«Σογκούν»: Η αναβίωση του μύθου των σαμουράι

Είδαμε τα πρώτα επεισόδια της αναβίωσης της θρυλικής σειράς των 80s που μας συστήνει τον μυστηριακό κόσμο, τη θανάσιμη γοητεία και τον αυστηρό κώδικα τιμής των σαμουράι της Ιαπωνίας του 1600 και βασίζεται στο ιστορικό μυθιστόρημα του Τζέιμς Κλάβελ.

«Ο Μιζούνο είναι αδύναμος και αναξιόπιστος. Δώσε του εντολή να κάνει σεπούκου και να ξεμπερδεύεις από δαύτον» είπε τραχιά η γυναίκα. Το σεπούκου, που μερικές φορές ονομαζόταν και χαρακίρι, η τελετουργική αυτοκτονία με ξεκοίλιασμα, ήταν ο μοναδικός τρόπος εξιλέωσης ενός σαμουράι για ένα αμάρτημα, μια ντροπή ή ένα σφάλμα και το μοναδικό αποκλειστικό προνόμιο των σαμουράι. Ολοι οι σαμουράι, άντρες και γυναίκες, ήταν προετοιμασμένοι από τη νηπιακή ηλικία είτε για την ίδια πράξη είτε για συμμετοχή στην τελετή. Οι γυναίκες διέπρατταν σεπούκου μόνο κόβοντας το λαρύγγι τους με μαχαίρι. Μια σκηνή μόνο από εκείνες που σόκαραν τον δυτικό άνθρωπο και του δίδαξαν τον όρο χαρακίρι, όπως ακριβώς αποδίδεται στον πρώτο τόμο του βιβλίου του Κλάβελ, το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1975 και περιέγραφε την περιπέτεια ενός τολμηρού Αγγλου θαλασσοπόρου. Το βιβλίο «Σογκούν» επανεκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Anubis.

Το δίτομο βιβλίο «Σογκούν» του Τζέιμς Κλάβελ στο οποίο βασίζεται η σειρά, θεωρείται από τα σημαντικότερα ιστορικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα

Η παραπάνω σκηνή όμως υπάρχει ατόφια και στην ομώνυμη σειρά που αποτελεί παραγωγή της FX Productions και θα προβληθεί στο κανάλι της Disney+ στα τέλη του Φεβρουαρίου. Το νέο «Σογκούν» βασίζεται σε ιδέα του Τζάστιν Μαρκς και της Ρέιτσελ Κόντο. Το δημιουργικό δίδυμο επιχειρεί μέσω του βιβλίου του Κλάβελ να περιγράψει την Ιαπωνία του 17ου αιώνα σαν έναν συναρπαστικό αλλά και άκρως επικίνδυνο κόσμο. Εναν κόσμο που αποκαλύπτεται μεγαλοπρεπώς μέσα από το βλέμμα του αδαή Βρετανού πλοηγού Τζον Μπλάκθορν, τον οποίο ερμηνεύει με τη δέουσα βρετανική έπαρση και αλαζονεία ο Κόζμο Τζάρβις, τον οποίο είχαμε ξεχωρίσει για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη το 2017 ως Σεμπάστιαν στο πλευρό της Φλόρενς Πιου στη μοντερνίζουσα «Lady Macbeth» του Ουίλιαμ Ολντροϊντ.

