αλλά κι εκείνος το ξέρει ότι δεν ήταν καµιά σπουδαία ταινία.
Αλήθεια, τι παθαίνουν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δηµιουργοί όταν δουλεύουν στο Χόλιγουντ; Σας ρωτάω επειδή κι εσείς έχετε δουλέψει εκεί και µμάλιστα µε σπουδαίους δηµιουργούς και σταρ.
Το πιθανότερο είναι ότι χάνουν τον απόλυτο έλεγχο στη δηµιουργία µιας ταινίας. Οι όροι και οι κανόνες εκεί είναι πιο αυστηροί και υπάρχει διαρκής έλεγχος και αυστηρή επιτήρηση στο πώς γυρίζεται µια ταινία.
Από τη χολιγουντιανή εµπειρία που είχατε ποιο πρόσωπο σας εντυπωσίασε περισσότερο;
Ο Σπίλµπεργκ. Είναι πραγµατική εµπειρία να τον βλέπεις να δουλεύει. Αναµφίβολα έχει εκ γενετής το χάρισµα του σκηνοθέτη.
Πάµε στο «Μη χαµηλώνεις το βλέµµα». Για ποιον λόγο θελήσατε να πάρετε µέρος στο φιλµ;
Είναι τόσο δυνατό το θέµα του που µε συντάραξε όταν διάβαζα το σενάριο. Ανυποµονούσα να δω πώς ολοκληρώνεται η ιστορία. Ετσι λειτουργώ σε όλη την καριέρα µου. Με το ένστικτο. Αν κάτι µε καθηλώσει, ορµάω µε όλο µου το είναι.
Πώς προσεγγίσατε τον χαρακτήρα σας;
Προφανώς και είναι κτήνος. Οµως κανένα κτήνος δεν ξέρει ότι είναι κτήνος. Είναι γιατρός των SS και συµµετέχει στο πρόγραµµα ευθανασίας θεωρώντας ότι αυτό είναι ένας τρόπος για να αναδειχτούν το µεγαλείο και η δύναµη της άριας φυλής. Η αυστηρή προσωπική του ηθική δεν του επιτρέπει να δει την αλήθεια και να κατανοήσει τον βαθµό του εγκλήµατος που διαπράττει. Προσπάθησα να τον καταλάβω όσο είναι δυνατό και να µπω στη θέση του. Ελπίζω να τα κατάφερα.
Στην ταινία φαίνεται ότι µεγάλο µέρος του γερµανικού πληθυσµού ενστερνίζεται αυτές τις αρχές.
Φυσικά. Πολλοί άνθρωποι από όλες τις τάξεις και τα στρώµατα πίστεψαν στην ανωτερότητα της άριας φυλής και τη σηµασία της αυστηρής πειθαρχίας. Οµως φαίνεται ξεκάθαρα ότι το διαβόητο πρόγραµµα ευθανασίας εκτέλεσαν άνθρωποι µορφωµένοι και δυναµικοί. Η προτεσταντική ηθική τους –και ό,τι αυτή συνεπάγεται: καταπιεσµένη σεξουαλικότητα, ενοχή– τους οδηγούσε στο «θεάρεστο» έργο τους.
Γιατί το ναζιστικό τραύµα δεν έχει κλείσει ακόµη; Η παρουσία των νεοναζί προφανώς και δεν συνδέεται αποκλειστικά µε την ξενοφοβία και τον ρατσισµό.
Το γερµανικό τραύµα δεν λέει να κλείσει επειδή µεταφέρεται από γενιά σε γενιά και για πολλά χρόνια κανείς δεν µιλούσε γι’ αυτό. Ο ουσιαστικός διάλογος άρχισε στα τέλη των 60s. Η βασική αρχή του ναζισµού που µιλάει στην καρδιά του αµόρφωτου και απαίδευτου ανθρώπου είναι η αριστεία. Λέει κάποια στιγµή ο χαρακτήρας µου στον νεαρό ζωγράφο: «Αν θες να είσαι ασφαλής στον κόσµο αυτό, δεν αρκεί να είσαι ένας από τους καλύτερους σε ό,τι κάνεις· πρέπει να είσαι ο καλύτερος». Μόνο έτσι έχεις την απόλυτη εξουσία. Η ταινία µιλάει γι’ αυτό ακριβώς το πράγµα: τη µανία για εξουσία.
Τα τελευταία χρόνια θεριεύει ο αναθεωρητισµός. Στην ταινία εικονοποιούνται οι µέρες του ναζισµού αλλά και του σταλινισµού στη Λ.∆. της Γερµανίας, δύο συστήµατα τα οποία αρκετοί ιστορικοί και πολιτικοί επιστήµονες βάζουν στο ίδιο ζύγι. Συµφωνείτε µαζί τους;
Οχι βέβαια, είναι τελείως διαφορετικά πράγµατα και το δείχνει νοµίζω και το φιλµ. Ο ναζισµός ήταν το απόλυτο κακό που βύθισε στο σκοτάδι ολόκληρο τον κόσµο.
Και πώς αντιµετωπίζεται σήµερα αυτό το κακό;
Μόνο µε δράση και αντίσταση. Αν δεν εξαφανιστεί ο φασισµός, ναζισµός –όπως θέλετε πείτε το–, η ανθρωπότητα δεν έχει µέλλον.
Η ταινία είναι εµπνευσµένη από πραγµατικά γεγονότα που αφορούν τη ζωή του Γερµανού ζωγράφου Γκέρχαρντ Ρίχτερ αλλά εκείνος την απέρριψε. Γιατί;
∆εν γνωρίζω ακριβώς τις ενστάσεις του αλλά αυτό που µου µεταφέρθηκε είναι ότι την απέρριψε προτού καν τη δει. Από ένα τρέιλερ που είδε συµπέρανε ότι αυτή δεν είναι η δική του ζωή. Και αποφάσισε να θάψει την ταινία.