Η διαφορά της νέας τηλεοπτικής σειράς από εκείνης του 1980 είναι αρκετά μεγάλη. Η νέα βερσιόν αποδίδει πλήρως –και με δυναμική κινηματογραφική χροιά– την αφηγηματική δεξιότητα του βιβλίου αλλά και τη γεμάτη αντιφάσεις γοητεία της φεουδαρχικής Ιαπωνίας. Τα στάνταρ της παραγωγής είναι υψηλά και προσηλωμένα στο εντυπωσιακό αποτύπωμα ενός κόσμου μοιρασμένου μεταξύ του μεταφυσικού μυστηρίου και της επίγειας ομορφιάς, όπως δηλώνει ξεκάθαρα και η θαυμάσια εναρκτήρια σεκάνς. Σε αυτήν μέσα από μια πυκνή ομίχλη ξεπροβάλλει ένα ταλαιπωρημένο καράβι. Τα σκισμένα πανιά, το έρημο από ανθρώπινη παρουσία κατάστρωμα και μια βαριά σιωπή κάνουν τον «Ερασμο» να θυμίζει πλοίο-φάντασμα. Η συνέχεια είναι σοκαριστική: όταν το ακυβέρνητο σκάφος προσαράζει σε ένα φτωχό ψαροχώρι η βιαιότητα με την οποία οι Γιαπωνέζοι τιμωρούν τους ημιθανείς ξένους εισβολείς (το βασανιστήριο με το καυτό νερό για τον άτυχο Ολλανδό ναύτη) αφήνει άφωνο τον θεατή. Βέβαια εξήγηση δίνεται –ο τοπικός άρχοντας έχει αγαστή συνεργασία με τους καθολικούς Πορτογάλους ιερείς–, αλλά και πάλι δεν μπορούν να δικαιολογηθούν απόλυτα το μίσος και η περιφρόνηση που νιώθουν οι Ιάπωνες για τους λευκούς δυτικούς, αυτά τα «σκυλιά με ανθρώπινη μούρη και δίχως αφέντη».

Η «στοιχειωμένη» πρωτιά

Αρκετά στοιχεία στην πλοκή του νέου «Σογκούν» θα θυμίσουν σε όσους έζησαν στα 80s τη δημοφιλή σειρά που βγήκε για πρώτη φορά στον αέρα στις 15 Σεπτεμβρίου του 1980 και στο κανάλι NBC της αμερικανικής τηλεόρασης. Εκείνη η σειρά πάντως είχε και μια ιστορική πρωτιά, καθώς μέχρι σήμερα παραμένει η μοναδική αμερικανική τηλεοπτική παραγωγή που έχει γυριστεί εξ ολοκλήρου στην Ιαπωνία, με τα επιπλέον γυρίσματα ήχου σκηνής να γίνονται επίσης στην Ιαπωνία, στο γνωστό στούντιο Toho.

Στην Ελλάδα είδαμε τη σειρά από την κρατική τηλεόραση. Κάθε βδομάδα περιμέναμε με αγωνία να δούμε την κατάληξη που θα είχε η περιπέτεια του Αγγλου κυβερνήτη του «Ερασμου» Τζον Μπλάκθορν. Τον ήρωα έπαιζε ο Ρίτσαρντ Τσαμπερλέιν που βρισκόταν στα ντουζένια του (ποιος ξεχνά το επίσης δημοφιλές στα 80s «Τα πουλιά πεθαίνουν τραγουδώντας»;) και ήταν ο αδιαφιλονίκητος σταρ της σειράς. Κυριολεκτικά όλες οι κάμερες και τα φλας της δημοσιότητας ήταν στραμμένα πάνω του. Η ανάγκη του Βρετανού συγγραφέα Τζέιμς Κλάβελ να ολοκληρώσει την τριλογία της «ασιατικής σάγκα» του με έναν ύμνο για το άλυτο μυστήριο της Ιαπωνίας ερχόταν δυστυχώς σε δεύτερη μοίρα για τους παραγωγούς της σειράς, που ως προτεραιότητα είχαν τα ερωτικά ειδύλλια του ήρωα. Πάντως εκείνη η σειρά που ολοκληρώθηκε σε πέντε μόνο επεισόδια ήταν μια από τις πιο ακριβές τηλεοπτικές δουλειές της δεκαετίας του ’80, με τον σκηνοθέτη Τζέρι Λάντον («Δρ Κουίν», «JAG») να επιχειρεί μια κάποια επική απόδοση της εξωτικής γοητείας του βιβλίου. Ομως οι περιορισμένες δυνατότητες της μικρής οθόνης για εκείνη την εποχή οδήγησαν σε ένα θέαμα που τηρούσε ευλαβικά τα κλισέ γύρω από το εξωτικό love story και τίποτε παραπάνω. Θυμίζουμε πως δίπλα στον Τσάμπερλέιν συμπρωταγωνιστούσε ο ηθοποιός-θρύλος του Ακίρα Κουροσάουα, Τοσίρο Μιφούνε, ενώ η Γιόκο Σιμάντα είχε τον ρόλο της Μαρίκο.

Η κεντρική ιστορία

Σε αντίθεση λοιπόν με το αρχικό «Σογκούν», η νέα σειρά εμβαθύνει περισσότερο στην απεικόνιση της Ιαπωνίας, που ζωντανεύει μεστά και με αυθεντικό πάθος, τονίζοντας το περίγραμμα της εποχής. Οι τίτλοι της αρχής ξεκινούν με τις αναγκαίες ιστορικές διευκρινίσεις. Βρισκόμαστε στα 1600 μ.Χ. Για δεκαετίες οι καθολικοί Πορτογάλοι έχουν κερδοσκοπήσει από τις εμπορικές συναλλαγές που κάνουν με τους Ιάπωνες. Το κλειδί της επιτυχίας τους είναι πως έχουν κρατήσει μυστική από τους προτεστάντες εχθρούς τους την ύπαρξη της Ιαπωνίας. Η ασιατική χώρα βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Τάικο, καθώς ο διάδοχός του είναι ένα ανήλικο αγόρι. Οι αρχηγοί των πέντε μεγαλύτερων φατριών, παγιδευμένοι σε μια διαχρονική, σκληρή και ανελέητη εμφύλια διαμάχη, αποσκοπούν στην κατάκτηση του θρόνου για να γίνει η εξουσία τους απόλυτη. Κομβικός χαρακτήρας του έργου είναι ο άρχοντας Τορονάγκα, ένας από τους πέντε ισχυρούς ηγεμόνες, που θέλει να ζήσει ήρεμα τα τελευταία χρόνια της ζωής του αλλά γνωρίζει ότι όσο είναι ζωντανός οι υπόλοιποι τέσσερις αρχηγοί δεν θα ησυχάσουν ποτέ. «Είσαι καλός άνθρωπος αλλά αυτή δεν είναι εποχή για καλούς ανθρώπους» του λέει το πιο έμπιστο πρόσωπο της αυλής του, συμπληρώνοντας με τη φράση: «Αρχοντά μου, αυτή είναι εποχή για σογκούν». Για να κουνήσει με νόημα το κεφάλι του ο Τορονάγκα: «Αυτό δυστυχώς είναι ένα βάναυσο λείψανο». Να θυμίσουμε εδώ πως σογκούν ήταν ο ανώτερος στρατιωτικός ηγέτης σε ολόκληρη την Ιαπωνία.

Ο ρόλος του βασικού πρωταγωνιστή μοιράζεται μεταξύ του Μπλάκθορν και του άρχοντα Γιόσι Τορανάγκα, τον οποίο υποδύεται με αψεγάδιαστη συνέπεια και αυτοσυγκράτηση ο Ιάπωνας σταρ Χιρογιούκι Σανάντα, που έχει συμμετοχή σε γνωστά χολιγουντιανά έπη του παρελθόντος («Ο τελευταίος σαμουράι», «The Wolverine», «Avengers» κ.ά.). Ο Σανάντα εκτελεί μάλιστα στη σειρά και καθήκοντα παραγωγού. O Τορανάγκα αντιπροσωπεύει τον οξυδερκή και οραματιστή ηγέτη που αναζητά στο πρόσωπο του «βάρβαρου ξένου» την ευκαιρία να ξεφύγει η μαστιζόμενη από τον πόλεμο χώρα του από τα βαρίδια του αιματοβαμμένου παρελθόντος. Κάτι τέτοιο όμως μόνο εύκολο δεν είναι, αφού οι αποκαλύψεις που του προσφέρει ο Αντζι-σαν (ο χαρακτήρας του κυβερνήτη του «Ερασμος» δεν είναι αποκύημα φαντασίας καθώς βασίζεται στην προσωπικότητα ενός πραγματικού Αγγλου πλοηγού που βρέθηκε στην Ιαπωνία των αρχών του 17ου αιώνα) μόνο καθησυχαστικές δεν είναι. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Μπλάκθορν, οι Πορτογάλοι και οι Ισπανοί είχαν κρατήσει μυστικούς τους θαλάσσιους δρόμους προς την Απω Ανατολή, κρύβοντας από τους εχθρούς τους (Γάλλους, Αγγλους και Ολλανδούς) την ύπαρξη των θησαυρών που ανακάλυψαν στις ασιατικές αυτοκρατορίες. Με αυτήν τη δηκτική σκηνή ολοκληρώνεται το δεύτερο επεισόδιο της σειράς με τίτλο «Servants of two masters». Το συγκεκριμένο στιγμιότυπο αποτελεί και την πρώτη ουσιαστική επικοινωνία που έχουν ο Αγγλος αιχμάλωτος με την αινιγματική και όμορφη Μαρίκο (Αννα Σαουάι), η οποία εκτελεί χρέη μεταφράστριάς του. Η Μαρίκο είναι και η πιο τραγική μορφή του έργου: μια μυστηριώδης ευγενής που έχει ασπαστεί τον χριστιανισμό και αποτελεί τελευταία απόγονο μιας ατιμασμένης γενιάς. Ενώ υπηρετεί τον άρχοντά της μέσα σε αυτό το βεβαρυμένο πολιτικό τοπίο, η Μαρίκο πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα στη σχέση της με τον Μπλάκθορν, τη δέσμευσή της στη χριστιανική πίστη (η οποία την έσωσε στο παρελθόν) και το καθήκον της προς τον εκλιπόντα πατέρα της.

Στο «Σογκούν» τα ανθρώπινα πάθη δεν υστερούν σε ένταση ή ανατροπές σε σχέση με τις ανατριχιαστικά ρεαλιστικές σκηνές μαχών ή τον αυστηρό κώδικα τιμής που ορίζει τις τύχες των σαμουράι. Στα δύο πρώτα επεισόδια που είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε το θέαμα είναι απαράμιλλο: μερικοί εξόχως εντυπωσιακοί αποκεφαλισμοί, μια ηλεκτρισμένη σκηνή θανατηφόρας παγίδας μέσα στο δάσος και μια ενορχηστρωμένη στην εντέλεια απόπειρα δολοφονίας που δεν διευκρινίζεται ποιος τη σχεδίασε ή ποιος ήταν ο πραγματικός στόχος είναι κάποιες σκηνές που ξεχωρίζουν.

Βραβευμένο καστ

Το «Σογκούν», που ολοκληρώνεται σε δέκα επεισόδια διάρκειας μίας ώρας περίπου το καθένα, περιλαμβάνει ένα βραβευμένο ιαπωνικό καστ, πρωτοφανές για αμερικανική παραγωγή. Εκτός του σπουδαίου Χιρογιούκι Σανάντα ως Τορονάγκα, ο Ταμπανόμπου Ασάνο υποδύεται ένα διαβόητο δολοφόνο και στενό σύμμαχο του Τορονάγκα, ο Τακεχίρο Χίρα είναι ένας πανίσχυρος γραφειοκράτης και κύριος αντίπαλος του Τορονάγκα, η Μοέκα Χόσι είναι η χήρα που πρέπει να βρει νέο σκοπό στη ζωή της κι ο ευθυτενής Τοκούμα Νισιόκα είναι ο έμπιστος στρατηγός και στενός φίλος του ήρωα.